Katalog

' O Ibrahim BAŞTUĞ B aşta bır kor ıle bır sağır vardı Kor Leon ıle sağır Dımıtn nın oykusuyle başlar roman Dımıt rı Kapadokya kdıselerını resım lemektedır Ama rcsım anlayışı kdıseye uymadığından bır turlıı bellı bır yerde baıınamaz Yoluna devam eder yo] as lında ressamın tarzını suıeklı devındırıp değıştıreceğı ıçın 'duıağan" kılıse res mıne hep uzak kalacaktır "Kor adam sağııı durttu Bır ses duy dum, nedır o>" Komanın ılk cumlesıdır bu Bcllı bır ıronı barındırmakla bırlık te, Gursel Korat'ın roman ddını bılenle rın ayrımına varaıağı bır mınımalıst yak laşımdır Bırçok şeyın ozetıdır Şoyle de vam eder "Sağırın duymadığını bıle bde konuşuyordu çunku konuşmak yalnızlı ğını gıderıyordu Uzerınde oturduğu eşeğın ayak seslerı ve sağırın ara sıra an lattığı şeyler dışında kendı sozlerının bu yol arkadaşına ışlemedığını bılmıyor de ğddı " Çok geçmeden anlaşılır kı Leon'un gozlerıne "Baba Ishak asılerı" mıl çek mış, Dımıtrı'nın kulaklarını ıse "Moğol lar kırmıştır" 13 yuzyıl Anadolu'sunda Kapadokya'nın ozgul coğrafyası yeraltı kentlerınde ıstıla ve kıyıma bırlıkte dı renmeye çalışan çeşıtlı dınden ve etnık kokenden Anadolu halkları bır "geçmış utopyası"nın çevresınde bırleşırler "Çıftaslan Sancağı" Denebılır kı Zaman Yelı'nın ana sorunsalı Anadolu dın lcrının ctkıleşımını bellı bır tarıhsel ar gumanla ortaya koymaktır Ortaya ırkıl tıcı bır tarıhsel bcllck, tuyler urperten bır ortak bdınçaltı çıkar1 Kavımler kapı sı Anadolu kavgaya tutuşmuş kavımlerı potasında oyle bır erıtmıştır kı, karma bır dın, karma bır kultur oluşmuş, ro mancı da bundan bır "geçmış utopyası" yaratmıştır Gelecek utopyaları kehanet çdığıyle ne kadar "fantastıkse" Gursel Koıat'ın kuıduğu geçmış utopyası o ka dar ' realıst"tır Realıst bır fantezı' Ta ııhsel bellcğın labırentlerınden geçılerek kıırulan bır bugtın arayışıdır da bu aynı zamanda Bu yonuyle bızım edebıyatı mızda pek ııdelenmeyen Anadolu halk laıının kaıkr bırlığı boylesıne kapsamlı ılk kez kakmc alınmış oluyor Tehcırler, surgunlct kıvımlar bırbırıne alaşımlan mış farklı kulturler, dınler Gursel Ko rat bır ılke ınıza atıyor, mesela Kuçuk Asya yı yazan Rıım un tavrı bır "geçmış arayışı' bır nostaljıdıı Atalaı kııltunıne hıızunlu saygı hafı/a kaygısı1 Ama Ana dolu da kalan halkı (dılı, Turkçeyı de mek daha doğrıı) temsılcn Gursel Kolat gorulnicdık olçude pervasız, çekınıcsız eşıtİLiın hıtlığıvk yaratıyor kahra manlaunı Gıduıı ve kalanıyla resmın tamamına seıınkanlı bır yaratıulıkla ba kıyoı Ya/ısina hıçbır ' angajman golge duşuremıyot Ezıknın huznune mesafe sı ezenın kıbııne mesafesı kadar Bır "zaman sımyaıiM" gıbı "geçmışte bır gelecek utopyası" kuruyor ZAMAN YELİ Yaklaşık 100 sayfalık haımıyle bır so lukta okunan kıtap bıraz dıkkatlı okur da soğuk duş etkısı yaratacak pek çok ozellığı bunyesınde barındırır En başta, klasık roman okurunun, kendını ozdeş leştıreıeğı bır roman kahramanı yoktur Zaman Yelı nde ükuıu hıkâyesının peşınde suıukleyen Leon ıle Dımıtrı, kıtap daha varılanmadan oluverırler Kahra man olur ama roman devam eder1 Ustelık bu Gursel Korat'ın yalnızca bu kıta bında yaptığı ba şey değıl Buradan ha reketle Gursel Korat ın bu tavrının, ro manlarında olay orgusunun bellı bır kahranıan çevresınde donmemesının okut açısından ılgı dağılması' vc 'oku m.ı zoılıığu oluştuıması ıhtımalı akJa geltbılır Aııı ı onıın o/gıınluğunun te mcl davaııakJ uından bııı de bu tavırdır Zna onun yonscnıcsı hılı dı. taııhscl perspektıHı romanları duşunulduğunde, kahramanlar ve mıtler çevresınde oluş Zaman Simyacısı turulacak bır "mıtleştırmenın" ram kar şıtıdır Hıçbır çatlağa ızın vermeyen, ın safsız bır kurgu ve stmbolkr dızgesıne varana kadar her şeyın bu adım otesının ne olacağını hesaplamış aksını duşun meye hıçbır olanak bırakmayaıak bu "gerçekçdık' anlayışından kaynaklanır bu Kahraman sevdalısı okur bıraz ze kıyse Leon'un Haydar adıyla karşısında olduğunu sezecektır Her ıkı adın so? cuk anlamı da "aslan" değd mıdır? As lan ımgesı başka biçımlerde de varlığını hıssettırır, bır kabartmada, bır dervış "nefes"ınde, bır sancakta Zaman Yelı'nın bır başka ozgunluğu, Anadolu dervışlerının ağzından soyle nen nefeslerın roman yazarının kalemın den çıkmış olmasıdır Bıçım ve soyleyış olarak donemın tekke şıırını andıran ama ıçerık açısından roman gerçeklığı nın gereksındığı atmosferı başarıyla kar şılayan şurler "Rum dıyarı aslanları Hal lac Mansur'dan bdınır/ Haydan Isevı Musevı ayrı gayrı olmayandır" (s 81) Bu şıır bahsınde şıırlerın yakaladığı estetık duzey bır yana romandakı ışlcv lerı açısından dıkkatımı çtken bır nokta var kı bunu daha çok onemsıyorum Ya zar, nefeslerı kendı yazmak yerıne gele nekten odunç alsa ıdı, ısrarla uzağında kalmaya çalıştığı mıtleştırmenın tuzağı na duşerdı Hıç zor olmasa gerek anto lojıleı dervış nefesı dolu Gursel Ko rat ın nefesler ıçın bunca çaba harcama sının boylesı bır sezgıye dayandığını du şunuyorum ÖZCUN KAHRAMANLAR Gursel Korat ın "tarıhsel" romanları nın bır başka ozgunluğu de tarılıstl katı ramanlar uzerıne kuıulmamış olmasıdıı larıht mal olmuş buyuk şahşıvetlerın odunç alınması ycııne tamamm vazarı tarafından yaratılmıs; kahram ınlar t ıııh sd bır gerçeklığt oturtuluyor Omığın Lrmenı papa/ı Cıvan va da Havdaıı du vışı Saruıa Abdal tıpknıeluıvle bılınçlı bır'tavıı' scrgılıvor Gııısıl Korat kah ramanlarını tarıhten odunç almak' vc nne kendısı varatıvor Bıı bakıma bunu "geçmış utopvası kurmanın kaundmaz bır gereğı savabılırız Ba^aıı ısı vazatın kalemındm çık.ın kahram ınl ııın verleş lırıldıkltrı tarılıstl dontmt tıımııvk dcnk duşuıukbılmcsındı \atıvor Bu tavrın vazaıa tarıhsel bır ronı ın kurgu SLI îçinde ozgurıı k ıkm ovn ıtm ı ol ın ı ğı sıındıığu da dıkkattuı kaçiımor (abıı lanhsLİ guııkhk kavgısının va/ınsal kurkuya baskın gtlmesı uıgtllenmış olu yor Guverune Ağıt ta da o/gun mfısler tanıdık bır roman karakttrı gıbı kaışılı yor Zaman Yelı nı bden okuıu Anado lu'da 14 vuzyd başlamak uzıredır Bu romanın konumlandırddığı taııhsıl ke sıt, yd olarak belırtmek gırekırse 1294'tur Zaman Yelı nden tanıdığımız Emır Haydar ın torunu Emıı Stavro, uç kuşakta bırıken dınler ve kulturler arası etkdeşımın psıkolojık yansımasıdır Gu vercıne Ağıt'ın temelde Stavıo nıın psı kolojık saplantısı ve he/eyanları uzerıne kurulduğu soylenebılır (Ama bu roma nın salt Stavro'nun hıkâvesı uzerıne kıı 1 rulduğu anlaşdmasın ) tkı dunya ıkı dın arasında kalmış Emır Stavıo trajık sonu hazırlayan olaylar orgusu ıçınıJe kıııun tularının kurbanı olur Bu aslında buyuk savaşlar kıvımlar afetler vı ortak bır ta ııhsel bılınçaltı taşıvan halkları temsıl edcn yını kuşaklaıın bu gtçmıştm ka çamayışıdıı da Auııgok hatta avnı vağnnıı .ıllında Kapadokya nın bış veıınık bış kız ye nıdın başlatır hıkavesını Gıııst] koıat Çukuıova Kayserı, Urgup Ihlara Vadısı ve Beyşehır'de beş ayrı gırış, buyuk bu luşmanın dk adımının atddığı bır yağ murla goğe kılıtlenn Bırbırıne uzak coğ rafyaları bırleştıren gok, bılınçle vurgu lanmıştır Şunu da belırtmeden geçeme yeceğım kı Gursel Korat ın sınema dılı nı kullanmaktan haz duyduğu anlaşdı yor Ozellıkk Ay Şarlcısı'ndakı bazı bo lumlerın fdm senaryosu bıçımınde yazd mış olmasını anımsıyorum Senaryo tek nığının kullanılması bu roman ozelınde oykunun fdmıdık sektorunde geçmesıy le ılgılı gorunse de, yazarın oykulerı da hıl pek çok yapıtında sınematografık et kı, anlatıma ayrı bır yetkınlık katıyor Ermenı papazı Cıvan, 'Ioroslar'dan duşer yola, Venedıklı tuctar Manzonı ıse Kayserı den Romanın uçuncu bolu mundekı ' uçunıu başlangıç' ta okurun Zaman Yelı'nden anımsadığı Dımıtrı'nın aslında olmedığını, "zaman sımvacısı" Gursel Koıat'ın bu başlangıç noktasını nasıl da gerıye doğrıı bukup "Çıftaslan Dortlemesı"nın dk kıtabına dondurdu ğunu fark etmemek mumkun mu'> Şoy İe Bır zamanlar Dımıtrı adındakı bır ressamın çızdığı çıft govdelı tek başlı as 1 L koydum bu adı Tabıı gonlumde yatan ısım de budur "Çıftaslan " ımgesı her ıkı romanda da çok belırgın, sanırım dort lemenın tumıınde de surduretek varlığı nı Burada hemen belırtmek gerek, Ay Şarkısı dortlemeye dahıl değıl Zaman Yelı ıle Guvercıne Ağıt arasında kalan bu kıtap aslında yayını gecdtmış bır dk kıtaptır (Arada bır ıncelemc bır dt. oy ku kıtabı var) Çızgılı Sarı Deheı adlı oyku kıtabı Gursel Korat vazaılıgı hak kında Ay ^aıkısı ndan daha o/gun ıpuç lan ıçerır Cevat Şakır Kabaağaçlı Halıkarnas'la, Yaşar Kemal Çukurova de butunleşmış tır Gursel Korat'ın da Kapadokya ıle butunleşeccğını duşunuyorum Zıra dortlemesıne seçtığı mekân Kapadokya Kay&erı doğumlu Korat, bu coğrarvaya ozel bır ılgı duyuyoı Edebı yapıtların dan başka vayınları da var bu coğrafyaya daır Bır kent monografısı denebdeıek Sokaklarm Olumu nde Kayserı'nın yok oluşa terk edılen sokaklarını anlattı Taş Kapıdan laçkapıya Kapadokya de ıse bır araştırmau tıtızlığıyk Kapadok ya'nuı tarıhsel mımarısıne daldı Bu ıkı kıtap bıze yazarın zaman sımyasını nasd bır mekân duygusuvla gelıştııdığını gos termelerı bakımından dgınç Ote yan dan Kapadokya kıtabı, Guısel Korat ı buyuk bır kaygıdan kurtardı Pek çok soyleşısıne de yansıyan, son ydlarda mo da "tarıhsel roman" de kendı romanla rındakı tarıhsel mekân algısı arasındakı farktır kı Korat bu kıtapta bu farkı gos terdı Coğrafyaya taşa toprağa sınmış duran "zaman "ın aıkeolojısıne soyun duğıınu bu kıtap pek gu/el ortaya koy du Gerek Zaman Yelı nde getekse Guvercıne Ağıt ta gorulen çeşıtlı harıta ve çmmler so/luk vt dıpnotlar da yazarın, nasd bır araştırmanın ıçınde ol duğunun haberusıydı Umalım kı elımızde artık ılk kaynaktan kıtaplar ol duğuna goıı bu açıklama, sozluk ve çızım gıbı ekler ıomanların yenı baskdarını ağırlaştıımasm Bu notlar ve açık lamaların, romanda bıçımsel butunluğu zaafa uğratığını duşunuyorum KRİSTAL BAHÇE Şu sıralar okurunu bır deneme/eleştırı kıtabıyla şaşırttı Gursel Korat Krıstal Bahçe Yazar ahlakından edebıyat oı tamına, pek çok başlıkta açık bır manıfestola: dızgesı Tuvalı genış bır va/arla karşı kar şıyayız Zengın bır hayal gueu dısıplınlı bır çalışkanlıkla a/ buleşlı, Gurscl ko lat ta buıım gıpta Utığım bır şev varsa budur ()ıuı kuidısınc dı pek çok kere soy ledığım gıbı Guvercıne Ağıt ta benı en çok etkıkyın paıagıafla selamlıyoıum "Korkuyla bağrışaıak dışaıı kaçan bıı da asker guvtrtinlere korku ve telaş bulaştırdı, kısa sıııedı sayısız guverıın havalandı yuvasından guvercınlerın kanat seslerınde sankı acı çığlıklar vardı Stavro, askcrlere neden dışaıı kaçtık larını sordu, korku ona da bulaşmıştı, askerler konuşamayınca Emır mağaraya yoneldı Bu sırada uç asker, Saruca nın oturur bıçımde donup kalmış olan cese dını "hah, yavaş hop " dıye bırbırlerıne emır yağdırarak dışarı çıkarmaya baş ladılar Stavro bu manzara karşısında ddderıne kadar tıtredı ve cesedc baktı Dervışın posbıyığına bulaşan kanlar pdı tdaşarak kuıumuştu Bıydc bu yuzden fırça gıbı kabarıp dıkleşmıştı Bıyığın uzerındckı kuruınuş kan pıhtı ları, Sanı ca'nın kueağında tuttuğu kcsık başı opup kokladığını gosterıyordu Dervışın toza toprağa belenmış kırlı yuzu ıse gozlerının altından başlavıp çenesınde son bulan tenuz \e duzgun ıkı gozyaşl ırmağıyla yıkanmıştı 1 Iek Saruıa nın kuıağında dıııan Gulbeyaz ın kısık başına nt denıtlıvdı^ Kaılıııın \ ııı aıalık dıııan donuk gozkıındekı anlam valnız ca nusjllaıda bıı bıkışıvla ınsanlaıı delırttığı sosluıuı nıedusalarda olabılır dı " (s 262)• K İ T A P S AY I 729 "Kör adam sağırı durttü: Bir ses duydum, nedir o?" Romanın ilk cümlesidir bu. Belli bir ironi barındırmakla birlikte, Gursel Korat'ın roman dilini bilenlerin ayrımına varacağı bir minimalist yaklaşımdır. 1 ınlaı dolaşıyordu sankı ortalıkta Şım ştğın bır anlık paılama suıesınde hare ket halındtkı aslanların kaç govdesı, kaç ayağı olduğunu karıştırmak ışten bde değıldı (s 28) Guverune Ağıt haumolaıakda ka lakteıknn ayrıntılı çalışılmışlığıyla da, bıçemde doruğa ulaşdmışlığıyla da Za man Yelı'nın çok derısınde Ama asla Zaman Yelı'nden daha ustun değıl, zıra her şeyın orıjını bırınu kıtap' Buyuk oy kıı orada başladı Ozgun bır ış kotarır ken o/gun bır uslup ve yenı bır dd kur dugunu Gursel Korat Zaman Yelı'yle gostırdı Bır tek şu eklenebılır belkı, Guvercıne Agıt ın yazarı, Zaman Yelı yazanna oıanla daha bır farkında yaptığı ışın AEiiş alan bır aktor edasıyla dolanı yor va/ısının coğıarvasında "Qıttaslan Dortkmesı dıvoıum va vok bo\k bıı ş buı uMİuıdıım He <\ nu/ kındısı okuıuna dııvutnıadı ama Zaman Yılı ılı b ışlavıp Guvuunı. Ağıt la suıuı hıkavuıın bır dortleme" olaıağım bılı>oıum Bıı yazı ozelınde, anlaşdırlığı kolaylaştumak açısmdan SAYFA 6 C U M H U R İ Y E T