Katalog

Kısa Kısa... I ESİn COŞKUN Î I sveçlı yazar, felsefe ve edebıyat oğretmenı, aynı zamanda çoğu kışıyı helkı de ılk kez felsefeyle tanıstıran "Sohe'nın Dunya sı" adlı kıtabın ya/arı Josteın Gaar der'ın bır başka kıtabı "Maya", ît hakı Yayınları taratından Furkçeye kazandırıldı Gaarder, "Sotıe'nın Dunyası"nda toman kurgusu ıçın de tum bır felsefe tarıhını okuyucularla buluşturmııştu "Maya" ıse Gaarder'ın tıpkı dığer kıtaplan gıbı kozmolo|ik ve varoluşsal sorunlara felseh ve bılımsel vaklaşımları tartı şan bır roman Evrenın ve dunya nın yaratılışı, gorunen maddenın dışında aşkın bır bılınçlılık halının olııp olmadığı, ınsanın varoluşu, lum oldıığu ve nereden geldığı, bu çerçevede evrım teorısı ve yanı sıra çevıesel sorunlar Gaarder'ın "Ma ya"da ele aldığı başlıca konuları oluştuıuyor Ve kıtabın adını aldığı "Maya", bır bakımdan koklennı Hınt felsefesınde bulurken, dığer yandan tsnanvol lessam Goya'nın "Maja" adlı tablosııyla gızemlı bır bağlantı kıırııyor MAYA YANILSAMASI 1 lıntlılerın brahman ya da mahat man adını veıdıklerı, kısaca dunya rııhu ya da buyıık mh anlamına ge len, aslında bolunemeyen, ındırge nemeyen tek bır gerçeklık olduğu nu ılerı suren felseresıne gore "ma ya", dıınyanın yanılsamasıdır Maya yanılsaması yuzunden başkalarının bızden hırklı olduğunu sanırız ve dunya sonsuz bır çeşıtlılığe, çok yonluluğe sahıpmış gıbı gorunur bı ze Kıtabında "maya yanılsaması na" bu şekılde değınen Gaarder, ın sanı bu nağlamda buyuk bıı soruyla karşı k uşıva getırır Bılınçlı bır var Iık olan ınsan, aslında evrenın ken dını bılmı ıhtivatı sonucunda mı orta\ ı ukmıs.tır5 Kıtap, buyuk oranda bu soruvu tartışir ve kıtabın baş kışılerı, karı sının olumunden sonra artık yazı yazamavan John Spooke, evnmcı bıyolog Frank Andersen, gızemh Ispanyol çıft Ana ve Jose vepante ıst Laura Fıjı Adaları'ndan Taveum'dekı Maravu Plantasyonu Tatıl Koyu'nde bu yuzden bır araya ge lır Gorunuşte rastlantı eserı bır araya gelmış gorunen bu kışılerın ortak ozellığı, hepsının de varoluşsal sorunlara ve doğaya karşı aşırı duyarlı olmasıdır Bu yuzden de konuşmaları buyuk oranda bu so rular çerçevesınde gerçekleşecektır Ancak kıtabın baş karakterı Frank, bır evrımcı bıyolog olması nedenıyle zaten tam da bu sorunların ortasındadır Ve yazar John Spooke ye nı kıtabının konusu olarak onu seç mıştır "Maya" buyuk oranda Frank'ın ayrıldığı karısı Vera'ya yazdığı mek tuplardan ve John Spooke'un der ledığı bu yazılar ve kendı açıklama larından oluşuyor Gaarder, roma nını bu teknıkle kaleme almış, kı bu teknığı daha once de dığer kı taplarınaa kullanmıştı Gaarder'ın başvurduğu bır dığer yontem, tıpkı "Sofıe'nın Dunyası"nda Sofıe'ye gelen gızemh mektupların merak unsuıunıı korukleyerek, ınsanı fel sefı sorunları duşunmeve ıtmesı gı bı, çevrelerınde bır gızem havası 'aratılan îspanyol çıhın bırbırlerıy e konuşurken bılmecemsı felsefı epızodlar kullanmaları (Kı bu fel sefı epı/odlar kıtabın sonunda to parlanan "manıfesto"va gotureeek tır okııuı ) Ve kendını bu konuşma lara kaptıran Frank'ın onların yo rungesıne gırerek felseh tartışmala la dalması Ancak Frank bu rartış malara tek başına dalmaz Odasın da karşılastığı ve Gordon adını ver dığı bır selenter onun felsefı konuş malarına eşlık eder, hatta bır an lamda onu ınsanın varoluşu ve evrım teorısının koklerıne ınmeye zorlar TROPtK ZİRVE Dığer yandan kıtabın can alıcı noktası Maravu Plantasvonu latıl Koyu'nde yapılan "tropık /ırve"dır Gaarder bu zırvede, okuru tum kozmolojık ve varoluşsal sotularla ve bu sorulara getırılen değışık açıklamalarla tanıştmr Kı panteıst Laura'nın burada "dunyanın ru hu"yla ve maya yanılsamasıvla ılgılı yaptığı açıklama, bır anlamda son rakı bolumlerde karşılaşacağımı/ gızemlı olavların da çıkış noktasını oluşturur Mava'nın Hınt felseie sındekı anlamı bır yana Ana ve )o se bız/at bu vanılsamanın ıspatı olarak çıkarılır kıtapta kaışımı/a Fıank'ın Ana ve Jose nın peşııu ta kılarak yaşadığı gı/emlı oiavlar onu Isnanvol usta Gova nın Ma|a adlı tablosuna kadar gotururken Ana bu tablodakı kadının tıpatıp ben/e rı ya da kendısı olaıak ortava çıkaı, tablonun geçmışı ve dolavısıvla Ana'nın geçmışıne yapılan yolculuk ıse bu ke/ Frank'ı gızemh cuceyle karşı kaşıva getırır Gaarder'ın dı ğer kıtaplarında da bır motıf olarak kullandığı ıskambıl kaıtları ve cuce hgurıı "Mava"da varoluşun gızemı nı, tum bılımsel ve felsefı vorumla ra kaışın bır tııtlu ulaşılamavan bı lınme/ı temsıl eder Kıtap bu şekıl de gerçeklık \ e vanılsaına duş \ e gızem çerçevesı ıçınde ılcrlcrken aslında her şev Frank ve Veıa'nın ılışkılerıne, onların (.otuklarının kavbından duvdukları o muthış acı ya ve bır anlamda ınsanoğlu ıçın olumsuzluğun sembolu olan ureme ıhtıyacına gelıp dayanır Ve bu noktada Gaarder okurları, "dunyanın ruhu" ve "maya yanılsaması"yla, dunya uzerındekı canh yaşamının korunması gerekhlığıyle baş başa bırakır "Maya", ashnda evrenın tanhının kısa bır ozetıdır ve Gaarder'ın kıta bına yazdığı sozlerle soylevecek olur sak, ınsanoğlu, muhtemelen tum ev rendekı, evrenscl bılınce sahıp tek canlıdır Bu ne denle, bu geze gendekı canlı ya şamını korumak sadece kuresel bır sorumluluk değıl, aynı za mandakozmık bır sorumluluk tur • Maya/ Jostetn Gaarder/ Çevıren Zuhal Btlm/lthakt Yayınm/ Y)l s Doğmayacak Çocuk için Dua D Tufan ERBARIŞTIRAN I kıncı Dunya Savaşı oncesınden başlavan Yahudılerı vt <,eşıtlı et nık/dınsel toplulııkları asımılas yona uğratma ı,abalatı Aıısth wıtz'le bırlıkte dorıık noktasına ulaş mıştır Burada on bınlerce ınsanın acı masuca yakılması ışktıiLcden ge«,ırıl mcsı hakarctlere uğratılması sonu cunda ınsanlık tanhının en dıamatık goruntuktı vaşanmıştır Bır toplanıa kampında sabahtan akşama kadar <,ok ağır koşullarda yaşamak her an olum sırasının kcndını?t gelmt.sını bekle mek yakın arkadaşlaıınızın gozlennı /ın onunde olmesını ızlemek Butun bunlaı Nazılenn An ırkını ustun (') gorrnelerı sonucunda ortaya <,ıkmıştı Hıtler'ın çılgınca bır ıstekle Yahudıle rı çıngenelerı ve azınhkta olan dığer etnık kokenlı toplumları ınsandan savm ıma ılkellığı ne yazık kı o yılla rın Almanya'sında uygulamaya konul muş bır bağnazhğın vc akıl dışılığın urunuydu SIRAD15I YAZAR Inıic Kcrtes^, Macaııstan ın sıra dışı ya/ ırlarından bırısı Ikıncı Dunya Sa \ ışı vıllarında toplanıa k ınıpında yaşa ması ncdenıyle, zamanın ıktıdarının kolayca teslım olmasını ve ınsanın ge nel anlamda soylemek gerekırse ay mazlığını eleştıren bır edebıyat anlayı şını ı/lemıştır Yazar yaşadığı donemın sıyasal ve dınsel ortamı bır duzlemın ıçınde gostermek yerıne, 'bıreyın' doğ rudan kendıne yonelttığı sorularla bır felsefı derınlığe ulaşmayı amaçlıyor Toplama kampının gunluk yaşama yansıttığı, gorevlı askerlerın aldıklan talımat gereğı acımasız tavırlan, genış anlamda belırtmek gerekırse ınsanın 'kendıne yonelık duşmanlığı' gıbı so nınları tcmel bır <,en,evenın ıçıne otuıtmak ıstıyor Yahudı kımlığı bır butun halınde ele alınıyor ınsanın bır bırey olarak yaşamını sorgulaması, oz gurluğun ve ınsanı değerlenn neler olabıleceğı gıbı soru ve sorunlar bır so ğan zarı gıbı teker teker ayıklanmaya başhyor Romanın tamamı bır monolog bıçımınde yazılmış Yazar doğrudan ken dıne yonelttığı sorularda evlılığını, Ya hudılığını kışısel yaşamını, toplama kampında bulunma ncdenını anlamaya (,alışıyor Bu anlamaya (,alışma çabası çok katmanlı bır yumağın çozulmesını andırıyor adeta Romandakı bazı sozlerın felsefı an lamlan/dokuları ılk başta okurlan şa şırtabılır, sarsabılır harta ıçınden çıkıla maz bır okunıa guçluğune sokabJır "Bende her şeym ve herkesle olan ılış kılerın hcı zaman neden farklı oldıığu nu bılmıyoruın yanı, yıne de bılıyor ol savdım, bılmeyecek kadar bılıyor ol nıam daha ışımc gelırdı ' (s 9) Benzeı turden anlatımlara kıtabın ıçınde sıkça rastları/ Yazaı bılınçlı bır ıstençje tcl scfenın sağlam dokusundan varaılana nık, savaşın ve bırevın ozgurluğunun toplama kamplarındakı ızduşumlerını aynava tutmak ıstemesı havlı ılgmç bır teknıkle yapıvor I Kertesz bılmen 1 o man teknıklerını kolavca dışlavan an latımın ve dılın sınırlarını genışletmeye çalışan bu yoruma sahıp loplama kampında sabahtan akşama kadar ken dını sorgulayan, burayı bılınen dunya nın dışına taşıyan sessızlığın ve anıdcn atüan bır çiğlığın ınsanın kcndı geçmı şıne gonderme yapıldığı bır ortamın tanımsallığı bır çatışkı olarak onumuze geür Yazar/kahraman kıtap boyunca uzunca bır monolog ıçeren ıç konuş maları tekduzclığm dışına çıkartarak ınte delıklı bıı elekten geçırmesı okuru da ıızun hır okuma yolculuğuna çıkar tıyor Yı/ ıı/kahramanın kendı tvlılığı nı soıgulaıkcn gcbc kalmak ıstevcn ka rısına lıavıı dtmesı ılkhaşta anlamsı/ gıbı go/ukcbılır hatta rahatsız cdıcı bı le gelebılır hvet benım varlığıma se nın varoluş olasılığın olarak bakıldı (s 22) Kıtap boyunca metınlerın arası na sıkıştınlan bu onemlı soz şu gerçe ğın altına onemle çızıyor Doğacak olan çocuğun 'oluş nedenı' bır topla ma kampının hastalıklı dunyasına ar mağan edılmemelıydı Nıtekım bunu kıtaptakı bazı yorumlardan kolayca oğrenıyoruz KISIR DÖNCÜ "Neden her şey hastalıklıydı? Ne zaman nıhaı olarak haklarımızın ıçıne et mıştık'' Neden bu denlı acımasız ve nı haı olarak artık ne bıldığımızı bılemez duruma gelmıştık'" (s 19) Kıtabın başlannda olası ıkı çocuğunun tanımı nı yapar kahraman Romanın sonuna gelındığınde ıse, kaıısı elınde ıkı çocukla (yenı kocasından) karşısına gelır Bırlıkte okuyoruz " Koyu 1 enk gozle kuçuk burnunun çevresınde çıllerı olan bır kız (,ocuğıı ve çakıl taşları ka dar scrt ve cıvıl cıvıl çakır go/lerı olan ınatçı bır oğlan çocuğu Amcaya mer haba deyın, dedı çocuklaıa " (s 131) Kahraman ın kışısel yaşamındakı kısır dongunun anıden karşısına gelen sozlerının canlı yansımasıdır gorduklerı Auschwıtz bır toplama kampı ol K İ T A P Î &.AYFA 22 C U M H U R İ Y E T SAYI 729