Katalog

Ali PüskuMuoglu'nun sözlükleri bir set olarak yayımlandı Sözcüklere Adanmak Püsküllüoğlunun sözlükleri hem bağımsız, hem de birbirini tümleyen tümleşik bir yapı taşıyor.. Bu yönüyle de birbirlerine göndermeler yapan sözlükler bunlar. Her biri büyük bir emeğin, büyük bir sabrın ürünü. Düşünüyorum da bu güzel sözlükleri hazırlayan Püskülloğlu dilbilim ya da sözlükbilim eğitimi görerek yetişmiş bir dilci değil; böyleyken nasıl başarmış bu çok yönlü işi? Sorumun yanıtını, Yunus Emrenin şu dizesinde buluyorum: Aşk gelincek cümle eksikler biter... Bir de onun sevgi ve inançla sözcüklere adanmış olmasında. O Emin ÖZDEMİR lı Puskulluoğlu'nun sozlukleri, ozgun bir kapak dıızenı ıçınde bir takıma donuşturulerek yenı den dılseverlerın kullanımına su nuldu Altıso/lukoluşturuyortakımı Ar kadaş lurkçe Sozluk, Oz Iurkçe Sozluk, lurkı^tdekı Yabantı Sozcukler Sozluğu, Turkçe Deyımler Sozlugu, lurk Atasozle rı Sozlugu, Yazım Kılavuzu Kaç gundur bunları okuyorum Boyle bir şey olur mu, sozluk de hiç okunur mu demeyın Oku nuyor Bir gezıye so/tukJer arasında bir yolculuğa çıkmış gıbı oluyor ınsan Bir sozcukten otekıne geçıyoı, onların anlam alanı ıçınde duruyoı duşunuyor Sozcuklerın arasında gezınırken goz lukbılımulerın bir yargısını anımsadım "^ozluklerın kapağı kapanmaz " Doğru dur Hıçbır dılın soz varlığı olduğu gıbı kalmaz Gelışır, değışır Bu gelışme ve de ğışme de ıster ıstcmez o dıhn sozluklerıne yansır Bu ncdenle değışken ve devıngen bir yapıları vardır sozluklerın Dılın çev rımıne yenı gırmış kımı sozcukler on ka paktan ıçerı gırerken kımılerı de arka ka tjtığı aralayıp dışarı çıkarlar Bunlar, dılın çevrımı dışında kalmış kullanımdan duş muş olanlardır Bıınıın gıbı kımı sozcuk lcrın de anlamsal boyutlan genışlemış ola bılır Dılımızden bir orneğe yaslan dırayım bunu Dıvelım kı on, on beş yd oncekı sozluklere bakıığı mı? zaman "konuşlandırmak ' "sı cak bakmak ' ya da "yorum yok" turunden soz değcrlcrını bulamaz dık Oysa bugun, sozluğumuzun kapağından îçerı gırmış, yerlerını almıştır bu sozler Sozcukleun an lam ağının ya da anlamsal boyutla rının genışlemesı ıçın de boyledır bu Sozgelımı "ortam" yaygın kullanımlı kullanım sıklığı yuksek so/cuklerımızdcn bırıdır Sozcuğun "bır evlcmın vapılabıl mesı ıçın gereklı koşulların tıımu anla mındakı kullanımıysa venı savılabılır, soz cuk, son yıllaıda bağiamıştıı bu anlamı Demem o kı hıçbır dılde sozluklerın ka pağı kapanmıyor Pekı, nıye kapanmıyor sozluklerın ka pağı • Dılın doğasına bağlı bır olgudur bu * Donmuş, kalıplaşmış bır dızge değıldır dıl Cjelışım ve değışım surecı ıçındedır Sozlukçuluğun guç vanı, sabır ve dırenç ıs teyen yanı da buradan gelıyor ışte Bu ge lışım ve değışımı sureklı olarak ı/lemevı gerektırmesınden Sozlukçunun, dılın toprağında solumasını, yazarlann ve ozan ların ardına duşmeyı ıstcmesınden gclı yor SÖZLÜK NEDİR? Sozlukçuluk guç bır ıştır, ama her alanda olduğu gıbı ışın ıçıne, sevgı, ınanç ve adanmışlık gırdı mı guçluklerın ustesın den gelır ınsan Yeter kı yaptığınız ışe inançla tutkuyla sarılasınız Neyı nıçın kımın ıçın yaptığınızın bılıncınde olasuıız Alı Puskulluoğlu da bunu >apıyor Ken dını dıle, sozeuklere adayaı ak Turkçenın sozvarlığını değışık duzlemlerde ele alan sozlukler hazırîıyor îçerık amaç ve kuşa tım yonunden bırbınne dayalı ya da bır bırını rumleyen sozcukler Ozanlığını bı le golgede bırakacak olçude buyuk bır tııt kuyla sozluk çalışmalarını surdııruvor Sozluk çalışmalarında nasıl bır yol ve yontem ızlıyor Puskulluoğlu'' Nereden gelıyor sozluklerının başarısı1 Belırleyıcı ozellıklerı nelerdır bunlarıtT' Soıuların uzerınde durmadan once, sozluk ve soz lukçulukle ılgılı kımı temel bılgılerı anım samakta yarar var Nedır sozluk'' Bır sozluğun kuş,atımı ıçı ne neler gırer bır dılbılımcımız Berke Vardar şoyle bır tanımla yanıtlıyor bu so ruları Bır Jıldekı sozlukscl bırımlırın lu munu ya da bır bolumunu, gencllıkU abe Lcsel duzene kımı durumlarda da konula ra ya da kavrannal alanlara gore tanımla rı, tanıkları, \oylem$len, kokenlerı, kulla mmları, dılbdgısı ulamları, eşanlamltları vb ya da bır ba\ka dıldekı kar^ılıklarıyla sunan yapıt Tanımdan da anlaşüabıleteğı gıbı soz lukler, hazırlanış amacına ıçerdığı maİ7e meye, ızlenılen yonteme gore değışık ya pıda değışık turlerde olabılıvor Bunlar kapsamına gore de turlendırılır Kımı soz lukler vardır kı tekdıllıdır (bır dılın soz vaılığını tanımlarıyla veren), kımılerı de ıkı ya da çokdıllıdır (bırden çok dılın soz varlığını yansıtan) Bunun gıbı kuşattığı zaman dılımı açisından da aıtummlı (bır dılın soz varlığını taııhsel gellşımı ıçınde kı seruvenı gehijim vc değışımlen koken bılımstl bovutlaııyla ışleyen) c^urcndı (belıılı bıı donemın ozellıkle son done mın so/ varlığı uzerıne temellenen) dıye adlandırılıp nıtelendırılen sozlukler var dır İNANDIRICILIK, CUVENİLİRÜK.. Turu ne olursa olsnn her sozluğun ışlcnış ve duzenlenışınde bağlı kılınacak bır takım temel olçurler vardır Sozlukbılgısı belırlemıştır bu olçutlerı Bunların başın da sozluğun hazırlanış amau doğrultu sunda kadrosunu başka bır deyışle sozlu ğe gırecek sozluksel bırımlerın tıtızlıkle saptanmış olması gerekır Genellıkle çe kımlenmemış ya da çekım ekı almamış tum bırımler sozluğuıı kadrosıı ıçınde yer alacak, sozluğe gırecektır Bu bağlamda sozluğun olabıldığınce butun boyutlarıyla dılı kuşatması gerekır Antak duzenlenış amacına gore sozluklerın soycıık kad ıosu değışebılır Ister ozel anıaçlı olsun, ıs ter genel amaçlı bır sozluğun ınandırıcı, gııvenılır olmasından soz kadrosunun buvuk payı vardır Kullanıcı, aradığı sozluk scl bırırnı bulamıyorsa soylemek bıle fazla o sozluğe olan guvenını yıtırır Bır sozluğun ınandırıulığı guvenılırlı ğı dılı salt butun boyutlarıyla kuşatması na bağlanamaz Sozlukçunun, sozluğe gı recek dıye belırledığı sozluksel bırımlerın temel ve yan anlamlarını tanımlayışının da buyuk payı vardır bunda Tanımlar, kap sayıcı, açık, anlaşılabılır olmalıdır Bıına bır de so/luksel bırımlerın bıçım yonun den olsun dılbılgısı ulamları açısından ol sun ayırıcı o/'ellıklerını belırtmcyı de ek leyebılırı/ Sozluk ve sozlukçulukle ılgılı bu temel ve teknık bılgıltrı anişımın ncdenı Pus kulluoğlu nun sozluk çalışmalarını bun ların bağlamı ıçınde adlandııabılmı.dır Hemcn soyleveyım eşzamanlı bır yakla şımla yola çıkıyor Puskulluoğlu Furkçe nın bugunku sozvarlığını temel alıyor Sozvarhğuıı olıışturan bırımlenn (so/cuk, terım, deyım, atasozu, kalıp soz vb ) bır saptayımına yonelıyor Kuşkusuz her sozlukçu, kcndınden on cekılerın ızıne basarak vurur Bu ızı açar genışletır ya da daraltır *joyle de soylene bdır, cklemlemelı bır çalışmadır sozluk çuluk Puskulluoğlu da ayırdındadır bu nun Cıenel sozluk nıtehğını taşıvan ve kul lanım sıklığı yuksek bırımlerı ıçeren Arka da) Tttrkçe Sozluk'un onsozunde bunu şoyle açıklıyor Dılde bulunan butun sozcuklerın bırara ya getırdmesı onların butun anlamlannın belırttlmesı bırbınne eklc m n (abalarla gcr çekU jt bılır $u var kı bııgtını dt^ın I ur kıye I urkçesımn \ozi'arlığı lıırlu ındtnler letumuylc saptanamamı^tır Saptanabılcn lertn de butun anlamlannın s ozluklerde yer almadığı bır gerçektır KULLANIM A DAYALI ANLAM LAR Puskulluoğlu, cskı lurk Dıl Kurumu ortamında yetişmiş, deneyım kazanmış, bu kurumun geleneğı ıçınde pışmış bır dıkıdır Sozluğunt aldığı bırımletı ışler ken bu gelenckten yararlanıyor buvuk ol çııde Ancak sıkı sıkıya bağlı kalmıvoı bu geleneğe, sozlukçuluğun ongorduğu ko şullar doğrultusunda yararlanıyor ondan Oncehkle kullanımı temel alıyor Pus kulloğlu Bu, sozlukçuluğun temel ılkesı dır Çunku bır sozcuğun anlam ağını va da anlamsal boyutlarını kullanımı belırler Kullanıma dayalı anlamları, temel ve yan anlamlar bağlamında avınyor, bır tanıma bağlıyor bunları Ayrica sozcuğun tanımlanan her anlamsal boyutunu kcndisını urettığı kullanım orneklerıylc somutluyor, dılbılgısel turunu de teknık gostergeler ıçınde verıyor Bır sozluğun ınanılır ve guvenılır oluşunda sozcuklerın anlamsal boyutlarını tam ıçerme kadar tanımlaıının da onemlı bır ışlevı olduğunu soylemıştım PuskuJ luoğîu'nun tanımları, ıyı bır tanımda bu lunması gereklı nıtelıklerı taşıyor Nelerdır bu nıtelıkler'' Açikhk, yalınlık ve yoğunluk bunda kuşkusuz ozanlığının da payı var Her duzeyde okurun kolayca kavrayacağı tanımsal bır soyleme ulaşmış Soyledıklerımı bır alıntıyla orneklendıre yım Aydınlık a 1 ışık, ışık demetı or Perde yt açınca odaya aydınlık doldu 2 s ışık A Puskulluoğlu eski Turk Dil Kurumu ortamında yetışmiş deneyım kazanmıs bu kurumun geleneğl Içinde plşmi$ bir dilcidlr Yukanda Mehmet Culer ve AN Puskulluoğlu blrllkte C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYFA 18 S AYI 7 29