Katalog

B i R S A İ R Şiirin ve şairin halleri "Şllr bir terlemedir/Güneş güneş sözlerle/Ve böyle böyle şair/Eriyip gider." ZEKİ COŞKUN K ırk küsur yıldır şiir bu adamdan çok çekti. Bu adam da ştirden. Sonunda gciirdi işi kahvc ocakçılığına dayandırclı. Sade kahveytc cş tuttu şiiri. Ve sanırım Türkiye'de ilk kez okurun müyteri, şairin de ona GEBfc oldugunu ilaıı clli. Bunlar Çok bi Çocuk kiıabında. Poctika adı ve Can Yüccl im/.asıyla orlaya çıkıverdi. O, sanırım iki ara bir dcrede açmışlı gftzünü şiirc. Biz iki darbe arıisında! Elime geçen ilk kitabı SevRi Duvan'ydı. (tlkinden 23 yıl sonra 12 Mart'ın hemen ertesinde, 1973'te yayımladıği ikinci kitap.) önsüzde şöyle tanımlıyordıı şiirini: "(...) Ikicumi nrusıııdu bir ınnlıya... RW/.gftr vurdukvn hııni, lıvp kopnrakmış glbl, / Yine dc ışıl ışıl urludu stılınır ya..." Bu tanım bugüıı de geçerli. Şiirin çizgiden çıkıp, öylesine uyaküsiü söylenmiş srtzc dttnmesi an me.selcsidir; "hep kopacaknıış gibi". Ama o ayakllstü konuşurkcıı, gelmiş geçmiş büiUn ufku (arayan "tarih" gözüyle itk anda pek görünmeyen, oracıkta dııran "$ey"i dc AnUnttze koyuverir, "ıjıl ısıt". Şiirdir! Sekiziııci kitabı Çok bi Çocuk da fazlasıyla böyle. Hatta dcncbilir ki. bir tür başlangıca dönüş nitcliği ta^ıyor butadaki şiirler. Ama yine Pocıika'daki söyieyişle "tekranıı lekrarst/.lıftı"nı da Orııckliyor. Bn$a dOrıelinı o halde: İki arabir dcrede şiire gAziıni) açıt dedik. Can Yücel'in ilk şiirleri 1946 tarihini taşıyor. İlk kitabı da 1950; Yazıru. Garip'le 40 ıışağı "(oplumcuları"nııı farklı yüıılerden gelip, "insan sevgisiyasaıııa scvinti" temalarına mıhlamlıkları düncm bu. Gartp, küçUk insan'ı ycdcjtine alıp, Fransiz jürinden çekip gcıirdigi bir sOylenı ustunc oturuyor. Sava$ ünccsi Batı Can Yücafln şllri Yapay bir umut ya da Iça dönüklüğun kurgusal/şairane huznü yerine, dış dünyayla gorçokttklo çarpışmalar ü'atOm kuntlmuş şiir sanayi toplumunun insanı küçülten yapısına karşı tuvrıyla ses gctirmiş bu şiir. Cemaat'ten cumhuriyet'c evrilmcye çalışan bidm "kllçUk insan "a ulaşmas! mümkünsüz! Ama şair, aydının haline lercürnaıı oluyor. Böyle olunca da siiri resmilikten ı;ıkarıyor. 40 Kujağı'ysa bir "yeni dllııya" beklenlisiyle umul besliyor bugünc, gclcccgc... Her iki kanaı du Türkiyc'den, kcndinden çok "dısan"dan alıyor ilhamını. Böylcsi gayri meşru bir şiirin içine doğuyor Can Yücel. Garipçilerin Fransız jiirinden dcvraldıgı alaysı hakış bclki htı nedenle ba$langn,ia ona vekici gttrünti yor. lleridc "ironi" adıyla şiirinde baş ko$cyc kurulan söylcınin lemdlerini sanırım burada aramak gerck. Yine dc, Rayri meşru diyc nitekdigim îiirden ayrılan ftnemli bir yaııı var: Kcndini ek.sen alıyor. Yaznıa'daki ilk şiiri Kayıp Çocuk, O. Veli'nin Isıanbul Ttlrküsü'nü far.lasıyla andırsa da bunun örnegi. Sevgi Duvarı'nda başlayan politik ştire yöndimdc de eksen aynıdıı: Ben. Yapay bir umut ya da içe dönUkluğun yine kurgusal/şairane hüznu yerine. dı$ dünyaylagerçckliklc çarpışmalar Uştüne kıımyor şiirini. Gcrçckligin Ustüne çıkabilme, dünyayla haşedebilme çaba.sının ürünü. Bu varpışmada "bcn"i sovımabilmeninkoruyabilınenin yolu üı lepcden baknıaktan, vaziyeli biraz (i'ye almaktan geviyor. Can Yücıt'in silahlarından birî bu bakışsa, mermisi de sözcüklcrdir. Varolandil, buşcdilmcycçaljşılan gerçekliğin ürUnüdllr. Onun sınırları iv'inde kalarak "zahirı" gflrünürgerçekliği aşamazsınız. Bu nt'denle Can Yucel şiirinde sözcUklerin amaçlıcrekli dcğişliıimi ve seçimi <.(\r konusııdur. 195S'de yazdı^ıııa bakılırsa, "Aç bir fareydi yiir/Yartm uyaklurıvtu uykulan azdının". Shellcy'i, Puşkin'i. Saıt'ı, Kiınbaııd'yu kaynak gösterir. Marifel. "yemck pişirmeyi" rtğrenmektir bu evrede. Yani kendi biteşinıini yaratabilmek. Sonra işte e[iey bir arageliyor. Ta ki, 12 Mart'a, içeri tıkılana dek uzun bir ara. "Saf şair"ligin ve "şiiriel yorum"un sökmedigi, ycittıcdigi yeni bir evıedir l»u. Geldi gi nokta "ırtık şiir düzmek defiil, şliri düzmek"tir. Gtlndelik hayatm hiçbir kalıba bağlı kalmaksi?ın şiirleştirilmcsi vc şiirin bir lür ycniden kuruluşu bu bakişla gcrı;cklcşir. 1974'te yayımtanan Bir Siyasinln Şilrlerl bu anlamda yeni bir evredir. Öliim ve Oftlum (1976), politik gerçektiklc ycniden kurulan şiirin dışarıdaki hayatla sınanmasıdır. "Şiirsel yururn", dam'da cdinilen gUndeliği şiirleştirme Not: Çok bi Çocuk 'un sonundaki Pootika 'yı. her şairin bir kez de kendi açıamdan okuması ve yazması önerllir. . I dcncyimieğilimiyle bülllnlcşir ve yeniden dcvreye girer. Bu şekliyle de tarih, bir tür gazete güncclligi boyutu kazanır. Ya da o noktaya indirgcncbilir! Nitekim bu kitapta ŞiirŞairDünya ilişkisini şOyle kurar: Şilr bir ıcrffmedlr/Güne$ RÜneş süAİerle/Vc böyle büylc falr/Eriyip uider." Bir bakıına "şiiri düzjnc" cgiliminin uzantısıdır bu. llkiııde lıedef şiirin kendisi, yapısıdıı. Burada isc şairlik kurumu vc konumu rtedeflir. lkisi dc mııtlak veriler olarak alınıtıaz, aşılmaya çalışılır. Gökyı»ku$'ta "Biyolojik bir saai'V ben/etir şiiri. Bir Siyusiniıı Şiiıleri'ndedoruğa çıkan "poliiik pofiikıı", yukanda bcliıltigim bileşiın içindc. her kiıaplu pcrdc perde tekilerek ya da gündeliğın iv'ine yayılarak bütün yalınlıgıyla başa doıunüş gibi gOnlniiyor şimdrlerde. Çok bi Çucuk, bu anlamda "cn çok Can Yüccl": Nc Yazıııa'daki ncreye gideceği bdirsiz (en çok da Garip'e benzcyen) "Kayip Çocuk" vur şiındi, ne de "dam"lardan «sokaklata ıızanıp her şeyi dolııdi/gin şiirleştirme V'abaüi. Kilabın başındaki iki di/elik sunuşla, bir lansık Gerçckligi var gtındenı de. Belki de kiıaba en uygun düşcn ad bu. Ç ERÇEVE Mart 1989