Katalog

D Ü Ş Ü N C E L E R K İ T A P L A R Pabucu dama atılan bir karmaşa Freud'a göre, kız çocuk babaya, erkek çocuk anaya bağlamr. Kaynağı çocuklukta bulunan bu komplekse, Freud, Oidipus kompleksi adını koymuştur. Kız çocuğun babasına duyduğu cinsel bağhltğa da Elektra kompleksi denir. Modern antropotojinin kurucusu Malinowski /se Roma hukukuna ve Avrupa burjuva ahlakına dayah toplumlardaki aîlede "Oidipus Karmaşa$t"nın geçerli oiduğunu onayhyor, fakat bu saptamanm ilkel anaerkil ailede bulunmadığını göstermekle, Freud'un bu şaşırtıcı butuşunun psikolojik bir yasa niteliğinde olmadığım da kanttlamış bulunuyor. MELİH CEVDET ANDAY B u "Kıral Oidipus" diyorıu ya. Sofokles'in bu ünlü yapıtımn özgün adı "Oidipus Tyranos"iur. Buradaki "Tyranos" sözcüfiü, Fransızca " T y r a n " diyc yazılır ve "iktidarı zorla ele gecircn" anlamına gelir, soııraları "/.alim" yerine de kullanılmıstır. Eski Yunaıı'da, bi2>m "derebeyT'ni karşilıyordu. Oidipus, /alim dcgildi ve iklidarı zorle elc gcçirmcmişti. Konumuz gcreği bu masala bir gö? atacağı?. Zavallı Oidipus! Onun basına gelen pişmi} tavugun basına gelınedi; Tanıı laneıine ugramısıı, istcmcycrck, bilmeyerek suç ve günah ijledi: insanın ıttyler ürpertici bir dramını dilc getirdiği için, adı, tıp ve rutıbilim kiıaplarına geçıi. Oidipus Thebai Kıralı Laios'un oğiudur. Anası lokaste gebc ikcn bir düş görür, falcı Teiresias bu düsü şöyle yorumlat: Kraliçeniu karnında lasıdıgı vcvuk habasınt öldurecektir. Bu yuzdcn bebck, doğar dojimaz dağa birakılır. Çocugıı orada bir çobun bulur, götıirıir Korinthos Kıralı Polyho&'a vcrir. Buyüdüğiınde kula£ına birtakım dcdikodular çalınan Oidipus (si> ayak deınek), ktratın gerçck oğlu olup olmadıgını öğrenmek için Apollon tapınagına yollanır. Ihebai'.veyakın dar bir gcçiıte arabalı bir adama rasttar, kimin çekilip yol verecegi konusunda kavgaya uıtıışıırlar. Oidipus udamı öldurür. Oidipın, l.aios'a rastladığt sirada Delphoi'den donmekteydi. Tanrı bil : isi ona kendı babaMiıı oiJürup unasiyla evlenecegirıi hildirmijıi. Oidipus sarsılnıiiu, Korinthos'a bir daha dflnmeyecekti. Rftylece Thcbai'ye gden Oidipus, kcnıin kapısıııı tuımui olan canavar Sphinks'i öldürüp halkı kurkudan kurtarır ve kurtarıcı olarak Laio^'ıan bo> kalun lalua geçer, dul lokaMO ile yani anncsiylc evlcniı, dört vocuk yapar. Yıllar gcçer Thebai kentlndc veba salgını başlar. Delphoi lapınagında Tann Apollon'a başvurtırlar. Aldikları yunıı sudur: Krat l.aios'un katili btılunmalı ve kemıen sürülmelidir. ü/aımayalım, ara^tırma sonunda katilin Oidipus olduğu oıtaya çıkar. Bunun U/crine tokasıa kcndini asar, Oidipus da gO/tcrini çıkanr ve kı z\ Anıigonc'yc yf:slana/ak Koloııo&'a gider. orada ohır. Bu masaldan, tahmin eitiğirti/ gibi, psikaııuli/iıı kurucıısu buyük bilgtn Sigmıtnd Freud'a gt\cccgi/. 1885'ıe Paris'e geten genç Preud, nörolog Jean Charcoı'ıuın vanında çalışıı, f'akaı onu psikopaiolojiyc ııcıı Viyaıv.h ünlü hekiın Josef Breuer olmıışiur. Freud, bu usiamn yanında, ipnoıi/ma yolu ile isıcri hastalannı iyi cime yonıemini oğrcndi, ama kısa bir sürc sonra bunun yerine. serbtsi çagnşıın yöntemini geçirdi. Arasıırmalan ona, bilinçdısı süreçlerin bilinç ve davranış ıisiundc dinamik ctkilcri olduğu karusıııı vermisii, cin selligi, ruyaları incclcdı, kcndi yöntemini anlropoloji vc din psîkolojiMne uygutadı. Konumuz avısından en ünlü yapttı "Tofem vc Tabu"dur. Ireud burada, ilkel toplumlardaki kurban iflrenlcrini açıklama ardınu düscr ve bu toplumlarda bilemcycccgimi/ kadaı eski bir /anıaııda, "baba"nın, erkek çocukları (aral'ından Üldürülmüs ulduğu varsayımını ortaya aıar. Dcmek cr I fmi Oidipus kompleksinin "baba"s< kek çocuk, babaya düjmandır. Freud'a göre, kız çocuk babaya, crkck çocuk anaya baglanır. Kuynagı çocuklukta bulunan bu konıpkkse, hreud. Oidipus kompleksi adını koymustur. Kız cocuğuıı buhysına duydugu cinsel bağlılıga da liektra kompleksi denir. Görulduğu gibi bu adlar eski Yunan miiosundan alınmadır. "Kompleks" (complex) yerine Tilrkçesi olan "karmu>a"yı kullanırsak, şoyic diyeceği/, "Kı/ların babaları, erkek vocukların anneleriyle baskıya atınmıs cinsel iliski kurmu istegi ve kendi cinsinden olan büyUJU i!c yarısmaüi". Böyle bir bulusun aile ahlakına ne denlî ters düşeccgini kesıirnıek guç dcğildir. Freud'un basına gclen de buydıı. Fakat ıınıııulmaınalı ki, hiiinvalnnn ilişkin biı goı ustu bu, loplıımda islerliği göruieme/di. Hilinc ile bilinçaltı ilişkisi isc biı "bastırma" olayı ile acıklanıyordu. Bastnılrn^ karmaşalar, pi/liden bilincimizi yönetmvk isliyorlaı, bu yü/.dcn dc uralannda biıyiık bir çulışma sürUp gıdıyordu. Konuyu dağıtmadan suraya gclclim: Freud, blltün büyltk hılginlcrgihi, doğal yasalar buldugu iıumcırıda idi. Kısacası, Oidipus karmasası, hcr /amaıı, hcr toplumda vardı. Biraz geeikerck de olsa, konumuzun bamtdinc gelmi> bulunuyorıu. Modern amropolojiııitı kurucusu Malinowski'nin, çcvirisi ycni basılan "tlkel r<ıplumlardu Cirtstllik ve Baükt" adlı yapıtı, ilkct loplumlardu Oidipus karnın»asına raMlanmadıgını acıklıyor. Ku/uy Batı Mclanc/ya adalarından Trobriand'da yürünügü inL'clcınelerinde Maliııowski, bu (oplıım içindc "baba"nın konumunu söylc avıktıyor: Trobriand'lılar, çncuğun erkek kadın çiriieşnusindcn ortaya çıktıgını bilmczlcr, çocuju alalardan birinin ruhu geiirip kadının karnına yerlcştirir. Anaerkil bir düzen içinde yasayan bu toplum, coLiıftıın yalnızca anasını tanır, baba diyc bir kişi sö/ konıısıı degildir. Ana'nm hirlikıc yasadığı erkek de bu inanıştadır vc çocuk dünyaya gclincc adaın onu scvinçle kfirsılayıp kııcaklar. yıllarca ona scvcLTiılikle arkadashk eder. Çocuk da elbet, kcndisini bunca scven bu adama katsı lıivbir kıskançlık duygusıına kapılma/.. Ma[inowski, Roma hukukuna ve Avrupa burjuva ahlakına dayulı loplunılardaki ailede "Oidipus karnıaşası"nın gcçcrli oiduğunu onaylıyor. fakat bu saptamanm ılkcl anaerkil ailedc bulunmadığını göstcrmekle, Freud'un bu şaşırtıcı bulıısunun psikolojik bir yasa niteliğinde olmadığım da kanıtlaınış bulunuyor. Koca bilgin Freud bunu nasıl düsuncmedı? Dcua*k bilimlcı sürekli bir ilcrlemc sUrccini yasanıaktadıtlat ve bu dıııum kimi kuraıııları. varsayımları cskitse de onları btılnıu; olan geçmiftcki büyUklcrin dcgcrlcrini hiç dc yıpratmıyor. Bi/i "Oidipus Karmasası" uzerinc düsünduıdügü iciıı Freud'a hep hayranlık duyacağı/. Şimdi Malinow!iki'nin, ailenin gelcccğinc iliskin şasırtıcı biı gö/lemitıe gclelim: Ona gorc, anaerkil aile ycnidcn doğmak u/credir ve bu bakımdan gelcccğin toplumunda da "Oidipus Karmasası" ile karsılajılmayacakltr, söylc diyor: "Bir ke/ daha Ingili/. ve Amerikan ailelcrini ayrı lutacağım. Bu ulkelerdc baba, alacrkil durumunu yitirınek ıı/erediı. Koşullar hı/ta evıiınk'smt1 kle birliktc. bu duıumu f.i\7. onılnc almak, pck sıkmunsız davruııınak oimaz. Benim dusimcemc görc. /.ayıf vc uysal bir bubayı lamyacak olan gclecek kusaklar içinde Oidipus koınplek.sinin hâlâ suıcceAini psikanali/ beklcyeme/. (,'ocuklar korknıakıan ve kin dııymakıan cok, ona acıyacaklardır." Dcmek "Oidipus Kaınıa^usı"rıi[i pabucu dama atılaı. Ll TemmuzAuustos Ç E R Ç E V E 11