Katalog

Gültekin Emre'den bir derleme: Türk Edebiyatında Berlin Gültekin Emre, bugün artık birleşen ve Almanya nın başkenti olan Berlin'i bizim yazarlarımızın izlenim ve gözlemlerinden aktarıyor bizlere. a Nedim CURSEL 'Zordur artık var olmayan kentlerden geçmek' . zılı belgeden o devırde Batı Avrupa'ya ya pılan yolculukların hıç de kolay olmadığı anlaşılıyor Yalnızca o devırde mij» Behçet Necatıgıl'ın 4 Temmuz 1937'de unıversı teden arkadaşı Tahır Alangu'ya yazdığı mcktuptakı yakınmalarına kulak verekm NECATİGİL'DEN BİİR MEKTUP "Parası/dık tstanbul'dan (,ıkalı berı doğru durust bır şcy yıyememıştık ( ) Aı,lık ve uykıısu/lıık bı/ı bıtırıyordıı Ber Iın (.addelerınde ıkı gun aç dolaştık " Ne catıgıl Almancasını ılerletmek amatıyla, bır gru|i Turk ogrentıyle bırlıkte lstan bul'dan gcmıvle Kostenct'ye oıadan da trmk Bukres. ve Kıakovı gıı/ergâhını ız kvtıek karabasana donuşen bır yoku luktan sonra, perışan bır durumda Bcı lın'tgelıyor lyıkı degelıyor yoksa buyuk şaırımızın çevırısındLn Borchtıt'ı Boll'u valnızta 1950'krın varohüjtu yazarlarını dcğıl, bcnım ku^ağımı da derınden etkı leven Rjlke'nın Maltc Laurıts Bngge'sını okııvama/dık Rastlantı bıı va aynı do iHiıuk *jakır Pa^a aıksındcn Irak buyu ktl(,ısı \ mıı Zeıd ın 1^1 1 ahtunnısa Ha ııım da çocukları Nejad vc Şırııı lc bırlık te Berlın'dcdır Ama onlar 1 urk ogrencı krı gıbı fakıu zaııınt" ı^ındc dcğıl, du varları ıılalı tahtadan kapı tokmakları pı 11] pml paılatılmiij do^emclcıı yumu^ak ve kalın halılarla kaplı bır Orıuıt Expres scvagonıında "ku/evbatıvatloğnıgozgo nııl a<,an, ılagların ovaya donuşmesını, ne hıı kıın gol olup tekrar nehırle%mıMnı sey rcderek gclmı^lerdır Bcrlın c Cıelırgel mcz dc Nazı Almanvasının ba^kcntınde kı dcbdtbcvı. k.ıtılıp dcvıın ılcrı gclenle nvlc bunlaıa Cjoııng vc 1 ulırcı dc dahıl aynı salon vc sofıalarda gorıınmeye ba!) ya da uyanıvoı bır olu olarak/ yııklu bır b senedıyle" dızelerıyk sona crıyor AHMED RESMİ EFENDİ Ahnıed Resmî I fendı nın BLrlın ızlc nımlttı, aşağı yııkaıı aynı ılonenıdc Pa rıs L gonderılen ılk Eransa cl<,ımız Yıımı stkız Mthmet (jLkbı'nın goıdııkkrıvlc buyuk bcnzerlık ta^ıyor I ler ıkısı dt tıyat rovn "komtdya denılcn havalhâıiLİen' ılk kcz Batı da ke^fedıyor ornegın ve ka dınlaı la erkeklcrın bıılıktı. cgk mllkkrı bır ortama ııyıım sağlamakta clbcItL gu(,luk ı,ıkıyorlar I ıpkı Paııs lıalkı gıbı Bcrlınlı kı de goıdukkıı ılk Iııık ol ın Ahmed 1 icndı \ı ba^mdabalkabagından buyuk <,(. kavugu kaftanı ve maıvctımn ^atafatıy la, pLnccıclcrınd(.n bır Doğu tnatrosunu ızler gıbı seyıedıyoılaı ' Berlin ^ehrıne gırdığımız gun kuı,ıık buyuk, gen(, ıhtıyar, yolların ıkı tarafında ve u^er beşer kat evlerın pencetelcıındc ııst ustt bırıkmekrı vc scvretmtvi' ııgra^ maları tasvııın haııcıne VL vakınlık ve ar zu hıısusunda gosterdıkkrı SCVIIK, vı sav gı soıı ducctvt (,ıkmı^tıı Htı n kadaı Ahmed LİLIKII Pııısva < Kıalı n.ı kolay bır vokııluk yaplıklarını sovkse dı. Berlin den soz edeıı bıı ılk va ırkae vıl oncc, Atlas'ın lstanbul cvcl savısı ıtın aralarında Umbcı lo Eco Alberto Mangucl Pasc a lc Rosc Ptcdıag Matveyevıe gıbı unlu lsımkıın dc bıılıınduğu bırgrup va /an lıırkıvc ye davct ctmış kcndıleıın den lstanbul u/ciınc bıı metınyazmal.uı nı lsteniüjtık Sonu\ ıımduğumıızdan d.ı şaşıttıu c.ıkmıştı Kente dıs,arıdan bakan yazarlaı bı/ııngoıcmedığımızyadaonem semedığımız a>ııntılaıı vakalanuş, lstan bul'ııfaıklı ıcihıdau kcııdı voıumlaıını o/ncldunvalaıını başkakcntlerleılı^kıle rını dc mctnc katarak betımlemışlerdı "O mahılcı kı dci\adadn/ Deryayı bılme/ ler" Uzıın vıllaıdıı Bcilın'de vaşavaıı şa ır Cıiıltekın I mıc nın hazırladığı Tııık Edebıyatında Bcılın adlı scçkıyı okurken, Mevlana nın bıı dı/elerıvle bırlıkte lstan bul'a Yedı Bakış adıyla vayımlanan At las'ın ozcl sayısım anıınsadım Bıı coğıar vayı va da bır kctıtı anlamak o mekânla ıın gcrc.eğııic nufıız ctmck 1 , 1 ılk dc ora 11 1 da yaş,amak guckmıvoı dtınek kı Bıı su ıckalmak havasınısolumak ınsanlarıvla tas.ı toptağı va da sokaklarıyla tanış,mak, h.ıkkında ba/ı kıtaplar okumak ycterlı ola bılıyor B ' lamışlardır Kıtabın en ılgınç bolumlerın den bırını de Şırın Devrım'ın tanıklı^ı oluşturuyor zatcn ijırın Devrım, tkıncı Dunya Sava^ı'nın arıfesınde ^ocukluğu nun bır donemını yaşadığı Berlin ı anlatır ken, Irak kralıvct aılcsıntlcn bıı dıplonıa tın eşı olan annesının yuksek sosveteyk ılışkılcnnı, hatta doğum gunundc Ilıt ler'le nasıl ba^ başa c.ay ı^ıp deıtleştıkltıı nı buyuk bır i(,tenlıkle, Yahudılere yapı lan ayrımcılığı da goz ardı ctmcdcn anla tıyor O yılların Berlin'i tum albenısı, ıyı ve kotu gunlerı, çekıcılığı, yaklaşan sava şın endışesınden uzak ya^ayan sosyetenın vurdumduymazlığıyla canlanıyor go?u muzde Gamalı haçlar pazubentlerı susle mekte, Nazı ıktıdarına dırenen aydınlar toplama kamplarına ya da surgune gonde rılmekte, butıın bunlara ve Krıstal Ge ce'nın ha/ırlıklarına rağmen "davetlerı, kıyaletlerı, hovarda jestlerı Berlin de efsa nehahnegelen" NıssaHanım Hıtler'edo gum gunu hedıyesı olarak "dort tarafın dan u?un ıpek puskııller sarkan mor ka dıfe bır yastığı nuzerınde, ucu kıvrık, gu muj sapı fevkalade ıs,lemelı bır hançer kı nı"gonderebılmektedır Buhançersızkın, <,ok değıl ıkı yıl sonra, paslı bır panc.er bı çımınde saplanacaktır Avrupa uygarhğı nın kalbıne Çağdaş Turk yazarlarından Berlin hak kında cok fazla % y oğrendığımı soyleye e mem Zaten Berlın'dekı bır kahvcyı Du yun u Umumıye'den daha heybetlı bulan, yalnızca "şınıendıfeı "c dcğıl "saray kadar mamur" Berlin otellerıne de hayran kalan ama yıne de, 1915'tc muttciıkımız olma larına rağmen Almanlara "NeMusluman, ne I renk oyk bır vııcııd 1 scfıl vıkanma 1 yok, tııvakt vok1' demekten kendını ala mayan Mthmet Akıf Lrsoy dan Post dam a vcıkscn bıı cskı tııiek 1 anlatan Enıs Batuı a, yazarlarımı/ın ba^da^ık bır Berlin ımgesı olııijturmadıklarını da soy lemehyım Hcı bırı, kendı o/nel bakı^ı ve ıçındeyaşadığı donemın anlayışıyla soıgu luyorkentı üıncğın Lcc Ayhan.huvııge reğı, Berlın'de de Devlet'le mucadelesını surduruyor, hatta muzelerı gezerken bıle "Dahltnı Doıl dakı Devlct muzelcıınc gıttım Bııradi Beılın de de ı^ımı/ gııcu nıuz Devlct le olacak galıba Kısacası Devlet'ten kımsc kıııtulamavacak oyle mi1'" O/kan Meıt ıse Ho^ça K.d Bcılın Ben Yıne Cjclırım adlı o gu/el şıırınde, bır zamanlar Vahdettın'k bırlıkte volu Berlın'e duştn Mustata Kemal'ın ve adı kenttekı koprulerden bırınc verılen Lnver Paşa'nın deyımıvk bıı kadına <,alım satar gıbı "vazıvet edıvor ' Berlin e KİTABA YANSIMAYANLAR Kımısı Berlın'e verleşmış, kımısı bıı kcntte ımın sııre kalmı^ vazarların scı^kı dc ycr alan mttınkrının hcnıcn hı^bııın dc go^men ı^ılerın sorunları vcr almıvor Go^un Turk ınsanının vaşamında yol aç tığı sarsıntı ve karmaşa, Almanlaı taıafın dan horlanan vatandasjarımı/ın toplum sal ve ınsanı sorunları, kırsal kcsımdcn gc lenlerın sanayı toplumuna ve Alman zıh nıyetıne uyum sağlamada karşılaştıkları guclukler nedense kıtaba pek yansımann^ Bunda, goı,men ı%çı edebıvatının artık gundemde olmaym, sosyolojık bır tanık lıktan oteye geçememesının de bır pavı olabıleceğını duşunuyorum Bıı tuı yakla şım pek tarzı olmamasına karşjn Turkle rın Bcrlın'dekı ya/gısını, tra)ikomık bır us lup ve şıve kullanarak Haldun lancr dıle getırıyoı lancı 'ın yerel dıle yaslanarak ka leme aldığı oykııyu, baştan sona bıı 1111 kun ağzından "Gısa zamandakı eskı ma kınaların ycrınc en bı yenı en bı verımlı makınalar yaptılar Mııttefıklerm sanayıı yaya galdı bunlaı ınınkının vanında Hası lı gelam Hıdavet efendı gardas,ım " gıbı tumlelerle anlatmasını vadırgadığımı soy lemelıyım Ne var kı, beklenmedık sonıı eşsız ıronısı, şaşırtıcı bulu^larıyla Haldun laner'ın "^eytan luyu", se^kının cn ba şarılı oykulerınden Demır Ozlu, Tezer Ozlu gıbı Berlın'de yaşamış, kentın entelektuel vaşamma bır olçude katılmış yazarlar, kısa omeklerle KİTAP BERLIN'DE TURKLER Berlın'e gelısjerımden bırınde, her LA man yaptığım gıbı Savıgny Platz'dakı Au toicn Buchheıullung a uğıamı^, Cıulte kın'ın Alınanca vavımlanan 300 ]ahıc 1 uıkcn and dcr Sprcc adlı kıtabını da ılk oıada goımuş,Him luıkkrın Bcrlın dckı varlığının valnızca 60 lı yıllatdakı gock sı nıılıolmadığını 18 vuzvıl başlarındalîa san ve Alı adlı ıkı tutsağın C harlottenburg Sarayına uşak olarak yerles.tırıldığını, da ha sonraları da ne amacla Bcriın'de bıı lunduğunu hâlâ bılmcdığımı/ Mektupcu Saıd Ffendı'yı savma/sak ılk Berlin Bu yukelçımız Ahmed Resmî hfcndı'nın (, ar lıkRusyası'nakaışı()smanlı Prıısyaıttıfa kını sağlamak ıçın Berlın'e gonderıldığını bu kıtaptan oğıcıımıştım 1 uık Ldebıya tı'nda Bcılın Ahmcd Resmî I tendı'nın (1700 1783) Setaretnâmesı'vle başlıvor, Alman dılındc ya/arı Zafer îjenocak'ın (1961) "Zordur, artık var olmayan kcnt lerden gecınck/ bıt çıkış yolu bıılnıak da ha da zoı/ daha uzıın suıe dııruyor duvar/ kcnt darmadağın olduktan sonra da/ ka (,ıp kurtulabılen surduruyor duş gormeyı/ SAYFA 10 TurkEdebıyatında Berlin'adlısecklyl uzunyıhardırBerlin de vasayanşairCulteklnEmrenln hazırladı C U M H U R İ Y E T SAYI 729