Katalog

O Sevengül SÖNMEZ Y usut Kaygıısuz un Kızı, San dık ını açıp ıçındekderı bızımle paylaştığında, yıl 2000 dı Uze rınden gcçeıı zaman hıç lekeb olınayan oykulerın tadını yıllanan şarap mı salı darruklanmıza yayarken, Sema Kay gusuz saııdıkta kalanları da çıkarmaya, de yım yerındeyse guneşe seımeye karar ver mış Fsır Sozler Kuyusu bu kararın sonun da buluşmuş okurla Cjclecckte ondan ge rıye kalanların pcşıne duşecek benuleyın edcbıyat arkeologlaıına ış bırakmamaya da karaı vermış anlayacağınız bıyık altından gulıımseyeıck, bıraz hmzıı ama en çok ce surca Bosjuk baktıgımız şeylt kendı aramızda oluşan vaılık değıl mıdır<) Bu açıdan bakı lınca hoşluk sadcce bosjuktan mı ıbarettır1 Scma Kaygusuz, I urk edebıyatında A? go rulen bır ccsarctle yazma seruvenının okurla buluşmayan boşluğunu anlatıyor Esır Sozler Kuyusu'na yazdığı ılksozde "Nasdkı şııanda busatırlarıokurken,ya zarkcnkı halım gozunuzde belırıyorsa, şu noktalı vırguldtn sonrası, nasıl kı sizın ıçın dızılı bu yazı, benım ıçın derın bır boşluk sa, ben hâlâ o boşluğun onunde yazarken kı halımle durmaktayım Hıç buyume den Yazar olmanın sorumluluğu nerede baş lar ve bu sorumluluk bır gun bır yerde ta mamlanır mı dıye soranlar, Sema Kaygu suz'un dksozunde ınsanı derınden sarsacak açıklamalarlakarşdaşacaklar "Edebıyatım nedın* Sayfalarca bırıktırdığım oznellığım mı' Kanaat sımsarlarınca gunden gune ele geçırılen 'zamanın ruhuna'karşın.bağım sızca yazarA kendı ruhuna baktırmak mı yoksa? Zamanın vahşı topuzuyla ezılme meye dırenerek, okur ıçın olmasa da, okura yazmak mi1*" Yazma eylemının, metnın, daha açık bır ıfadeyle ortaya konan edebî yapıtın onune geçtığı, 'yazarcdık oyunu'nun her geçen gun daha çok oynanmaya başladığı bır çağ da yazar olmak ne yapmayı gerektıruV Başka bır açıdan soracak olursam, ne yapmamayı gerektırır • Yıllar onee okuduğum bır > cumleyı anımsıyorum yanılmıyorsam bır knabın da adıoldu "Edebıyatçı aydındeğddır" Evet, bu cumlenın yanında ya da arkasında durmaktan çekınmem ama yukarıdakı sorumu yınelemekten de kendımı 1 alıkoymam Yazar ne yapmalıdırr Geçmışte yazıp kenara koyduklarından, gelecektc soyleyeceklcrınden aynı olçude sorumlu olmatıdır Zamanın ruhuna teslım olma dan, kendı olmayı bılmelı, yalnız kalmayı goze almalıdır Butun bunları, kendını ge rı çekmeden, yıne Kaygusuz'un sozlerın den aktararak, kendıne otosansur uygulamadan, hesaplamadan, kurmadan duyum sayarak yapmalıdır NOSTAUİK BİR CEZİ Esır Sozler Kuyusu, Sema Kaygusuz'un dkgençlığınde yazdığı, bır bolumu dergı lerde yayımlanıp kıtaplaşmamış ve bırkaçı Ortadan Yarısından adlı kıtabında yayımlanan oykulerınden oluşuyor Ilksozden oğrendığımıze gore, yazar, cumle bozuk luklarını duzeltmek ve fazlalıkları atmak dışında, sozcuk seçımlerıne, tekrarlara mu dahale etmemış Kıtap bu halıyle, Sema Kaygusuz'un oykuculuk seruvenıne daır bır belgesele bcnzıyor ya da daha roman tık bır deyışle nostal)ik bır gezıye Saıt Faık'le ılgılı yazdığım yazılardan bı rınde kurduğum bır cumlenın, Saıt Faık'ın olumunun ellıncı yılında, Sema Kaygusuz ıçın de kullandabdeeeğını fark ettım "Bır yazarın kendısını bu kadar acımasızlıkla değerlendırmesıne hatta kendısını başka yazarlardan daha değersız gormesıne yol açan bu eleştırıler hangı ekscnde ve neden yapılmıştı dıye bakıldığında ıse karşımıza çıkan gerçekldt, Orhan Velı ve arkadaşla rının Garıp şıırı de başladıkları yolda kar şdaştddarı engelın aynısıdır Edebıyat ge leneğı " Işte, şımdı kendısıyle hesaplaşan bır yazarın sorusunu eklıyorum altına "Kız çotuğundan genç kadına geçı^evresını, tek başına hayata başlama tedırgınkğını açım Tutsaklığmdan sıyrılan öyküler layan, dişdığın kımyasını çozmeve uğraşan kımı grotcsk kımı ıronık olan bu ovkuler /amanında benı ntdcn utandırmıştı'" Ya nıta gelınce, tıpkı Jk lumledckı gıbı Ede bıyat geleneğı Sema Kaygusuz dakarşdaş, tığı engelın salt kendısıyle dgdı olmadığını tark etmış, o da "edebıyat kıırumu" dıye adlandırıyor benım gelenek olarak adlan dırdığım ydcdamayan duvan Sema Kay gusuz, daha sonra olgunlaşmış oykulenyle ortaya koyduğu sağlam edebıyat duruşu nıın mujdesıru verıyor, ozgur yalın, cesur, bıraz çocuksu ılk oykulennde Bu oykuler onun sağlam dılının govdesını oluşturan temrınler gıbı, bu oykuler Sema Kaygu suz'un yerelhkten çıkıp evrensele uzanan yazarlık seruvenınde bır ılk dıırak, bu top raklardan beslenen, yaşayan ve yaşatan bır durak Yazar olmanın sorumluluğu nerede baş lat dıye sormuştum Yanıtlardan belkı de en onemlısı "durust olmak"tan olmalı Se ma Kaygusuz, Esır Sozler Kuyusu'nu ya yımlayarak ne kadar durust bır yazar oldu ğunu gostenyor okura, yalın, açık ve cesur ca ÇOCUKLUKTAN İLKCENÇÜCE Lsır Sozler Kuyusu'ndalcı oykulere ge lınce, bu kıtapta bıraraya getırılen oykuler, gozleyen ve anlatan bır kalemın urunu Ço cukluktan gençlığe adım attığımız gunlerde hepımızın evlennde olan, olması mumkun hallenn, çocukluk sıkıntdarının ve her şeyden once bızım butun bu olup bıtenler karşısındakı duruşumuzun anlatddığı oykuler Yukarıda da dedığım gıbı, neredeyse tamamı sağlam bır ddın mu|decısı, guç lu bır oyku sesının haberusı Esır Sozler Kuyusu'ndan derıye ya da gerıye doğru bakacak olursak, Sema Kay gusuz'un kımı ımgelennın, farklı zamanlar da ışlemeye devam ettığını gonnek mum kun Esır Sozler Kuyusu'nda yer alan, Yı lanlar ve Esır Sozler Kuyusu adlı oykule rın ımgesı olan ydan, Sandık Lekesı'nde kı Engereğın Oğlu'nda ve daha sonra Doy ma Noktası'ndakı Çatlak Yerlerın Kuyu su'nda anlatılmaya ve genışletdmeye de vam etmış Yazar, Engereğın Oğlu'nda Zd ver'ın oğlunu " Yuzu mermer kadar beyaz tazecık kanı mavı bır yol bulmuş kdcalla rında dolanıyor" dıye betımlerken benzer bır betımleme de Çatlak Yerlerın Kuyu su'nda karşdaşmz, bu oykude de yazar, Sa kal'ın torunundan soz ederken, "kdealla rını gosterecek kadar saydam tenını ' de mektedır Sema Kaygusuz'un uç kıtabrna bırden baktığımızda, onun ımgelennın ortaklığı ve ydan ımgesınde ornekledığım gıbı, bu ımge ortaklığının gıderek derınleşmesı soz konusudur Bel, kuyruk sokumu, kuyu ve ydan, dk başta goze çarpan ımgelerden bır kaçı Kuyruk sokumunun ydan de bıçım sel benzerlığı, bel ve kuyruk sokumunun ınsan yaşamının devamldığı açisindan one mı, kuyunun dıpsı/, karanlık ama en çok da gızemlı yanı, uç kıtapta ayrıştırdan oy kulerı bırbınne y akın ve butun olarak oku maya olanak yaratıyor Oykulerın butunune yaydan bır dığeı ozellık de Sema Kaygusuz un ayrıntdara gosterdığı onem Esır Sozler Kuyusu'nda yer alan dk oykulerınde, meraklı ve şaşkın bır kız çocuğu olarak dunyaya bakan yazar, de koşan ınsanlar bu oykude adeta yıderzdc peşıne duşmuş değdler rni'1 Sema Kaygusuz'un oykulennı, çıçek durbununden yansıyan goruntulere ben zetmek mumkun Çunku her okunuşta, farklı bır ayrıntının one çıktığuıı bır once kı okumada fark etmedığınız bır şeyın sızı kavradığını hıssedcrsınız Bunun temcl ne denı oykulerın çok katmanlı olarak adlandırabdeceğım gırılt yapısıdır GLİeneksele vakın durduğunu soyledığım oykultrdebı le kımı /aman çok modcrn bır sesın yan bsı çarpar kulağınıza Yuler/ık t< yuzyd otesınden masal anlatan ana, Kadın Seslc rı oykusıuıde genç, mutsuz şehırlı bır ka dına donuşuverır INSAN OLMANIN HALLERI Ustelık bu oykulcr, ya/aı lık VL yazma ol gusundan tla u/ak değıldır dığtr oykuler de, ınsan olmanın turlu halkrını sorgula yan Kaygusuz, Kışlangıç ve Yuzeysel Şey ler adlı oykulerınde yazar olmak uzerıne duşunur " Anladım kı, bıze aıt olduğuna ınandığını Kışlangıç'ın oykusunu, bızden bın yazamayacak Bızden bırı dcrken, du peduz, ıçımızden bırının o kırlangıçla kar şdaşmasını anlatmasını ıstıvorum Bazda rı, doksanlı yılların genç yazarlarını kas tettığımı sanabılır Gerçı bu 'genç' kavramı, herkese gore değışıyor Kımıne gore, dk kıtabı çıkan yazarlar, kımıne gore ıse, eserlerı hâlâ okunan yazarlar 'genç yazar' oluyor Sanırım ben, ılk kıtabı çıkan yazar lar arasına gmyorum Çok da umurumda değıl ya' Yazı de zaman arasında atan or tak nabza kulak asmayanlar du^unsun " Yuzeysel Ş, eylet de yazmaya yenı başlayan bır genç kızın yazma nedcnlerı uzerıne ıç doktuğunu goruruz, o yazarak yenı evren kurabdeceğını, soi'cuklenn buyulu oldu ğunu daha çok kuçukken anlaınıştır, ama asıl oluşması gereken bunu nasıl yapma sı gerektığıdır " Yarım saat ıçmde gelışen bu patırtıyı ayrıntısıyla anlatmak ıçın, her halde bır sunı parantez açmam gerek Oysa bu parantezler, parantez parantez ıçın delerı aeemdığımı yuzume vuruyor, yaz manın ınsanı çaresızlığc surukleyen bu ga rıp seruvenınde, uzun tumlelerın gostcrışıne kapdarak, duşuncemı yuzeye taşıyan butun parantezlerımı unutturmak ıstıyo rum aslında " Yazar sonımluluğu nerede başlar sorusu dolayımında kurduğum bu yazıyı yazann en onemlı sorumluluğundan soz edcrek bıtırmek ıstıyorum Ddı uzerınde duşunmek Yazdıklarını ddıne araç kdabdmek, urettıklennın dılının bır parçası ve ddını geleceğe taşıyan bır araç olduğunun far kında olmak Sema Kaygusuz'u belkı dt çağdaşlarından en çok ayıran ve onu Turl* edebıyatının buyuk yazarlarına yaklaştırar sırrı.dd uzerınde duşunmesı Neanlatddı ğının değd de nasd anlatddığının edebıya olduğunu çoktan fark etmış olanlar, onuı oykulenndekı ddın ne kadar ozerdı ve ken dıne ozgu olduğunun bdıncındelerdır Us tekk, bu ozenın ve farkındalığın derlemı bıçımmı onun, bulup çıkardığı, yenıdeı dolaşıma kattığı, kımını de kendısının ys rattığı sozcuklerde açdcça goruyoruz 'yı lerzdc, kışlangıç' gıbı sozcukler kendı yara tığı sozcuklere, " ıçı barlanmış plastık taf betımlemesındekı 'barlanmak'," "zehnı onun kemdderıne kadar ıçıtseydı" cuml sındekı 'ıçıtmek' eylemlerı de yenıden d< laşıma dahd ettığı sozcuklere ornek olars gosterdebdır Sızı, Sema Kaygusuz'un ddeğının sarr mıyetıyle baş başa bırakmadan once s< olarak eklemek ıstıyorum kı, bu uç oyku 1 tabı Turk edebıyatının en ozgun seslen den bırının preludu, kulağınızın pasını lecek asıl şarkdar sonradan gelecek B< Sema Kaygusuz Eslr SOzler Kuyusu nu yayımlayarak ne kadar durust blr yazar olduğunu gösterlyor okura yalın acık ve cesurca olgunlaşan yazma seruvenınde ayrıntdara gosterdığı tıtızlığı hıç yıtırmemış "Bır bakırenın dokuduğu lcanser ışı perdeler" (Engereğın Oğlu) "Odun kazanının kuçuk musluğunu açtığında bakır kazana gurul tulu su tıpırtdarı vurunca, sankı sokakta teneke çalan butun çocuklar banyoya dol du" (Aşkâr) "Bassız bır olunun ıyesız bır add olatağını sezınleyerek " (Sulun) Yılanlar, Engereğın Oğlu, Sulun, Lsır Sozler Kuyusu, Insan Dıplerı gıbı oykuler de karşdaştığımız, duşsel gerçeklık, bu top raklara aıt, tumuyle yerel, hatta bu neden le duşsel olmaktan daha çok gerçeklığe ya kın durumların anlatımından kaynaklan maktadır Anadolu topraklannda gerçek olduğuna tumuyle ınandan pek çok ger çekdışı durumdan bırkaçıdır Sema Kaygu suz un oykulenne yansıyan Oyle kı, yıne bu duşsel gerçeklığın sının, kadın dunya sının derınlerınde gızlı kalan, kunı zaman kımseyle paylaşdamayan bır gerçekduş bı le saydabdır Hem bu açıdan hem de oyku lerın genelıne yaydan soyleyış açısından Se ma Kaygusuz'un geleneksel anlatdara çok yakın bır duş alanı yarattığını, kımı yerler de soyleyışının de bu geleneksel anlatılan çağrıştırdığını belırtmek gerekıyor Jung'un toplumsal bdınçaltı teorısınde dı le getırdığı gıbı, "kımı kulturel ortaklddar, mekân ve zamanın otesınde ortaya çıkacak bır mecra bulur", Sema Kaygusuz'un oy kulen, toplumsal bılınçaltına bakış ve bu olguların yazar belleğınde yenıden şekd lenmesı açısından dıkkatle okunması gere ken oykuler Sandık Lekesı'nde yer alan Oğul oykusunun sesıne ve anlatımına ddc katle bakddığmda, Dede Korkut'un yuz ydlar otesınden çınlayan sesı gelır kulağı nı/a "Oğul bır kadının şakağındakı kır U kan damarı Gerdandakı gosterışlı beşı bıryerde Bahçenın en ulu ağacı Yârın gcnçlığı oğul Evdekı scssızlık, koydekı uğultu, tutun kokusu, ter ekşısı, toprak sev dası oğul Karanfıl Dağı'nın golgesı, Ece mış'ın taşkın suları, keçıboynuzunun ağda lı tadı bır kadının dırseklı kaşı loroslar gıbı deldcanlı, taşağına kurban oğul1" Oykunun son cumlesı "Aladağ'ın arka sında ne var ana*", bır masal anası tarafın dan kundmuş gıbı gelmıyor mu sıze de'' Yulerzık oykusu, olumsuzluğu arayan ın sanın başından geçenlen anlatan efsanele n çağrıştırmıyor mu t Abı hayatın peşın leyın, yanılmadığımı goreceksınız "îlksoz'u bıtırırken goğsumdekı tutlt yu koruyan duamı da paylaşmak ısterı Ey benım guzel Allah'ım ' Yetkınlıktt okuruna guvenmeyen kor parmağım go< ne metınler yazmaktan benı koru Bıı bır gozum hep kapalı kalsın Bundan s( ra yazarken hıçbır şeyı aktarmak, kurm hesaplamak ıstemıyorum Ddeğım duyu samak, yalnızca duyumsamak " B KİTAP SAYI SAYFA 18 C U M H U R İ Y E T