Katalog

olmayan mudahalclerın gerekçesını oluş turmuştu Arıf Damar'ın da bellı donem lercle bu tıkırle şurler kurgulamaya çalış tığı go7İcncbdır Ancak, o?ellıkle Nâzım şurının etkısındekı ılk donem şurlerınden sonra ve bugune kadar, şur ışçılığı yontc mının vc araçlarının, neyın soylendığı de ğıl nasıl soylendığı kaygısıyla belırlendı ğı, tamamen "kendı" şurını kurma çaba sının bır sonucu ortaya çıkmış hakıkı ve ınandjrıcı bır şur soyleme bıçımı halıne geldığı ve bunun hep surduğu de tespıt edılmelı SAKİN VE NAZİK İFADE. . tşte buradan kaynaklanan bır kendıne guvcn Arıf Damar'ın şıır yolculuğunda go/lenen en genel ızlenım "Ben doğru yerdeyım, doğru yerden yuruyorum Hem sıyasal olarak, hem ahlakı olarak " dıye duşunebılmek Aslında nesnel olarak da boyle bu Sanatçı, gerçekte nerede duru yorsa, ıstese dc ıstemese de, eğer o gerçek bır sanat eserı sayılacaksa, sanatında ora nın gerektırdığı, oranın hamletüğı şelulde kendını ıfade eder Sanat, nasıl ve hangı yolla olursa olsun, aslında sanatçının ken dısıdır de Boyle olmak zorunda en azın dan Şıırıne hâkım olan o sakın, nazık ıfa denın altında bu yatıyor Bu noktada, Arıf Damar şıırının etkıldı ğı uzerınde bırkaç şey soylemek de gerekıyor Bu şıırın butun dev rımcı ozellığıne rağmen, başından bugune kadar suren bu devrımcı surecıne rağmen, 1 urk şıırının dı ğer devnmcılerı kadar, Haşım ka dar, Cansever, Uyar, Sureya, Ozel ve dığerlerı kadar guçlu ve etkılı olmadığı ortada Dığerlennın ya nında neden daha zayıf kaldı? Başta sıyasal mucadele ve buna bağlı fızıksel ve maddı ımkânsız lıklar gıbı bırtakım mazaretler ıle rı surulebılır Yazdığı şıır nedenıy le sosyalıstler arasında, komunıst kımlığı nedenıyle de sol dlşındakı edebıyat mahfellerınde ıızerınc hep bu tul ortulmeye çalışılmış olabılır Bırtakım mazaretlerdır Yıne de şıı soylenmelı Şur boşluk bırakmazdı, yeterınce "şur" olabı len her metın, sı/ması gereken her boşluğa si/ardı Bu.hepımı zın şıırı ıçın geçerlı Şıır yolculu ğunıın ılk yarısında yer yer olduk ça sıvrılen ve ıncelen uçlar vermış olmasına rağmen Arıf Damar şıırı daha sonrakı donemlerde sankı her zaman bır mahcubıyetle yazılmış gıbı duruyor "Yapılacak çok daha onernlı, on celıklı îşler var 1 " Sankı bu mahcubıyet şı ırın çalışılmasını, dılın dıdıklenmesını, araştırılmasını, altust edılmesını, dılın ve şıırın "yenıdenya/ılmasını" engellemış gı bı duruyor Ben mahcubıyet dıyorum, başkaları tcmbcllık de dıyebılır Arıf Da mar, şııre daır "olması ve olunması" gcre kenı gerçek bır şaır duyarlılığıyla bılmış, fakat gcrekenı gerckcn gıbı ve kadar yap mamış, yapamamış gıbı duruyor Ancak, şu soru hâlâ onumıızde duru yor Ozellıklc 6O'lı yılların ortalanndan ıtı baren ya?ılan malıım "solcu" şıır hakıkat te şıır olmayan bır "şıır" onca sahıplenılır ken, geniş bır alıcı çevresınde benımsenır ken Arıf Damar ın şun neden hıçbır IA man boyle bır yaygınlığa ulaşamıyor^ Bu yazıda bu soru kısmen dıdıklcnmeye çalı şılıyor anıa daha kapsamlı bır çalışmayı ve tartışmayı da hak edıyor Arıf Damar'ın sosyalıst bır şaır olarak anılmasının asıl nedenı, onun edebıyat dışı yaşamı dıyebıleceğunız faalıyetı ve yaşa dıklarıdır Genelde şurınebakış yontemını oluşturan, tıpkı butun otekı solcu şaırlerde olduğu gıbı, edebıyat dışı krıterlerdır Burada bır haksızlık var, ıkı taraflı bır hak sızlık Edebıyat dışı hayat denılen şey Arıf Da mar ıçın eğer gerçekten edebıyat dışı ol niLiş olsaydı, onun şıırı otckı "sosyalıst' şaırleıınkı gıbı bır "devrım" şun olarak kalacak, silınıp gıdecektı Onun şun salt bır "hayat bılgısını", "devnm bılgısını" SAYFA 12 aktarmaya çalışan bır şur olmadığı ıçın her şeyden once bır "şur" olduğu ıçın ya şar canlıdır Bu sadece şunu gosterıyor Onun edebıyat dışı yaşamı dedığımız şey de aslında edebıyata daır bır yaşamdır Kendı hayatı, ıçsel dunyası, oncelıklı ahla kı seçımı boyledır onun Sahıldekı kaya lıklardan denız kabuğu toplarken de şur çalışıyordur, bır dostuyla Boğaz'a karşı ra kı ıçerken de, saksıdakı çıçeğın toprağını havalandırırken de Içındedır şur Hayat kompartımanlardan oluşmaz onda Sıyası hayatı, aşk hayatı, sanat hayatı, gece haya tı gundıi7 hayatı bırbınnden ayn duzlem lerde, ayn atmosfer tabakalarında yuzmez Bır ve aynı şcydır hepsı, şıırdır sadece Işte bu da haksızlığın otekı tarafıdır "Devrım" şıırı değıldır yazdığı, ama "dev runcı" bır şıırdır Içınde surup gıden ha yattır aslında bu Ta kendısıdır Sadete edebı krıterlerle baktığunızda, onun şun nı, lurk şun ıçınde "devrımcı bır şur ya 7an butun şaırlerın hızasına yazmak zo rundayız Ve ne yazık bu şaırler arasında "devrun" şurlerı yazanlardan kımse bu Iunma7 Edebıyat dışı olan krıterlerı bır yana bıraktığımızda 40 kuşağından gcnye Arıf Damar'dan başka lumse kalma/ Başından berı son derece yalın bır şur dır bu Imgeler gayet net, apaçıktır Goru nurler Bu anlamda Akdenızlıdır şun en ucundan yakalamiştı aslında Arıf Damar ı okurkcn ve anlamaya çalı şırken, eğer edebı anlamda onu doğru ye rınde kavramak ıstıyorsak, oncelıkle onun şurındekı bu uçları yakalamamız, bu uçla rı tutarak şıırının altından akıp gıden ınce suyu takıp etmemızgerekıyor 40ların ba şından mbaren damlalarla bırıkmeye baş layan bu suvun lumyası hıç bozulmuyor, yer yer yuzcye çıkıyor, şurscl toprağın tu munu kaplıyor, bazen yıne toprağın altına suzuluyor ama hep akıyor lstanbul Bulu tu'nun, Kedı Aklı'nın ıkınu yenı etkılenne bağlanması, kırk yıldır şur uzeruıe duşu nen, yazan hcmcn herkesın uzerınde an laştığı, hemfıkır olduğu bır nokta gıbı go zukuyor 50'lenn ortalarından ıtıbaren Arıf Damar, o yıllarda ortaya çıkıp gelışen yenı bıçım denemelennın buna gınşen şa ırlerın etkılenyle bu şurlerı yazmıştır gıbı bır duşuncc nc yazık kı şıırımızın yakın ta rıhıne yazılmış gıbı duruyor Ancak bu fık re katılmak mumkun gorunmuyor Anf Damar ın bu şıırlcrınde, ıluncı yenıcı dıye anılan şaırlerın şıırlerınden, dızelerınden en ufak bır esıntı bır gonderme, bır anış tırma gosterıleme? Benzeşme, sadece "ye nı" oluşlarındadır Arıf Damar ın "yenı"sı nın çok daha onceden ve farklı bır kay naktan başlayıp bu yenı ve buyuk kanala doğru su/ulduğu aslında besbellıdır Bu ğına, yuzeydelığıne karşı derıne yonelen bır çaba Dckoratıfın el altındakı hazır parçalan, motıflerı bır zevk açısından bır leştırme çabasına karşı, ozanuı şurını, kışı lığını yenıden kurma, bır butune ulaşma çabası " (Dost Dergısı Açık Oturumları 1,15 Mart 1959, Ankara) Can Yucel'ın burada Cemal Sureya şıırı ıle ılgılı yargısı na hıçbır şekılde katılmamak bır yana, aradan yıllar geçtıkten sonra Can Yucel ın kastettığı anlamda dekoratıf şuruı, "me?e" şunn ne yazık kı buyıık olçude yıne "sol"dan çıktığuıa hep bırlıkte şahıt ol duk Bununla beraber, Arıf Damar'ın şı ırıyle ılgılı o gune dek yapılan en ısabedı tespıtı yaptığı da, yıne ılerleyen yıllarda goruldu Ozellıkle lstanbul Bulutu'nun, Uvercınka üe yan yana konulduğunda, çok daha derın şursel kaygılarla, daha cıd dı ve tıtız, ozenlı bır çalışmayla urctılmış olduğu, şursel usluplar ve bıçımler u/erıne duşunen herkesın gorebıleceğı açıklıkta dır Kurgulanmış, uzcnnde çalışılmış, de nemeler yapılmış, uğraşılmış bır şıırdır ts tanbul Bulutu'ndakı Şurdır yanı Zordur Arıf Damar'ın şun Oyle kolay ca ulaşılıveren, kendını hemen teslım edı veren bır şur değıldır Bu anlamda tlhan Berk yer yer Artf Damar'ın şuruıı andırır tnce bır ışçıhğın urunu olduğu besbellı olan butun sanat eserlerınde, hatta el ışle rınde bıle gorulen, "nasıl yapılmış bu ış'1" somsunu ı/leyenıne daya tan bır bıçımı vardır onun sıınnın Sol kesım bunu anlamadı, Istan bul Bulutu alttan alta kuçumsen dı, Kedı Aklı ıle neredeyse açıktan alay edıldi Bu alay eden "sol cu"lar çok sonralan, ancak 12 Ey lul re)imının oğretıcı(') surecınuı sonucunda bazı şeylerı yavaş yavaş kavramaya başladı, en azından bu na çalıştı SOSYALIST ŞIIR1 Otckı taıaftakıler de bu şııre burun kıvırdı adeta, onu 'sosyalıst şur" sankı boyle bır şey olabılır mış gıbı ıçıne ıtmeye çalıştı her /aman Paradoksal bır şekılde aynı sıyasal ve şursel yanılgı onlarda da vardı Sıyaset anlatan, sıyaset ve ıdeolojı aktaran, bunun bılgısı nı veren bır sanat, bır şur olamaz dı çunku Bunu, tersınden bır şe kılde onlar da tam olarak kavraya mıyorlardı Sol çevreden çıkan bır şun, aynı otekılerın tavrına benzer bır şekılde fakat bu kez tersme bır yonde, yıne şnrsel krıterlerc dayanarak de ğıl, ıdeolojık krıterlere dayanarak anlama ya dıyelım kı anlamamaya çabalıyorlardı 1951 tevkıfatının ardından açılan dava sonunda hazırlanan "esbab ı mucıbelı hu kum"de Arıf Damar ıle ılgılı olarak hıçbır suçlamayı kabul ctmcdığı yazılıydı Kullı yen reddetmıştı Onun ıçın olduğu kadar Turkıye'dekı sosyalıst mucadele ıçın de onurlandıncı bır nottur bu Kullıyen Red1 Onlar ve ardından onyıllar boyunca aynı mucadeledc yer alanlar Turkıye'nın en na muslu, en onurlu ınsanlarıydı "Suç"a ka tılmamışlardı, "Suç"a karşı mucadele et mışlerdi "Suç"u kullıyen reddetmışlerdı Sıyaset tanhı bunu yazmıştır, yazacaktır Bızım, edebıyatın, edebı olanuı "suç" tarthınc bakmamız gerekıyor Belkı yer yer kızgınlıkla, eleştırerek, dışanda bırakarak veya sahıp çıkarak Ancak mudaka sevgıy le ArıfDamar'ın "Butun Şurlerı"neba karken, bır kez daha bunun doğru duz gun yaşanmış, haklı ve durust bır hayat ol duğunu goruyorum Eksıklıklen, zaaflan, boşluk ve yanılgılan "suç" hanesuıe yazıl mak ve "ceza"run da sadece buraya yazıl mak olması kaydıyla, ama hep sevgıyle Orhan Alkaya bır şaınn sezışıyle mı gonnuştur Arıf Damar'ın hıkâyesıni'' Doğrudur " crken yuruyen buyumc? as la " Çok mu erkendı şu dızeler ıçın'' Korkanm oyle gorunuyor "Şafak vaktıdır / terk et benı hatıra '• Artf Damarın sosyallst blr salr olarak anılmasının asıl nedenl, onun edebiyat dısı yasamı dlyebileceğlmlz faallyeti ve yaşadıklarıdır Genelde slırıne bakıs yöntemlnl oluşturan tıpkı butün ötekl solcu şalherde olduğu gıbı edebiyat dtşı kriterierdir Nesneler, eşyalar, her şey neredeyse ol dukları gıbı, gorunduklerı gıbıdır Bu go runuşlerıyle çadayıp kırılan dıluı ıçındckı anlam çoktan ortadan sılınmıştır Şur bu çatlayan yerden parlar, beklenmedık bır anda fışkırır Onun şurının parlayan uçları daha ılk şurlennde belınr Bugune kadar yuruyen yepyenı bır şıırın uçlarıdır bunlar Hakıkı şıırın bır ucudur Neredeyse daha ılk deneyışın ılk dızesmde yakalanmış, bır daha asla bırakılmamış bır uç Belkı, ge çcn 7amanlar ıçınde yer yer bazen daha Mİdıkla yakalanmış olan bu uç ıhmal edıl mıştır, ertelenmış vc geçıştırılmıştır An cak, o^ellıkle Istanbul Bıılutu Kedı Aklı ve Saat Sekızı Geç Vurdu kıtaplarıyla bır lıkte ve bunlardan ıtıbaren Arıf Damar şı mnın ana akışı, temel ve asıl bıçimsel ozel lıklen ıyıce belırgınleşmış ve yerlı yenne oturmuştur Marx'a gonderme yaparak kcndısının ıfade ettığı gıbı, ashnda "bılmı yor, ama yapıyordu " Çok genç yaşlarında, Nâzım şıırının dıgında pek çok şun oku muş, tadını allBpP^oktan Sosyalıst toplu mun dışında kalan pck çok şaırc, Cahıt Kulebı'den Sabahattın Kudret'e Yahya Kemal'den Haşım e ve Neup Pazıl a ka dar genış yelpazede şıırscl ctkıyc açıktı da ha başlangıçta Sabahattın Kudret'ın deyı şıyle "Once şıırı sevmıştı" Arıf Damar Farkında bıle olmadan netedeysc 10 15 yıl sonra bcrraklaşacak, 60larla bırlıkte serpılıp gelışecek olan çok yenı bır şunn şıırlerın çıkışmın, ıkıncı yenı şunnın çıkış yıllanna "rastgelmesı" şuphesız, sadece bır rastlantıdan ıbaret değıldı Haşım'den başlayarak o doneme kadar belkı de pek çok şaırın dızelcrındc uç veren bır yenılık kavrayışının, ıkıncı yenıcılen olduğu kadar Anf Damar'ı da etkılememış olması duşu nulemezdı Tersrne olarak, Arıf Damarın şurınde uç veren, sozunu ettığımız yenılık parıldayışlannın da ıkıncı yenıcılen etkılememış olduğunu soylemek ımkânsızdır Kımın lumden asıl olarak etkılendığı, kı mın kımden daha çok etkılendığı sorusu, cevabı asla bulunamayacak bır soru ola rak, ama bır soru olarak ortada duruyor 1959 yılındakı Yedıtepe Odulu'nun, as lında bır tur sembolık bır ayrışma nokta sında I urk şun tarıhının gelınen bellı bır anında, hatta belkı bır donemeçte, sıyası ve ıdeolojık referanslan olan bır aynşmayı sungeledığını de duşunuyorum Bu şursel ve sanatsal anlamda çok ayrıntılarda, nu anslarda gızlı, ama sanat dışı alanda apa çık bır ayrışmaya denk duşuyordu Junnın oylarının dağılımında bıle ve odulun pay laştırılmış olduğu gerçeğı ıdeolojık tarıflerı bır olçude de olsa nctleştınr nıtclıktcydı "Toplumsal yenne moral bır çaba daha ıyı olacak galıba Hem boylece dekoratıf şıır (C Sureya) çabasına karşıt bır şur ça basını daha kesın bır şekılde belırtmış olu nı/ Dıyeceğım, bence Anf te moral bır araştırma var ( ) Dekoratıf ın yalınkath Artf Damar Kullıyen Red (Butun Şiirleri), Bıltm Sanat Galensı Yayınlart Şıır Dı K İ T A P S AYI 7 68 C U M H U R İ Y E T