Katalog

Füsun Akatlı ile söyleşi Deneme ye eleştirimizin önemli adı Füsun Akatlı 2003 yılı sonbaharında yayımladığı iki yapıtı ile edebiyatsevmezleri hayli irkiltti. Akatlı ile kitaplarını konuştuk. Kultursuzlugumuzun kışmda edebiyat a Arzu MİLDAN* • f leştırılerınız daha çok okura yul ğı gosterme, ona btr penıere açma M ' nıtelığtnde Sızın deytşıntzlt, * J eJt bıyatın ıçınde edebıyatça ya şamanın bır tutumağı" olan yazılar Uzun yıl lardır Turk edebıyattnda ağırltklı olarak oyku eleştırtlerı yapsanız da roman ve şıır uzertne de eleşttrıler, deneme yazılartyazdınız, yaztyor sunuz ükurun bu yazılara yaklaşımı ile eleş tınlennı yapttğınız yazarların yaklaşımı ara sın da nasıl farklar var? Genellıkle sevdığınız kı taplar uzerıne yazsantz da, dtkkat çeklığımz noktalardan hareketle, tyı kotartlmadığını du şunduğunuz bıryapıt hakkındakı duşuncelen nız belkı devardığımzolumsuzyargılar, yazar ların çalışmalarında tlertye donuk nanlaçıkm lar yapıyor itzte? Merak etttğım, okur ıçın bun ca penı ereler açan yazılanmzın gozlemleyebıl dığıntz, konuşabıldığınız sezebtldığtntz oran da yazarlar uzenndekı etkısı nedır? Otuz beş yılı aşkın bır suredır edebiyat eleştırısı yapıyorum Dedığınız gıbı, oykuye bıraz daha fazla ağırlık vermış olabdınm ama, aslında tur ayrımı yapmıyorum Genelde olumlu yargıların one çıktığı eleştırılerın ıçın de de, bazı aksaklıklara ya da sorunlu nokta lara dıkkat çekmış olabılıyorum Tabıî son çozumlemede olumsuz yargılarla değerlen dırmış olduğum yapıtlar da oluyor Bu otuz beş yıllık sure ıçınde, benım yaklaşunım, ıl kelerım, edebiyat karşısındakl tavrım gerek duzenlı edeblyal okurlan, gerek yazarlar tarafından epeyce bılınır olmuştur dlye duşu nuyorum "Kotu nıyet", "onyargl", "dostluk duşmanlık" ya da benzen edebiyat dışı krıter lerın benım yazılarıma, gızlı ya da açık, hıç bır şekılde sızmadığını, yaklaşımımdan ve tarzımdan hoşlanmayanlar dahıl, kendılerı de yazar olanlar dahıl, tum okurlanm teslım edı yorlardır artık Bu durumda, eserlerı hakkın da eleştırı yazdığım yazarlar, eleştırılerım olumsuz yonde de olsa, ardında ortulu bır edebiyat dışı unsur aramaktan pek medet um muyorlar Ama benım edebiyat anlayışımdan, yeterlığımden kuşku duyanlar, bu kuşkula nndan oturu de değerlcndırmelerıme pek ku lakasmayanlarbulunabılırelbet Tahmınede bıleceğınız gıbı, boylesı "kuşkular"ın pek azı benım kulağıma gelıyor Yıne de, bır romanı hakkında olumsuz yargılanmı dıle getırdığım unlu bır yazanmızın, o sıralarda,"O benım ro ınanımı anlavamaz zaten" dedığını duunuş tum Çok bcğendığım bır romanın epeyce unlu olan vazarı da, 'I lanun olduğu ıçm laz laca duvgulanmış Ovsa benım eserımde top lumsal kaygılar onemlıydı' dıyerek benı bı raz hafıfsedığını bılıyoıum Boyle bırkaı, or neğın dışında, genellıkle eleştınlerımın okur lar taratından olduğu gıbı, yazarlar tarahndan da dıkkate alındığı, onemsendığı ızlenımını edınıyorum Bunu gerçekten hak edıyor mu 1 yum, etmıyor muyum oaynkonu OKUMANIN ZEVKINE VARMAK Felsefe Gozluğuyle Edebtyat başltklı kıta bımzda " Deneme okumantn zevkıne varmti okurun beklentısı fazladır Hem raftne btrdıl ve uüup zevkı arar, hem ımzah duygusuna \a hıpttr ve tadına varır, hem de boş lafa kuru gu rultuye pabuç bırakmayacak kadar uyanıktır Deneme, edebtyat sanatıyla olduğu kadar du şunme sanatıyla da haştrneşır btr turduK ) Felsefeformasyonundan gelıyor olmast herza man, her durumda btr artı değer katmaz yaza ra Astk suratlt addıyet kumkumau bılgı ak tartcıları malumatfuruş"lar, bangtyukstkfor masyondan gelırse gelstnler, denemeden sınıf ta kalırlar Ama bır felsefe donamnn bır du şunme sıstemattğınt edebt yetenekle bulustu rulabılmesı ve uslupta deneme tadını tuttura bılmesı, deneme yazanna çok ozel bır konum kazandırtr" dıye yazmışstntz (s 15) Eğer sızın denemecılığınızle ılgılı bır tammlama açıkla ma gettrsem yukandakı cumlelenn altına hıç çektnmeden (yıne sızın deyımınızle) ımzamı atarım Sormaktstedığımşu HocantzProf Dr Nus ret Hızır'ın en guç, en karmaştk konulart ay dmltk veyalın kılarak anlatması, feh efeyle uğ raşıp da bır seçkın jargonu yaratmayan dedı ğt yazdtğı, aydın olan herkesçe anlaştlan bır bı lım adamı olması ve 18 yıl çalışmalarınızı bır lıkte surdurmemzın stztn felsefecı kımlığınızı edebtyata bunca yalınltk ve tutarlılıkla taştma mza, denemeye dılde uslupta raftne bır tat kat manıza, humor'u yazılarıntza ustaca taşımanı za, kısacası edebtyata felsefe gozluğuyle bakma mza başka nasıl katkıları olmuştur'? Olmus mudur? Çok tcşckkur edenm Deneme yazarlı ğındakı amacım hep bu olmuştur Ne mutlu bana kı, okurlarımdan en az bırıne bu sozle rı soyletebıleı.ek kıvamı tutturabılmışım Nusret hocanm felsefecı kımlığtmın oluşma sına ve bıçımlenmesıne katkısı, "katkı" kav uzunca bır suredır Orhan Pamuk ve Murat han Mungan'ı kendılerı ıçın daha anlamlı ve ışlevsel olabılecek ellere bırakışım bu çeşıt bır sorumluluk ve ışlevsellık duşuncesınden kaynaklanmaktadır Benım dcğerlendırmelc rıme hıç mı hıç ıhtıyaci olmayan bu yazarlar hakkında yazmak verıne, okurların bır eleş tırmen referansına gerek duvduklarında baş vurabıleceklen bır yazı yazmak bana daha an lamlı gelıyor Bır de, balonlara ığne batııma nın gorevım olduğımu vehmederım' Hak et medığı ovgulerle şışınlmış, sansasyonlarla one çıkmış, edebiyat m içindcn çıkıp dışına savrul muş yapıt ve vazarlan da ele almak bır gorev dır dıye duşunurum Bu gorevı yakın bır za mana kadar yerıne getırmeye çalışıyordum Ama artık pek nadır gerekıyor Çunku ede bıyatın' balon"ları, edebıyatın goklerınde uç muyor artık, sansasyon magazınde yankılanı yor Kendı halınde bır eleştırmenın değerlen dırme çabaları o eleştırmenı bır La Fontaıne karakterı durumuna sokabılır artık Dıyece ğım, arz talep yasaları edebiyat dunyasmda boyle buluyor yansımasını ışte Benden sorul mayan sorulara cevap verme telaşına kapıl mam ışguzarlıktan oteye gıtmez dıye duşıınu yorum Banadenebılırkı, 'Ateşolsancirmın kadar yer yakarsm Senın eleşurmen ya da eleştırmemen okur ıçın, yazar ıçın, edebiyat dunyası ıçın neyı değıştırır sanıyorsun'1" Doğrusu hıçbır zaman kendı sozumun one mı konusunda gerçekçılıkten uzaklaşan ve hımlere kapılmadım Ama hakıkı edebiyat eleştmsının buıun butune onemsız olduğu noktasına da varmadım henuz Varsın cınnım kadar yer yakayım, dıyorum, o açılan alanda soluklanmayı onemseyenlerle bırlıkte edebıyatı yaşayalım, edebıyatı konuşalım YAZMAlUlKUbU Yukandakı soruyla bağlantılı olarak eleş tırdtğınız kttaplart seçme olçulunuz, uzertnde yazma krıterlennız nelerdır' Laman, ftztkı şartlar olanaklar nzı naulyonlendırıyor? Geç en ytl sonunda ıkı ay arayla once kultursuzlu ğumuzun kışt tuınlı dt nt nu yazılanmzın top landtğı kıtabınız aniından elij/trı yazılartnı ramıyla a<,ıklanamavacak va da tuketılemeye zın bır araya gettrddıg'ı Ielstft Gozluğuyle cek bır kapsamdadıı Hatta ınsanın felsefecı Cdtbıyat yaytmlandt Kıtaplarmızın daha \ık kımlığı ılc butunsd kıijilıgı bırbırındcn çok jralıklarla ba\ılması vt okurdan laltpgtlmt \ı kesın sınırlarla aynlamayacak şeyler olduğun \ızın yazma hızınızı arllırır mı? Yoksa bu la dan, hocam genelde kışılığımın butunleşme mamen sızı heyecanlandıran ktlaplarm sayısıy sınde de c,ok etkılı olmuştur Nusret Hızır'ın la doğru orantılt bırsureç mı olur? Nusret tiı kışılığıne ve felsefecı olarak tutumuna baktı ztr "yazmak' konusunda az yazdığı ıçtn kendı ğımızda da, onun damga basan, kalıplaşmış \ıne sorulan sorulara, yoneltılen eleştmlere ce bır otorıte tesıs edcn bırı olmadığını buyuk vap olarak Kıtap yazmak onune geçılmez bır bır a<,ıklıkla goruruz Boyle olunca, onun asıl tutku değıl benım ıçın( ) 'dtyor'^unu sormak katkısının benım kataca ozgurleşmem doğ nttyorum Yazı yazmak, ozelltkle Turk edebt mltusunda olduğunu, ufliumu genışlettığını yatı uzettne yazmak ozelltkle oyku uzerıne ve bızzat a^madığı kapıların da anahtarlannı yazmak sızın ıçın vazgeçtlmez bır tutku mu > elıme tutuşturduğunu soyleyebılırım Ldebı yatla ılışkımı, felsefecı kımlığımın bu ıhşkıde Maalesef zaman, yaşam koşullarım uret kı rolunu o anahtarlarla aç,ılan kapıların ar kenlığımı olumsuz yonde etkılıyor C anlı bır dında arayabılıru Kullanmak ıstedığım kelı tartışma ortamı olsa, eleştırı yazdarı edebıya meler bıraz yadırgatıcı gelebılır ama, Nusret tın daralan, kuçulen dunyasında kendılerıne Hızır'la ahİakımı" ve "terbıyemı" ılışkılen soluklanacak yer bulabılseler, deneme kıtap dırmek, doğruya en yakın tahlılı yapmak ola lanna talep artsa, benden kıtap ısteyen yayı caktır dıyebılırım nevlerı olsa belkı bıraz daha "şevk" gelır ba na da Ama ne yalan soyleyeyım, şevksızlı YAZCIYI DEĞİŞTİRMEK ğımde sadece nesnel koşulların değıl, kışılık ozellıklenmın de bır olçude eıkısı var Öncelen tamamen kısısel ılgıntztn, mera "Hırs"tan hıç nasıbtnı almamış bır ınsanım kınızın uzanttst olarak basladıg'tnızt tfade ettı ben Aman, sakın "Yalanı hıç sevmem" "En ğtnız elesttrt yazılarınız, zaman ıçınde stze btr buyuk kusunım çok durust oluşumdur" ben takım sorumluklar yukledt mt > Boyle btr hek ? zerı ınsanı epeyce gulduren soylemlere ben lentt okurlarda ve yazarlarda algıladımz mı zetılmesın bu sozum Olumlu anlamda hırs Bu da sonuçla ıçtnızden geldığı gıbı, ıçımzden tan, uretkenlığı motıve eden hırstan soz edı geldtğt kttabı elesttrmek, tartısmaya açmak ye yorum ben Vazgeçmeye, boşvertneye çok rtne, zaman zaman "bunun strau değıl, sımdt eğılımlıyım Hak ettığım yerde mıyım, değıl şu kıtapla ılgılı yazmalıyım, bu yazart ele alma lıyım" gıbı oncelık deg'ışımlenne yol açtı mı •> mıyım, hakkımın peşınde koşmalı mıyım, kımler nerelere geldı, reva mı gıbı sorular Ister ıstemez oyle bır şey oluyor Okurla (ve cevapları) hıç umurumda değıl Bu da ta rınızın sızden esırgemedığı bır guven ve ınanç bu motıvasyona ket vuran bır lakayıtlık Ama varsa, bu sızı onlara hıç olmazsa bazı durum bıraz paradoksal da gorunse, "Lvet" dıyece larda borçlandınyor Boyle bır beklentıyı za ğım, "Yazmak bır tutku benım ıçın Belkı de man zaman algıladım da Genç ve yeteneklı tek tutku " Ne var kı, tutkularına vuz veren, bır yazann, ıçınde bulunduğumuz sosyal keştutkulanyla yaşayan bırı değılım ışte1 Buna mekeşın edebıyata da yansıyan boyutları ıçın rağmen 14 kıtabım var, çok AL sayılmaz değıl de, gereken ılgıyı goremeden golgede kalmamı1 sını ve kınlmasını buyuk bır talıhsızlık olarak gorurum Kendı olanaklarım elverdığınce bu 1970'ler ve 1980'lenn edebtyat ortamıyla "y<»zgı"yı değıştırmeye çalışınm Ya da golge ılgılı beltrleyıcı hartta nıtelığtndekı saptamala de kalmamış, yıtıp gıtmemış de olsa, değerlı nntzı 1990 lardan 2000 lere doğru gettrtrsek bır eserın "değer"ını ortaya koymaktan çok gunumuz edebtyat ortammı yazınsal urunler ve tasvır ve tanıtımıyla yetınen yazılann yarun urun veren sanatçtlar bağlamında nasıldeğer da benım de bır yazım olsun ve o yazarın ar lendırtrsıntZ'' 1970'lerden gunumuze gelen şıvınde yer alarak değerı belgelensın ısterım edebıyatçılar var Yenı urunler veren btrınct, Benım yazacağım bır eleştınnın okur ve ya ıkıntı kttaplannı yayımlamış yazarlara baktı zar gozunde bır anlamı olabıleceğıne ınandı ğıntzda 1 urk edebıyatının geleceğınt nasılgoğım durumlarda, o yazıya mutlaka oncelık ruyorsunuz* vermem gerektığını duşunurum Sozgelımı, 70'lerden gelen cdebıyatçıların "var"lığı Yaşar Kemal'ın yapıtlan uzerme yazmayışım, nın devamını sağladıkları bır edebıyatımızol CUMHURİYET KİTAP SAYI 729 SAYFA 16