Katalog

D Ü N Y A D A N nın) modernimi, Slraviımkl ve Webern'dc bulduğumuz yUcelik ve anlama sahip değil. 19. yüzyılın en büyuk günahını paylaşarak, Rabelsin ve Slerne'in "devresinin" unutulmasına kaiıtaruk bu yllzyila karşı polemik yürmtllemez. Roman üstune Incelemenizdekl kahramanlardan biti, Broch. Onu roman yazarları arasmda en ört saflarda sayıyorsunuz. Ama o çoğu zaman edeblyattan bilime kaytyor, hatta Vergttlua'un ölümü'nde sanat olarak edebiyata karşı belirli bir kuşkuyu da dlie getirlyor, KUNDERA Broch'un beni ilgilendiren yanı, roman tarihi içinde soyledikleridir. Yani. IJyurgezerler'deki Broch *tur beni öncelikle ilgilendircn. Onun roman dışında kolan yapıtlan ya da biyografisi UslUne derinlcmesine bilgi sahibi değilim. Şunıı soylemek istiyonım: Gogol Sendromu diye adlandırdığım olgunun, onun hayatının son bölümunde ne ölçude ctkili olduğıı konusunda bir dcğerlcndinnı: yapamayacağım. Yani, bir sanatçının büyük elik soramluluklar karştsında duyduğu kaygılar, sanatın gcçerliliğinc iiişkin kuşkular konusunda. Yasamının sonuna doğru ftogol, milliyctçi ve dini bir ahlak anlayışı adına bütün yapıtlarını reddcdcr. Tolsloy, sonunda; bütün sanatları lüks diyc tanımlayarak geri çevirir ve ahlâkı hiçe saymakla suçladıgı Shakespcare'i "egemen sınıflann sürüngen hizmctkfln" olarak damgalar. Gogol Sendromu, 20. yü/yılda daha da yaygınlaşlı. Yüce a$k sairi Mayakovtki, "kendi jarkısınııı gmlağına basacak" ve ondan sonra bomhos siyasi şiirler üretecektir. Andre Gide. bundaıı birkaç yıl sonra, "Her zamun. o kndar ünemli jeyler yapıldıftına inanıyorıjm ki, edeblyatla ugrafinakian nerdeysc uianç duyuyonım" diye yazacaktır. Gördüjü önemli scyler, dcvrimdi. Onun yerine gaz odaları ve Gulag ortaya vıktı; bunlarla Gogol Sendromu daha da bulajıcı nitclik kazandı. Sarlre, sanatın gftrevini nasılgftrmekteydi? Sanal, emre amade olmak surctiyle kcndiııi bütün borçtanndan kunaracaktı. 1950'lerin Çckoslovakyasında gençliğini yaşamış biri olarak bcn de Gogol Scndrüinu'nun anlamım öğreımıtk zorunda kaldım, ama hcmcn kurtardım ktndinıi bundaıı, komünisl (ophını sanatııı özerkligtni sürckli olarak baskı ultında lutuyordu çunkü. Bu toplumda Gogol Sendromu, deyim ycrindeyse, kıınımloşmrçlı. Bu nedenle maskesi duşınü>, deh$eıi büiün açıklıgı ile orlülüklc şiirsel biçimde hemfikir olmak? lnsan neydi? Insanı hümanisı biçimde kendine yeıerli kılan o tuhaf duygu neydi? vs. vs. Koınatılaruııdaki varoluşsal sorulann büyük bölümü, Stalinizmin bir zamanlar yaratmış olduğu şokıan doğdu. Roman ya/arııun taıihscl bir durum kaıjısındaki tavn şudur: iarihsel durum, ona ins.ıns.il varoluşun yeni, bilinnıeyen yonleı iııi göslerir. Onu bu ilyjleııdirir. Bir doneıniıı sosyopolilik bcUınlcıinıvsi dcğil. Boyle bir betimleme, Velasquez'in kendi döneminin lerzileri ile ilgili otarak bize sunduğu bilgilerle e$dcgerdedir. Buna rağmen, dünyanın dört bir yanındaki elestirmenler, kaygısızca, romanlannıztn despotizmle hesaplaşma olduğunu düşünmektaler. KÜNDEiRA Despotizm, demokrasî... Orada da, burada da yctcrince ıı/.un sttre yu$adun. Salt politik açıdan bakılırsa, birbirinden apayn iki dUnya bunlar. Beıı burada yo$umaya kuraı verdim. Tartı$ılacak hiçbir $cy yok. Ancak... siyasi kapağı kaldirıp topkıma, sonıut yaşama ve sormıl insanlara baktığımızda, bu iki dunya birdcnbire bize tek vc aynı modcrıı dünyanın basit iki (e$iılemesi gibi gorOnüyor. Aynı çağdaş eğilimler, bu iki dünyanın üstüne, bir aynanın iki yuzilne yansır gibi yansiyorlar. Ticaret, tıp, boş zamanlar daltil olmak Uzere, toplum yaşamının bütüııüyle aynı $ekilde bürokralizasyonu. O tarafta partinin ajitasyonpropaganda bolUmleri, bu tarafia reklam burotaıi tarafından lıa/ırliinan sloganlar karjisında, düşuncenin aynı şckilde gerilemesi, teslim olması. El sanatlarının aynı $ekilde çöküşü. Doğanın aynı şckilde ycrle bir cdilnıcsi, hatta unululması. Çirkinliğin gerek kııtak, gcreksc goz açısından, o larafta yoksıınlıığun, bu tarafta faztalığın sonucu olarak ijgali. Özel yavamın gizli yanlarına karsı, bilgi edinme hakkının gerek orada, gerek.se burada en önemli insaıısal hak sayılması nedeniyle, aynı sckildc saygısızlık. Orada polistir bu bilgi uzerinde çaltşan, burada gazeteciler. 1 On yıl önceki konuşmamızda düşuncelerimi (dusunür olarak) Sartre'a ve Ernest Btoch'a dayandınvak Istemlşttm. Ama hamen sözumü kesmlş ve romanta felsefeyi birbirine kansbrmarm otanaksız olduğunu söytemiştlnlz, Oysa şlmdllerde Adorno, Marcuse ve Heidegger'In adını anıyorsunuz. Felsefe ile illşkiniz değişti ml? KUNDERA ~ Tam olafak değil. Herlıangi bit "fdsefî inanca" sahip değilim. Ben roman yazanyım ve kesinlikie filozof değilim. Ama bu arada, modern topluıniın o /anıana kadar h'o; duyulmamıs bir cleşiirisini içinde tajıyan be$ romanın HeidegttTtlt?» önce yayımlaııdıgını belirıcyiın: Davtı, Şaio, Uyurgezerler, Nitcllküiz Adam vc Ferdydurke. Egcr birgün yeniçağm son dönanindrki iınarı ve bu çağın açtığı gdecek lıukkıııda derinlcmesine bilgi edinmek istenirsc, bu bes romana başvurulmalı. Ve geııel olarak da bil tün büyük romanlara. Bir sona dogru gitmektc olan Avrupa yeniçafbnın büıtln varoluş du«uncesi bu romanlann içinde sakh. D ' Polonyalı yazar Wltold Qombnwfcz'ln 1938 yıtında yayımladığı, 1950'hrdo Polonya'da ve Fmnsa'da büyük yankılar yaratan romam. '904 te Varaova'daOoğan Gombrowicz. 2. Dunya Savap'mn baamdan 1963'e kadar Arjantln'd» yaşacb. Yaşamının son iki yılınt Fransa'da gâçlnn 6ombrowicz bu ülkade 1969'da Öldü. V6r yer June$ Joycmle karşılaştmlacak Mçüda biçimael bir yaklaştma sahip olan WHokt Oombra^oz, çağımtım en buyük dantyctbrindBn ve en özgün yazartanndon biri sayılıyor. taya çıkmıştı. lıuansal bütün uğra$ların içindcki âzerkllğin rcddi; bu ııgrujların tek bir hedef uğruna şiddttle bastırılması. Bu ko>ullar aliında ick bir gUntük direniş söz konusuydu: Ijin bağımsızlığını savunmak. Avukaiın tek ölçüsü: Sanıguı hizınetinde olmak. Doktonın lck yemini: Hipokrat yernini. Roman yazannın tek bağlıhgı: Cervantes'e bağlılık. On yıl unce bir söyteşl yapmıştık. O zaman da konumuz romandı. "Roman, içinde umuttan da güzel bir şeyi, duşgücönün keyfini, oyunun verdlğl sevlnci taşıyor" demiştlnlz, Sonraları bu düşünceyi yinelediniz, çeşitledlniz, değiatirdlniz. Ve şimdi de, mmanın varoluşun araştırılmast, dolayısıyla bilinmeyenin içlerine doğru bir yotculuk olduğu varsaytmtnt çıkış noktast alan bir kltap yazdınız. Romanın toplum eleştirisi ile, politika İle hiçbir ilintisi oimadığı sonucu na vanyorsunuz bu kltapta. Pekl, neye karşı tavır alıyorsunuz. Eğer bir roman varoluşun araştırtlması ise, aynı zamanda neden toplum aieştırist metni, zamanıntn sîyaal portresl de olmasın? KUNDERA Bir terzi, VeU«qııez'in bir lablosıına bakarak, o dönemin giysileri hakkıııda pek (ok $ey ögrencbilîr. Ama Vdascıuez'in tablosunun anlamı vc dcğeri kesinlikle burada degildir. Roman için de aynı jey sOz konusu. Bir romanda. belli bir donemdc, bclli bir ulkedeki yaşamla ilgili bilgilcri bulabilirsiniz elbetle. Ama Proıut'u yu da Iaclos'u bu nedenle scvmiyurvı/ ki! Bctıinı romanlarım doğal olarak dftnemlerînin larihi ile bağlanıı içinde. Staliııi/min projektörleri, l>cnim çevreınde, insansal varoluş üzcrinık acımasız bir ışıkîa gezinmckteydi vc elbetteki ki bu ı^ıktı beni meraka iten: Bütün bu coşku içinde neden korkutuçu bir $cy vardı? Duygu neydi? Neydi kö Andrt Glde Mart1989 Camus Prouat ÇERÇEVE 21