Katalog

Uğur Kökden'le "Batının Doğu'daki Yüzü" kitabı üzerine Batı ve Dogu kulturunun bır senteze ulaşacağmı düşünüyorum" • Mehmet SERDAR K ıtabın ısmınden başlayalım Ba tı'nın Doğu'dakı Yuzu başlığı, Irak'ın ışgalıyle bır kez daha or taya çikan çırkın yuzunu ıma edı yor 11 Eylul vc arkasından Irak'ın ışgalı tanhın belırlı donemlerınde olduğu gıbı bır kez daha Doğu ıle Batı nın karşılaşma sına yol açtı Bu kez çok keskın bır çatış ma bıçımınde Bu olayın, Fılıstın sorunu, petrol alanları cnerjı yolları gıbı bır çok ekonomık ve sıyasal neden yanında se nın kıtabının ısım olarak çağrıştırdığı gı bı tarıhsel ve kulturel boyutları da var Senın denemelertn genış bır coğrafya da gezıntyor Çoğunlukla da Batı da Son zamanlardakt denemelertn Doğu da da ge Zinmeye başladı Doğu da dolasmaya pık fırsal bulamadın sanırım Yakındoğu ya, Uzakdoğu ya gıtmcdın değıl mu Burada coğrafı bır gezıntıden çok uy garlıklar karşılaştırması var, benım asıl yapmak ıstcdığım bu Bunu bır çok yaza rımızda Doğu Batı sorunsalı çerçevesınde bır olçude goruyoıuz Fabıı, aynı yakla s.ımları bcnım de paylaştığım anlamına gelmıyor busoyledığım Orneğın.Halıde Edıp ten bu yana var Halıde Edıp, bır yandan Amerıkan mandasını ısterken ve bunu ulkenın kurtuluşu ıçın bır koşul ola rak goıutken obur yandan da bırçok açı dan Doğulu kalmış ve Doğu geleneklerı ne kendını hapsttmış bır kadın, sonradan ' Cumhurıyet le çatışması da zaten bu nedenle olmuştuı dencbılır, ya da en azın dan soz konusu çatışmanın kokunde benzerı nedenler vardır Bende Doğu Batı karşılaşması bıraz daha farklı, belkı çok 1 dahafarklı Bcn, 1700 yıllarından ben ge lışen, yukselen Batı uygarlığının rasyonel koklennın artık bır noktada tıkandığını ınsanı mutlu etmedığını duşunuyorum 1750yılında daha yuzyılın ottasında ıken Jean Jacques Rousseau, Dıjon akademısı nın açtığı yarışmada, "Bılımler ve Sanat lann Cıelıs,mesı Insanı Mutlu Ldıyor mu?" sorusuna şoyle yanıt vermıştı "Mutlu et mıyor, tersınc mutsuzluğa goturuyor" Obur yanıtları bılmıyorum, ama yarışma yı Rousseau kazandığına gore onun bu ya nıtı bugune kalmış CEÇERLİ BİR YARGI Çok saşırtta daha ıştn baştnda bu so ru \orulmus Ba/ı nın eleştımı daha o za man baslamış Evet, Goethe'de de bılımlerın yucel tdmesının eleştırısını goruyoruz Zamanı mıza gelınce 20 yuzyılla bırlıkte ınsanlı ğın çok buyuk acılar çektığını, yenı so murgecılığın ırkçılığın, bır anlamda kole leştınlme surecının dunya savaşlarının, nukleer tehlıkenın nukleer uygulamaların yarattığı etkılerın 20 yuzyıl toplumunu ha rap ettığını, ınsanını mahvettığını goru yoruz Bu aulara Doğu'da ya da Batı'da yaşayan bır msan olarak ılgısız, duygusuz kalmak, uzakta kalmak mumkun değıl Şunu da eklemek gerek Unlu Islam du şunuru îbnı Haldun Mukaddıme'sınde, "Her toplumun tıpkı ınsanlar gıbı, bırey ler gıbı doğduğunu, gelıştığını ve sonra da sona ulaştığını, tukendığını soyluyor Bu, uygarlıklar ıçın de geçerlı bır yargı1 Çunku, tarıhe baktığımız zaman, çeşıtlı Uğur Kökden, deneme yazınımızın önemli adlarından biri. Son kitabı "Batının Doğu'daki Yüzü" adını taşıyor. Kökden ile bu kitabı üzerine konuştuk. uygarlıkların doğup ge lıştığını parlak donemler yaşadığını on dan sonra da çokuşe geçtığını goruvoruz Balı uygarlığının durakladığını gı rtlı dığını \oyluyorsun oylc mı<> Ben bır çokuş ıçınde olduğunu duşu nuyorum Bu durum çeşıtlı bıçımlerde tammlanı yor, btlıyonun Modırnızmınçokusudtnı yor, aydınlanmanın bunalımı denıyor Ku resellesmı dontmındt bu durum daha da olum\uz boyutlar kazanıyor Irkçılık so murgecılık eşıt\ızlık savasın sureklıyaşa nan bır olgu olma\ı çevrenın ve doğanın tuketılmesı, ınsan ruhunun parçalanmau bu surecın parçaları Turkıye'nın de şoyle bır durumu var Turktye her keresınde Osmanlı nın son do nemlennden ba^layarak kendını Batı ıle ılıskısı çerçevesınde tanımlıyor Kendı ge lışmeu de aslında Batı ılt ıltskısınm değı şık dtızeylenyle belırlenıyor Bugun de boy lı Bır anlamda bugun hâlâ Battlılaşma su recını ve sancılarını yaşıyoruz Batı nın bu eleştınsı bu çokuşu Batı bu eltstırtyı kendı ıçınde de yapıyor, sentn ya zılarında da stk stk gorulduğu gıbı, Batı yla Doğu nun bırdenbıre yenıden karşılastığt koşullarda, Batı nın çokuşunu ona Do ğu dan yonelen elestırı çerçevesınde mt du sunuyorsun? Başka turlu soracak olursam Doğu nun Batı ya yonelttığı elestırı sence sağlıklı bır elestırı mu Bu eleştırıyı sen kendı çozum doğrultun ıçınde mı goruyor sunJ Batı ıçınde bulunduğu çıkmazdan kendı kendıne mı çıkacak yoksa kendı dı sındakı oğelerden yararlanacak mu Batı buyuk bır kıbırle kendı dışındakı oğelertn etkıune butunuyle kapalı gıbı gorunuyor Batı Doğu yu sureklı olarak dışlamış Onu hep otekı, yabancı guç saymıs, gt n vc dus man guç olarak algdamış Ondan gelen et kı, tepkıyı tç elestm oğesı durumuna getır memış Evet, Batı Doğu'yu fazla dıkkate almı yor, ancak eskıye gore şoyle bır değışıklık de var Doğu ıle Batı arasında ıletışım araç larının gekşmesı sonucunda, adeta sınır lann kalktığı bır etkıleşım ortamı var Kar şılıklı ctkıkşım ve toplumların coğrafı an lamda d ı bırbırkrınc yakınlaşması nede nıvk ln.ni Doğu dahemBıtı dabırtakım oğıkrvanyana/iç IÇL k ırş,ılıklı etkık^ını I^IIHIL buluıui)orldi Batı Llnıvcrslttlcıı Doğu dan cknıanl ırı da ıçine alıyor, Do ğu vu daha v ıkından bırtbır ıncelıvorlar gc(,mı^tt hı<, olnndık olçude vaklaşnıa bııbırını tanını \ durumu goı uluvor Ornc. ğın Cıoethc nın Doğu Batı Dıvanı ıle Do ğu dıllerınden bazılarını oğrenerek verdı ğı bu escrden yola çıkarak Pakıstanlı şa ır Ikbal ın 20 yuzyılın başında Goethe ye paralel bır eser vermesı ve Doğu Batı so rununu ortaya koyması olumlu etkıleşı mın Jk orneklerınden bırısayılabılır Bu gun de geçenlerde yıtırdığımız Edward Saıd, Batılı bır unıversıte ıçınde yer almak suretıyle bu konuda bırtakım kapsamlı goruşler uretmıştır dıyebılırız ARTAN ARAYIŞLAR.. Yalnız burada Saıd orneğının onemlı bır yanı var Saıd Batı da da addtye alınan bır dusunur Ama bır yandan da Batı nın dılını dusunuş tarzınt bılen bırısı olarak kendını kabul e/tırtbılmıs Batı nın ku rumlarının vc dusunce dunyasının ıçınde yır alarak onu ıçerden elestırebılmış Eles tırı ancak boyle mı cıddıyı alınabılıyor ' Boyle bır yol kaçınılmazdır, zorunlu dur demıyorum Ancak bır yakınlaşma nın daha once olmadık olçude bır yakın laşmanın var olduğunu soyluyorum Or neğın Batı da Arap Enstıtulerı var Arap çadan bırçok çevırıler yapılıyor Daha yo ğun Ugı Japon Çın ve Hınt kulturlerı uze rıne yonelmış durumda Batı uygarlığındakı olumsuzluk, tıkan ma arttıkça, arayışlar da çoğalacaktır kuş kusuz Ote yandan şunu da belırtelım Kapıtalıst sıstem ınsanı hayal kırıklığına uğratırken sosyalıst sıstcmın de amaçla dığı hedeflere ulaşamaması, bu yolda bırtakım ıstenmeyen tablolarla karşılaşıl ması buyuk acılar yaşanması, orada da Batı uygarlığının hanesınc yazılacak bır hayal kırıklığı yaratmış durumda Bır za manlar Doğu Batı sorunu sosyalızm ka pıtalızm karşıtlığı çerçevesınde bloklar bı çımınde ortaya çıkıyordu Bugun ıseyenı bır bağlam ortaya çıkmış durumda Uste lık coğrafyalar da değışıyor Rusya Çın Iran Hındıstan.Ortadoğu veulkemızıde ıçınealan protoplazma halındekı yenı bır oluşumun ılk yaklaşımları ortaya çıkıyor Bu hem toğrafı bır oluşumdur hem dc sı yası bır bloklaşmanın sonuçlarını da bır lıkte getırıyor Bu genel çerçeve ıçınde denemeye ge Itrsek Ben ^uraya varmak ıstıyorum Ben bu kıtabımla Batı'nın bır yuzunden soz eder ken Batı'nın kultur ve sanat alanındakı ın sanlığa armağan ettığı değerkrı mırası ka bul etmekle bırlıkte elbette, bu uygarlığın kulturel mırası herkesın ortak malıdıı Onun yanı sıra Doğu nun değerlerıyle de bunu bağdaştırmak gereğını duşunuyo rum Batı nın ıkı yuzunu de bırbırınden ayırmaya çalışıyorum Batı ntn bır bu kul tur mırası evrensel dtğerleıı var, bır de onun polıtık ekonomık askerı anlamda olumsuz saldırgan vahşı \e somurgeu yuzu var îkısını avırt ttmek ıçın Batı'nın ıkı yuzu dedım Vaktıvk Roma da 'Ta nus ısımlı bır Roma ılahının ıkı yuzu ol duğu sovknır Gerçı o ornektc bır yu/ geç mıs,ı oburyuz degtleteğı gostcrnormuş, ama ıkı vuzu aynı anda ta^ıması bakunın dan boyk bır benzumede bulunabılırız Bu ıkı >uz bırbırknnı ctkılerkr de Kul turtl bır urundt sı\asıl amaçların hega monyau goruşlerın lol oynadığını bu yu zun ınce bırmakya) ortusuvlc kapandığı nı soylemek mumkun ama temdde bun lann ıkısını bırbırınden ayırt etmek gere kır BAT1DÜŞÜNÜŞTARZI Bu durumda sentn elestırın Batı duşu nus tarzı ıçınde bır elestırı mı ? Batı'nın olumlu yuzunu yanıma alarak, 1 evet Ama, sen kendını nasıl tanımhyorsun? Batı nın ozeleştırısı bağlamında mı yoksa Doğu dan Ba/t ya clesttrt çerçevesındemı^ Salt Batı'nın eleştırısını yapmak yen ne onumuzdekı donemlerde Batı uygarlı ğıyla Doğu uygarlığının belkı bır sentez bır "bıreşım" ıçınde yenı ve ınsan ıçın da ha mutluluk verıu bır noktaya ulaşabıle ceğını duşunuyorum Doğrudan denemelerın tzınden gıder sek, bu kıtapta Koestler'U dgılı bır dene me var Bırçok denemen Batı nın buyuk sa natçılarından, buyuk duşunurlertnden yo la çıkarak ılerlıyor Koestler le ılgılı denemenı okurken o adamları ne kadar yakın dan anlıyorsun dunyalannın ıçınegırıyor sun Yapıtın butunluğunu kavrıyorsun Onlan tarıhsel ve mekânsal bır çerçeveye yerleştırıyorsun Bu ustalığını bır Doğu sa natçnında, duşunurunde, bıreytnde ıçın de gostermeyı hıç denedın mı? bu olanak lı mı> Elbette olanak var Doğu da duşunıe ayrışmış değıl de tra jık yazgı onun ıçın mı belırmıyor Batı da duşunurlervar sanatçılarvar htralantnçe şıt çeşıt uzmant var Clımızdı o kadar can lı krıstalıze olmus ornıkler var kır Do ğu da ıse her şey bulanık sıslt, henuz ayrış mamış, ya da çok uzak olduğumuz ıçın oy le gorunuyor Boyle bır tablo mu var? K İ T A P SAYFA 10 C U M H U R I Y E T SAYI 74