Katalog

2 0 0 . Y I L I N D A F R A N S I Z D E V R İ M İ Osınanlı Tarihi Siya,d«l (Istanbul; Kader Maıbaası, 1329) yayımlamr. Lülfi Fikri onyedinci ve onkektzinci asırda dini kaynaklardan arınmış bir doğal hukuk (hukukı tabiiyye) na/ariyeMnin olu>ıuj;unu, bundan "hukukı bc^cr" fîkriniıı doğduğuııu kaydcder: "Hukukı (abiiyye na/.arıycsiıtc görc insanlur bidayet i /ıılıurlarıtıda tamamrn hür" olduklarını; "kcndi lıikriyotlerinin kısmı a/iiınıııı nnılıaf'azaetmek ivin yekdigeriyle nıukavelci içıimaiyye" akdettiklcrini yazar. "Hukukı Beşer"in beyannamesinin 1799 Kanuni I'sasisi'nin baş tarat'mda ilan cdik<igini bclinir. Yusul Akvura'nın cumhuriyctin kurıılduğu yıl Türkiye HUyük Milltrt MeclLsi HfıkUıncf i Muunf Vckulcti ııc$ı iyatından yayıınludı^ı Muusır Avrupu'dn Siyu.si ve Ktimai Fikirler vr Flfcri Oryanlar (Ist.ın bııl; Matbaa i Amiıc, 1330) adlı escri büyilk öK'üde Fransız Devrimi'nden ve "Hukukı Bcşcr vc Ehli Vatan Beyan namesi"nden esinlenir. Akçura'ya grtre "nıilliyel" fikri bu heyannamcden kaynaklanır. Keza "hürriyet" l'ikrini dc bu bcyanname tloğurmu^ıır. "Meşrutiyet" vc "hâkimiycli milliyf" l'ikirlcri de e«tscn "hürriyet vc müsavat" fikirlerinin sonucudur. "Dcvlcii mcşruıi bir st'kle ifrağ etmek istcyenler, yani "nıeşıuliyeipcr vcrler" (ccinsiitulionnatistes), butun nıil letiıt hâkinıiyeiini tcıııin cttnck isteyenler, yani "unıınepcrvcıleı" (dcıııucnıles). hür riyetpcrvcrlik ve musavaipcrvctlik siyasi ccryanlarma duhildirler". M. Ncrmi, fcnıcsl von Kster'dcn çevirdiği Frunsıı İlıliİMİİ'nin Siynsi ve iyilmvl Fikirleri (Ankara; Hâkinıiyeti Milliyye Matbaası. 1927) adlı eserc koydujSu ontâ/de Fraıısı/ Dcvrimi'nin iiyasal vc topluınsal fıkiı leıiyle dünyantn nıalı oldıığunu kaydedert'k "haklarıııdan ınahrunı ntanlar, iştiklallerini kayıjı elmi> millet ler, tarihin bu nuı.i77nın vakıasından kuvvet aiıyorlar, gönUllcrinde Danton'u sürükleycn dünya coşuyordu" der. M m l ı ' M totom uzgüriuk, halka yol gtaleriyor. Diran Kelekyan "ondokuzuncu asrı anlamak iı;in, Fransa inkılabı kebirini, onurı husulegciırdiğı ivtimai ceryanları, muvahc/ei Napolyoıı dc\ tiııdtf vuku bulun sivüM tebeddülaıı bilmck icabeder". "Ondoku/uııcu asırda Avıupa'nm içtitnai ve siyasi tarihi hurriyet ve ınilliyet fikirlerini hayaıı umumiyyedc tecelli ettirrrıck ınaksadiyle vuku bulaıı ırıUcabedat vc ıe>cbbü<>atııı tıv.aluıraıından ve bunların hıiMilc geıirdigi metaicden müteşekkildir" der. Bir yıl sonra Mektebi Mülkiyc tarihi Osmani mııallımi Ali Rcşad'ın 919 sayfalık Mııfassal Musavver Kransı/ İhlil&li Kebirl (Dcrsaacku; Kanaaı Maıbaası, 1331) baslıklı cscnndc beyannameyi yine (am mcıiıı olarak bu kcz "Bcyannamci Hukukı Adem ve Ehli Vatan" adı altında yayımlar. tki ciltten olu$an bu kitap 200 yıllık bir sürede Turkv'v yayımlanmtş cn kap'.amlı telif FranMü Devrim tarihidir. Alî Road'ın Fransıy Devrimi ile ilgili ilk urüııu bir ^eviridir. 1904 yılında Fransıı Ibtilali Kebiri (Istanbul; Artin Asa duıyan Matbaası, 1327) adtı eseri yayını!ar. Mejrutiyet nesli veC'umhuriyeı'in ilk nesli Franiı/ Devımi'ni Ali Reşad'ıan oğrcnirler. Meşrutiyet yıltarında sultani ve idadi mcktcplcrinin son sınıfında okululan Ali Rcşad'ın Asn Haar Tarihi (IX*tsaadeı: Kanaat Mathaası, 1330) Fratısız Devrimi ile ba^lar. 726 sayfalık kitabın 2f>î saylası I r a m a u^criııcdir. 250 <>ayt'ası diğcr Avrupa Ulkclcri vc tiünya larihinc ayrıtmıştır. 213 sayfa.sı ıse Devlciı Osmaniyc larihiyle ilgiliılir. Napolyon'u da kapsayacak ^ckilde Viyaııa Kongrcs.11nc kadar I raası/ Ihtilali'nc 171 sayl'aayrılmııiır. "Bcyannamci Hukuk Be^er" dcrs kııabında ayrınıılarıyla ycr alır. Cumhuriycti ha^ırlayan kadrolar iştc brtylc bir cğitim silrecindcn geçcrler. Vine Ali Rcşad'ıt; Sultarıi mckıcplcrt fünun ve edchiyai ^ubclcri oıı birinci sınıfına mahsus 18. vtı/vıl attırlıklı Kunını Cedld l'arihi'ıun (kıaııbul; Maıhaa i Amirc I333)«ncmli bir bfllümü Fransız Devrimi'nc ycr vcrir. 647 sayfalık kitabın 389 sayfası Avrupa'ya uyrılıııı>tır. Buııuıı 137 suyfası Fraım/ Devrirni'ni anlaiır. "Hukukı Bcjeı Beyannaınest" bu ders kitabmda da oıı yedi maddesi şerhleriylc yer alır. Mejrutiyet otıa flğreıim ögrencisi tarih derslerindc lınan Haklan Re yannamesi maddelerinden sorumlu luîulur. Fransı/ Devrimi Me$rutiycı vc C'ıımhuriycl nesillcrinin ana cüin kaynagıdır. Mc$rutiycl OğrenciMnin deltLTİerınin kabt Fransız Devrimi'nin ana umdclcri "hılrriyet, musavaı, uhuwct"lc süslüdür. Me>ruıiyei bozuk paraları "hürriyet, musavat, uhuvveı" şO/cUklerinc yer vcrir. tllihal vc Tcrakki Cemiyeıi'nin armasına "lıürriyet, ınusavaı, uhuvveı" sö/cUklcri ycrlnliriltııiştir. II. Me^ruıiyel'in dığer adı "lianı Hurriy(.'i"ıir. lııihaı veTerakki Cemiyeti "ııigâlıbân ı huıriyeı" ya da hurriyetin bekı,isidir. 1908 doğunılular "lıurriyeile doğdunı" diyc övünürlcr. Türkçlı şair Mebnıel Imin Yurdakul, 1789 tnkılâbı ile dunyaya "Hukuku Bc>er ve Ehli Vatan" bcyannamesi yapılarak butun beşcriyeıc bîr yeni dogum gö nunün gcldigini haher verir. Ali Kcınal, Fransız Ucvrimi ontterlcri Condorcet. SaintJu.Mc. Danton vt Ro bcsı>ıcr rc u/critiL ya/dığı Kicali İhtilul (Maıbaaı Ikdam, 1329) adlı escrinde "inkılabı kcbirin yalnı/ Fransa'ya değil, bütün âlcınc siyasi, ıçıimai, lıaıta iktisadi tcsiri a/.im oldu. azimdir, hâlâ daimdir..." der. Ali Kemal'c göre, bu tcsir iki düsturda flzctlcncbilir: önce musavatu hukuk. sonra hâkimiycıi nıillîyc. "Musavatı hukuk tabialıyle (dcmokrasi) dcdikleri hükümcii avama, lıakimiycti milliyc tsc yinc o surellc cumhuriyete netice verdt." Ali Kemal ha/.ırlamakta oldu|u ikinci ciltte Mirabcau, Cnnıilk de Moulin ve Marat'yı ete alır. Aynaı Ricali thtlhd yanı sıra devıimiıı kadırt kahranıanlannı işleyen Nisv«nı Ihcilal başlıkit bir eser ya/ makta oldugunu lıaber veri^. Yine aynt yıl Fransız Devrimi'ne ve fikîrlerine geniş yer veren Lütfi Fikri'nin Eski TUrkçc ya/ınımızda Fransız Ucvrimi'ııi laıııtan btlli ba^lı yazarlar vc escrleri yukardu kaydeuiktcıiıııi/dir. Meşruliyct vc Cuınhuriyct ncsii bu fikirlcrlc donalılmışlardır. Birçok ulkede oldugu gibi, Turkiyc'de de lün Türk Devriminin ve Cumhuriycl kunıculuğunıın an planında l'ransız Devrim fikirlcri ycr almıştır. Fransı/ Devrimi bir anlanıda devrimlcrin anasıdır. Tüm devrimlcr su veya bu şckilde Fransı/. Devrimi'nin özgürlük, cşitlik, kardeylik ılkclerini esin kaynağı edinmiy lcrdir. i'ürk Devrırni dc bu yörungenın dışında düşünülcmez. G Z3 JtazlnM 17M Mlnbeau. Uluul MeclistB TemmuzAOustos Ç E R Ç E V E 15