Katalog

dan onem taşır Van Gogh'un cvınde kendı elınden çıkan portlerı arasında dolaşırken sı/ın onunla, onıın da sı/mle olduğu dııygıı suna kapdıı ınsan C ıc AII IÇIII onemlıdır çunku o unlıı kışı yanındaymış gıbı bır dııyguya kapılacaktır, unlu kışı de ycrc ve /A mana mcydan okurcasına olumsuzluğunu kanıllamak hrsatını yakalanıış gıbı olacak tır Boylesı bıı sahnc aslında bıreysel oldu ğu kadar evrensel yaşamsal soıunsalında yaşamın olum karşısındakı ycngısını betını lcrkcn olumıı hak etmeıun bıı başka seçe ntğını de sıınar ınsana Aynı seçenekleıın varlığını Leopardı'nın evını gezerken dc duyıımsarsınız h vı demek bıraz az kalır Çunku bır saray aslında Soylu fakat yoksul bır aıJenın çocu ğu olarak sarayda yaşamış Leopardı Bıı sa rayda bcnı en çok etkıleyen kutuphancsı ol dıı Bırkaç yuz bın kıtap vaı Ardından Le opardı'nın pasaportu Pasaportunu ttalya ıçınde dolaşmak ıçın kullanıyordu Bugun lerı gorse Leopardı ne derdı acaba'Bırakın Italya'yı tum Âvrupa'da pasaporta gcrek kalmadan dolaşmak olanaklı artık Bır de benı etkıleyen soğıık gıınlerde dızlerıne ort mek ıçın kullandığı yıın ortu Şun ıle bu ka dar ozdeş bır şaır bıılmak pek de olanaklı değıl Çevrcsmı bu kadar çok şıırtnc yansı tan şaır de bulmak zor Bırebır anlatmadığı, ya da betımlemedığı cvının bır koşesını, or neğın, satıı aıalarında yakalamak olanaklı gıbı Ya da goremedığı, ya da goruşunun uzanamadığı bır yerı duşlemesı ve duşu aracılığıyla bıze yansıtması gıbı Boylesıne bır yol gerçekte rmgelem gucunu devreye sokmak ıstcmesınden kaynaklanır Şaırın ımgelcmı elındekı en buyuk sılahtır tnsan yazgısını elınde tutan ve ınsana oyun oyna yan doğaya karşı Belırlı bır olçude, ınsanın, yazgısızlığını yenmek ve sonsu?Iuğa ulaş mak ıçın başvurduğu bır seçenek olaıak karşımıza çıkar ımgelem Sonsu/luk (Jjarkı lar) I loşlanırım oldıım olası bu ıssı/ tepe den, /bu çıtten, bııçok yerınden en uzakta kı/ufkun goruntusunu yok eden gozlenm den/Ama durup bakarken ardındakı bıt me//tukenmez boşluklaıa, ınsanotesı ses sızlık, sınırsı/ huzuıa Dalıp gıderım duş/dunyanıa Duracak gıbı olur kalbım orada/Ne kı duyar duymaz hışırtl sesı nı/yaprakların ııı/garda olçerım o son suz/scssızlığı bu sese oı anla Bır yan dan/olumsıi/'luk gelır aklıma, bır yandan olu/mevsımler yaşanmakta olan gunccl ve/ardından yaşananlaıın yankısı Dalarken bu/sonsuzluğa duşuncelerım, keyıf alırım bu/denızde, batan gemıde olmaktan Le opardı bu 51ın ıle klasıkleun I7indc olduğu nu gosterır Duş dunyasına yaslanmakla ayakta durabılecek gucu yakaladığına ına nır Çorak gerçeklık ıçınde duş dunyası çok renklıdır daha olumsuzluğunu ılan etmıştı Raflaello da olıncdı Bıınıı son kcz Brera Pınacoteca'sını (Brera Mu/esı) gezdığımde anladım "IIz Meryem ın Nıkah Torem' adlı tablosunun onunde Bu kadar mı yakın duyabılndım kendımc'Aynı duyguyıı "La Cıioconda" tablosu onunde yaşamıştım Bır o/lemın sımgesı olduğu ıçın mı yoksa bır başyapıtın gorkcmı karşısındakı acızlığım den oturıı mu duygulandığımı anımsıyo runı o Louvre Sarayı'nın ınsan kaynayan sa lonlaıından bırınde Breta'da Caravaggıo vardı, golge ışık oyıınunda olağana gore da ha karanhk, bu nedenle kasvetlı gozuken Caravaggıo'nun tıpık ozellığı olarak karşı mıza çıkar Aynı yaklaşımı Tı/ıano'da da gormek olanaklı tç dunyasının gızlerıne gomulu kısjilcı ın hoşlanacağı tarzda yapıt lardır Aıdından Gıorgıone, Urbıno manza rası ıçındekı Brancaccı, çağdaş resmın baş ustaları Pıcasso, Severını, Modıglıanı, De Chınco ve dığerlerı Bu gorkemın karşısın da anılarda yerleşmış olanlar daha etkıleyıcı gelıyor ınsana TAPINAĞA CİRER GİBİ Yıllar ıçınde vapılmış gezılerde gordu ğum kımı unlulcrın evlerınden ya da muzc lerden aklımda kalan kesıderle Manzo nı'nın evının eşığını aştığımda bır tapınağa gırer gıbı oldıım Derın bır sessızlık vardı ortalıkta O sessızlığı ılk once benı karşıla yan gu7el ve temı/ gıyımlı kapıcının ıncclık Iı sozlerı bozdu Ne ıstedığımı anlatınca ba na yukarl kata kadar konuşmadan eşlık ettı ve ıkınu katta gıi7el ltalyanca konuşan şık gıyımlı ama alçakgonullu bır bayana teslım ettı O derın sessızlık bu kez bmm karşılıklı konuşmalarımızla bo7iıluyordu Çok etkıle yıcı duygular ıçındeydım Kaç yıldır tanı mak ıstedığım ancak şımdı tanımak fırsatını bulduğıım mekânlara ulaşmanın keyfını ya şadığım şu anlarda Nışanlılar 1 çevırırkcn yaşamış olduğum sıkıntıları ıınutmuş orada bulunmuş olmaktan apayıı bır kcvıf alıyor dum Ve belkı dc kıtabında nıçın bu kadar 7or bır anlatıma, ınce ayrıntılara, gi7 dolu anıştırılara, acı dolu sahnclerın 117un 117un sergılenışıne, okuru bunalıma sokarken uzaktan parlayan umut ışıklarıyla gonendı ren satırlara yer verdığını anlamama varaya cak ıpuçları yakalıyordum Bır vazarı anla manın volunıın vaşadığı gerçeklc yıi7yıı/e gelmenın olma/sa olma/ koşulunıı verıne getırmıs. olmaktan mutluluk duvuyordum Ha Ben boyle duygulara kapıldım Bıı başka okur ya da çevırmen başka duygular yaşar Sanıyorum yazınsal yapıtların otekı dallarda verılen urunlerden ayrımlı olarak one çıkan ozellıklerınden bırısı ınsanda ya ratlığı farldı duygular ve bu duygulara ılış kın farklı farklı yo rumların yapılabıl mesıdır ardıç sankı bırbırlerıylc yarışır gıbı uzamış da u/amı^lardı Ya7aı ılosluna yazdığı mektupta bovle bıı açıklama vapmamı^ ol savdı bt.lkı bız bu ağaçların avıımına var mayacaktık tlk once evındekı kutuphanesı ne bakaıak okuduğu kıtapları ıneeleyecek tık Bıı vazann kutuphanesıne bakmak o kı^ının entellektuel kazanımları konusunda bılgılenmek anlamına geldığını sovlerken, duygusal vanını anlamamıza varayacak ta nıklıklaıı tla gozardı etmemcmız gerektığı nt ınandığımızı bclııtmek ısterım ( anıda bııaknıı^ olduğu bıı parmak 1 1 orneğın 7 çevresıne toplanmıs, toz ortıısu aıalığında vuıek berıaklığtnı gosterebılır Bızım bu yakla^ımımızdan otc yazarın evının bahçe sıne bıı ağaçları dıknu^ olması ve sabırsız lıkla buyumu^ olduklarını gormek ıstemesı bızı bu yonde du^ıınmeye ıtmıştır Neydı Manzonı'vı bu vonde koşullandıran duygu1 larr Aıle bağlarına verdığı onemın yanısıra botanık ve s,ııre olan tutkusu yaşamının te mel ereklerını oluştururken onu yaşama bağlayan uç temcl etken olmuştur Ama ne yazık kı Man/onı ıkı evının ve oğullanyla, kızlarının olumune tanık olmuştur Bır aıle babası ıçın onarılmaz yaralar açan bu tur olaylar duygusal bır yapıya sahıp Manzo nı'yı derınden etkılemış ve belkı de avuntıı yu ş^ırdc ve bahçesındckı çıçeklcıdc bul muştur Yoksa ağaçları dıkerkcn boyle bır onsezısı mı oldu ataba'' Ya da penceesın den kafalarını uzatmasını ıstedığı ağaçların yaşamın aumasi7İığı karşısında çektıklcrıne tanıklık etmesını mı arzulamıştir1 Bızımkıler bırer varsayım Gıdıp bıre bır kendısıne sormak gerek Belkı de yalnızca yeşıle duş kunluğu olmuştur onun bahçesıne vcrdığı ontmın aıkasındakı temel neden ama daha sonra acılarının ardından bırcr eanlı dost olduklaıını ve dertkşebıleLeğı ınsanlar yerı ne konulabılecekleıını goımuş olabılır Bu romantık vaklaşımı go/ardı etmemek gerek çunku Leopardı'nın tersıne Manzonı aydınlanmacı olmaktan çok romantıktır Leopardı klasık olmaktan hoşlanırken, mı tolojıyı benımserken Manzonı romantızme yakınhğıyla bılınır vc mıtolojıyı reddcdcr Leopardı şıııının ozunu nntolo)idc bulur, klasikler gıbı duş dunyasında yaşamayı yeğ ler Ona gore gerçek şaırler klasık olanlar dır, çunku onculerı voktur Yapıtlarının ana unsurlanna baktığımızda Manzonı'nın ro ınantızmle ortuşcn çok vanını gorurıız Ay dınlanmacıların bu arada Leopardı'nın tam tersıne dınıne bağlıdır Bunun somut ornekJerını Innı Sacrıde (Duısel Manıler) goruvorıi7 Meryem'ın Adı (11 nomc dı Ma rıa)adlı kutsal manısınde şoylc dıyor tçı mızdekı adın Tanrı Anası'nın adıdır/ Se lamlıyoruz senı Ly yuce kadın'/l langı olumlu ad dcnktır adına/ya da gelebılıı lıe 1 men ardınclan/Selam sana, yuce kadın Hangı kcndını bılmez çağ/ Susmaz o sevgllı adın vankılandığında// Hangı çağcla oğııl babadan oğrenmedı kı adını/I langı ılağlaı hangı sulaı/ dııynıadı çağrıldığını adı nın'Lskı dıınyada/değıl \aln17ca tapmakla rın/( enovalının onsezısıvk bıılguladığı topraklar da/ aııalık edıyor sana tapanlaıa Bır başkasında, lsa nın Dııılışı (La Rcsurre zıone), lsa'nın dııılışını anlatır Habtı vayıl dı uykuya dalmiş/Yahudıler arasında'/Açtı dıyeTanıımı/ kapıları'/'Ianrımı/ Kuıtarı cımız/Ey uykıı\a dalmış beklcvcnlcr'/Bıttı artık sıırgun yıllaıınız tşle buracla duıuyor, Kurtarıcınız Etık dınseî bağlamda ele alın mış tarıhlc ıçıçelığı seven Manzonı Beş Ma yıs'ta (II ( ınque Maggıo) tarılısel yaklaşımı bır yaşamın gizını ortaya koymak ıçın kul lanmıştır Şıırde Napolyon'un olumıı anla tılmaktadıı Bır Hırıstıyan olarak olmuş ol ması Manzonı ye bu şun esınlemıştır Na polyon'un yaşamı aracılığıyla ınsanın ne bı çımde gunahlanndan arınabıldığını ve Tanrısına ulaşabıldjğtnı gostermeye yonelıktır Gerçekte Manzonı kınıne, ofkesıne karşın Napolyon'un buyukluğunde Tann'nın bu yukluğunu gormekte ve bır olçude duygu lanmaktadır Yok artık o O yuce ruhun dan/yoksun kaldl bedenı,/ verınce son so luğunu, /nasıl kaldıysa dcvınımsız, duygu suz/oyle kaldl dunya da şaşkın ve sarsıl mış/bu haberkaışısmda// // bız/eğclım başımızı karşısında Yaratıcı'nın/ bırakmak ıster onda yaraticı gucunun/ en derın ızını Nışanlılar'ın oturduğıı ana ızlcğın tarıh ol duğunu unııtmadan, Manzonı nın Maıt 1821'de (Marzo 1821) Napolyon a karşı ya pılan bır savaşta olen Alman o/anı Teocloro Koerner'ı annuş ve olıımsuzlcştırmek ıste mış olması ne dcnlı yurtscvcr ve bağımsız lıkçi olduğunu gosterır Doğal olarak Nı şanlılar'ın ozundc bu cğılımı var Romantız me yaklaşan vanlarından bırı de tıpık 10 mantık karamsarlığıyla ıvı ıle kotu uleal ıle gerçek arasındakı kavganın tanığı olmuş ol masıdır Gertrude vc Adsız (Nışanlılar) gı bı, golge ışık oyununun arkasına gızlenmış karanhk kışılıklı roman kahramanlaııyla boğuşan, romantızmın temel karakterıstığı olan sıkıntıyı romanının (Nışanlılaı) tum kahramanlarında yaşayan vc son olaıak ger çekten ve gerçeklıktcn yana olan romantık bıraydındıı Manzonı ZİYARETİN SONU Bayan Rıva ıle Manzonı'nın evını dolaşıı ken tum bunlar kalamın ıçınden gcçıyordu Zaman /aman durup bırşevlcrı mcelerken ya da Bayan Rıva'nın açıklamalarını dınler ken anlatılanları ya da şeylerın bende bırak tıklarını Manzonı ıle ılgılı yorumsal vc belkı dc nesnel olmaktan çok oznel bllgı dağarcı ğımın neresıne yerleştıreccğımı duşunuyor dum Kımsenın sokıılmadığı vatak odasına ayağımı attığımda ılk gozunıe çarpan şcy olum doşeğı oldu Bır an kendımı yatağının başucunda, onu da can çekışırkcn duyum sadım Gerçekte kım vardı o anda başu cunda bılmıyorum ama mutlaka sevenlerın den bırı ıkısı Acaba o da Leopardı gıbı ışığı aradı mı son anında1 Ama yaşamı bo yunca gerçekten kalkarak ıdcalı aradı ve ya kalamaya kalktı Nışanlılar'ın çcvırısını bı tırdığımde onunla ılgılı ne kadar yanılmış olduğumu anlanııştım Her zaman dındaı vazarlardan bıraz uzak dıırdum n olııı n ol maz dıye Manzonı, Dantc'dcn faıklı ola rak hesaplaşmasını gelecek dunyava bırak madan bu dunyada yapmak ısteyen ve de yapan bır yazar Bunun ıçın benım gozum de bır devrımcı, hırıstıyanlığı ıçıne sındır mış bır devrımcı yazar olarak kalacaktır Manzonı Her şeyın bır sonu olduğu gıbı bu zıyare tın de sonu gelmıştı Man/onı ve Bavan Rı va ıle vedalaştık Evını zıyaret edeceğım bu vukJcrden sırada kım olacaktı o anda bılmı yordum ama çok geçmeden bu ke7 ( ıde've yolum duştu Herkes gıbı bcn de Rıfat II gaz'ı aradım Aıamaz olavdım Fvıhıvıkıl dı ha vıkılacaktı Belkı de bugtınleıdc vı kıldı Boyle gorunce ıçım buıkuldu, huzun lendım • Nişanlılar / Ales sandro Manzonı/ Lıteratur Ynyın//ın/SÜ() \ SAYFA 17 RESSAMIN DÜŞ DÜNYASI Isa havarılerıyle bır son yemek yedı mı? Ya da yedığı son ycmeğının adını boyle mı koydıiı' Yoksa Leonardo mu uydurdu r'în ctl'de bu olay anlatılır mP Anlatılsa bıle o fresconun yaratıusı Leonardo'dur Lconardo'nun fırçasını yoneten de ressamm duş dunyasıdır Yetcncğı tartışılmaz ama duş dunyası olmasaydı bugun boyle bır fresco nun sahıbı olamayacak ve belkı de olum suzluğu yakalayamayacaktl Ya pekı tsa'nın ve havarılerının ellerının duruşları hangı ez gının notalarına ışaret edıvoH Leonardo boyle bır şey duşundu mu yoksa bugıınku sanat cleştırmcleıı mı uvduruyorlar1 Buyuk sanatçılar olmuyor Ya lsa'yı oldurduklerı soylenen Yahudıleı bıı fıesko karşısında neleı dııyıımsuyoılaıdıı ? Ccnatolo Vınu ano'nu (lsa'nın Son Yemeğının resmedıldı ğı yer) yaşamımda ılk kez gordum Ve ılk kez Mılano'ya gıtmıştım Ve ne pahasına olursa olsıın bır hafta, on gıın sonrasına randevu veıılıyordu bu freskoyu gormek ıstedım Yapıtın nasıl korunduğunu, yapıta verılen dcğcrı gorunce bır kez daha top Uımlaıın nıçın çağdaş uygarlık du/eyıne ulaştıklarını anladım Bı/ım "Kaplumbağa Terbıyecısı" açık arttırmadan açık artırma ya eldcn ele clolaşırken I eonardo'nun baş yapıtlarından bııı olan ' lsa'nın Son Ytme ğı" 1 Iıtkr L Mussolını'yc ınat, bombardı manlara goğus geıeıek savaş kaışıtlaı ının yanında yer aldığını gosteımıs, vc bır ktv C U M H U R İ Y E T K İ T A P 2 Nısan 1813'te satın aldığı bu evdc yaşamanın coşkıı sıınu 1814 yılının ılk gunlennde dostu Claude raurıcl'e yazdığı mektupta dılegetırırkcn bu evın guzel bır bah çesının olduğunu ve bu bahçeye en der ağaçlardan bı rı, ıkısını dıktığını ve Tanrı omur verır de bu ağaçların odasının penceresı ne ulaştıklarını go rurse daha mutlıı olacağını belııtmış tı 22 Mayıs 187Vdeolduğun de seksen sekız ya şındaydı O yaşaı ken ağaçlar od.ısı nın penceresıne ulaijtı mı ulaşmadı mı bılmıyorıı/ ama bız odasının pen ceresınc, dahası ncıdtysc evının ça tısına ıılaştığını gordıık, bıı ıkı •ıp,u,, manolya ve Necdet Adabağ, Manzoni nin evıni zıyaret ederken farklı duygulara kapıidığını, yazarı daha lyl anladığını bellrtiyor 77 1 S A Yl