Katalog

Şiirin, destanın ve insanın buluştuğu noktada ihat Behram yakın tarîhle hesaplaşıyor! Uğur Kökden kücük oğlu Bans Kökden lle Alanyada.... mayı mümkün olduğu kadar sürdürerek, bazı çıkış noktalarına ve aydınhğa doğru gidebiliriz. Bu kitapta birinci bölüm, Batı'nın kültürel mirasıyla ilgili denemeleri iceriyor; sonuncu bölümde ise, Batı'nın öbür yüzüne ilişkin denemeler var. Arada da bir çeşit arakesit, Batı coğrafyası ve Doğu'yla ilgili kimi değerlendirmeleri içeren denemelerin yer aldığı iki küçük bölüm var. *** Deneme, çizdiğin bu geniş tartışma düzlemınde elvenşlt bir araç muYada şöyle soranak, deneme aracılığıyla bu kapsamlı wrunlara ne ölçüde uzanabilırız? Yoksa, sonuç olarak deneme bir sanat, bir edebıyat dalı mı sayılmalt? Sınırda duruyor gıbı gcliyor bana Ben, denemenin başlayan 21 .yüzydın yazınsal bir türü olduğunu; dahası, onu temsil edecek başlıca tür olduğunu düşünüyorum. Çünkü, bunu düşünürken, bir taraftan esnek bir yapıya sahip olduğunu, gevşerj bir dokusu olduğunu; zaman zaman, ijstenirse bu gevşek doku ile sunulabilece^ini; ohu çeşitli yönlere doğru çekmenin mümkün olacağını; hem şiirselliğin, hem düşüncenin onun yaptsında aynı zamanda var olabileceğini düsünüyorum. Dolayısıyla, şiire de yaklaşabilir deneme, bir düşünce eserine de yaklaşabilir. onu kabul etmeyen bir zaman! Zamanırruz "kahraman"a katlanamıyor, "kahraman" yok zaten! Kimse "kahraman" değil, zamanımızda. Denemeyazarının aradan çekilmeyc hakkı da yok. Aradan çekilme lüksüne sahip değil. Ne yazıyorsa onun arkasında olmak, hesabını vermek zorunda. O sorumluluğu taşımak, yükü götürmek zorunda. Ben deneme yazannı böyle düşünüyorum. Ben, kişi olarak zamanından kendini sorumlu sayan; hem onu etkilemek açısından hem de yeni birtakım düşünceleri önermek açısından zamanına sık sıkıya bağh, onunla iç içe olduğu düşüncesindeyim yazarın. Onun için aradan çekilmeyi kabul etmiyorum. İNSANIN İPUCLARI "Deneme sanat mıdır?" sorusundan çıkıyor bu tartışma Sanal her şeye karsın dolayısıyla anlatmak demek1 Bir seyt doğrudan değil de dolaylı bir biçımde, okuyucuyu bir dolaytma sokarak, o dolayımın ıtia gücüyle olayın ıçtne katmak, yaratta sürecın parçası kılmak demek' Hep söylenmez mı, sanat yapıtı birkerede tüketilemez diye. Izleyidmn yaratıcı katkısı iştn ıçıne girerse, yaptt açımlanır, boyutlanır, gerçekleşir. Doğrudan anlatımla dolayımlı anlatımfarkı bu! Deneme, acaba daha çok doğrudan anlatıma mı yakla$ıyor ve yaklaşttkça sanatsal nitelığinden bir seyler yitiriyor mu? Denemede birtakım yargJar, yorumlar, karşılaştırmalar ve çağnşımlar var. Bu tarafıyla bir kurgu oluşuyor ister istemez. Ister kurgu diye niteleyelim, ister sanatsal üretim! O zaman izleyici de bu noktada deneme yazanna yaklaşabilir. Ben aslında sentn denemelerinin hep sanatsal nitelik tastdığtnı düşünüyorum. Sen de hep siirsel bir söyleyis, biçim öğesinin her zaman önde olusu, öykii kurgusu ve parlak betimlemeler var. Düşüncenin doğrudan aktartmt yok sende. Dönemlerin, tarihsel mekân ve doğa parçalannın parlak betimlemelerı; anımsama, çağrısım zincirleriyle ilerleyen anlatım senin denemenin özellikleri. Bu anlattıkların aynı zamanda insanın özellikleri, insanın çevresinde bıraktığı izleri. İnsanın ipuçları bunlar! Denemenin öznesinin de nesnesinin de insan olduğuna inanıyorum. İnsanın ya ürettikleri ya da maruz kaldıkları! Ya kendi serüveni ya da düşleri ve özlemi! Ama bürünüyle insan, insan etrafında dönüp dolaşılıyor, sonuç olarak. Bunun ortaya çıkardığı sanatsal bir ürün var elbette. "Ben diyemeyen deneme yazmastn!" dıyor A taç. Iste denemede tste bir "ben" diyen yazar var, bir de okur var. Oysa, romanda, anlatım birına tekil sahısla bıle olsa o bir roman kahramamdır; kurmaca bir kisiliktır. Buna karsıltk denemede, "ben" denildiğinde o doğrudan yazarın kendtsıdir. Bılmıyorum, tcrsi bir örnek var mı? Hem K İ T A P SORUMLULUCU TAŞIMAK Behram, babasının özgeçmişinden hareketle, yakın geçmişimiz ve insanlık tarihini irdeliyor. Bir ucunda krallar, imparatorlar, emperyalist güçler; bir ucunda Mustafa Suphi, 1917 Ekim Devrimi, genç cumhuriyet, Mustafa Kemal, devrimler, özgürlük savaşları. Bir ucunda Hitler'den Pinochet'ye katledenler, bir ucunda Che'den Deniz'e direnenler. Bir ucunda siyasi ihtiras ve körü körüne inanç; bir ucunda, kendine kader diye dayatılanlara halkın başkaldırısı. Emperyalist savaşlar, emperyalizmin dündeki ve günümüzdeki oyunları. Osmanlı'nın Ermenileri, Ermenilerin Türkleri kıyımı; kıyımların öksüz ve yetim bıraktığı çocukların dramı. Genç cumhuriyetin yükselişi ve düşüşü... Behram, şiirden süzülmüş bir dil ve destansı bir solukla yaşadığı çağla hesaplaşıyor. Anlattığı her şey inanılması güç, ama bir o kadar, yaşanmış, yaşanmakta olan gerçeklikler. Bir ömrü bir solukta dışa vuran, bir solukta okuyacağınız bir roman. Sanatsal bir ürün mü deneme? Sanatsal bir ürün olduğuna kesinlikle inanıyorum. Bütün sanat dallarının, resmin, müziğin, kurgusal sanatlann roman ve öykünün, anı, günce ve mektup ile elestirinin tüm bunlann imbikten geçmiş, damıtılmış, süzgeçten geçmiş şekli deneme! Doğal olarak bunlan başanlı bir şekilde sunabiliyorsan. Yalnız öteki sanat türlerittden farklt olarak, denemede yazar kendine bir okuyucu seçıyor ve ona doğrudan fikirlertni söylüyor. Belkı de, benim denemelerimde ancak böyle olabiltyor. Araya sanatsal bir dolayım gırmtyor. Denemede bir imge olusturmuyorsun. Bir düsünceyi doğrudan söylüyorsun. Bırkurmacayok. Örneğin romanda, öyküde olduğu gtbi, bir kahraman yaratıp bir olay kurgusu tçınde düsüncelerım aktarmıyorsun. Kahramanlar, üretilmis kahramanlar1. Doğrudan doğruya yasamdan alınmıs kahramanlar değil. Yazar kahramanlar araalığıyla konusuyor. Onlan konusturuyor. Sonra, zaman zaman da "Ben konuşmuyorum, kurmaca kahramanlar konuşuyor" diyor. Aradan çekiliyor. Denemede ıse olay kurgusu yok; kahramanlar yok! Doğrudan doğruya, "ben" diliyle konusan yazarın kendisı var. Araya başkası girmiyor. Ozellilde bunun altını çizmek istiyorum. Zamanımız "kahraman"ı yadsıyan, EVEREST Ticarethano Sokak No: 53 34410 Caflaloolu/İSTANBUL Tel +90 212 513 34 2021 Faks: +90 212 512 33 76 Eposta: [email protected] www.avarastyaylnlarl.oom SAYFA 12 C U M H U R İ Y E T SAYI 74