Katalog

Romantik, gerçekçi, çileci FATMA ORAN Yaşamının ve duşuncelerının butun kaıatsız ve garıp yonlerınc karşın, Rus cdebıyatı îçındc çok onemlı bır yer tu tan Gogol ıın I uıkıve Iş Bankası Yayın laı ı ndan çıkan Pcteı sbıırg ()ykulerı yle bıılıkte aynı kıtabın başıncİa yer alan I a las Bulba'yı yenıden okıırken edebıya tın o eskı tadını ne kadar ozledığımı fark ettım I abıı bunda çevırının rolıı de bıı yuk Feşekkurleı Mehmet Ozeul Gogol un bazı denemelerıvle bııhkte ıkıneı kıtabı Arabeski de yayımlanan Petersburg Oykuleri'nde, ne bu dunva ya uyıım saglayabden ne de ondan ka çabılen ve bu nedenle de onun bayağılı ğını ve kotuluğunu sergdemeye çalışan bır romantığın sıkdgan gerçekçdığını go ruruz Bu oykulerden Bir Delinin Guncesi yaptığı tekduze ve sıkıu ıs yuzunden bunalan bır memuru konu alır, buyuk luk kuruntusuyla avunmaya çahşan me mur, sonunda akıl babtanesıne kapatdır (Buradan Genco Erkal'a selam olsun1) Kaput, buyuk bır ozverıyle aldığı şık ustluğun çalınması uzerıne uzuntuden olen Kuçuk bır memurun oykusudur Çoğumu/un Palto adıyla bıldığı bu oy kuyu Mehmet O/gul kaput dıye çevır mış ve "Her bakardık ıçın ayrı bır bıçım taşıyan kaput, unıformanınbırparçasıy dı" dıpnotıınu da duşmuş Bu oyku Go gol'ıın ayrıea "kuçuk insan"ı bır edebı yat kahramanı yapması açısından da onemlıdır Burun ıse cğlencelı ve ığneleyıeı bır uslupla ya/dmış gerçekustucu bu oyku dur Goeol un yergılı oykulermı en neşelı krınuen bııı dc Fayton dur kı, bu ovku 1836 <]d Puşkın ın çıkardığı Sovremennik atllı deıgıde vavımlanrnıştır Neva Caddesı ndc de romantik bır havakı ık k ıb ı bıı nıacerau k ıısı kar •jiyadıı kıt ıbın b ışınd ı vu alan Taras Bulba, Kııslatın unlu ka/aklaıı ıçın va/dmış bıı ekstan gıbıdır k ı/akların savaş vc baıış hayatlarını olduğu gıbı anlatan Gogol kanramanlık dııygulaunın etkısınde ka larak bu ovkuvu yazmıştır, dıyebılırız Gogol bıı kahramanlık oykusunun ken dı devrıne Rusva da hayatın anlamsulı ğını ve sıkıcılığını anlatabılmek ıçın ka leme almıştır Kazak geçmışı kusursuz bır biçımde yansıtan Taras Bulba'dan Gogol'un ha yatına ve otelu eserlerıne (yapıt sozcuğu buyuk yazarlara kuçuk gelıyor) goz at makta yarar var Renklı koy yaşamı, Kazak geleneklerı ve zengın halk kulturuyle Ukrayna, Go gol'un çocukluğunun arka planını oluş turuyordu Orta hallı toprak sahıbı bır aıleden gelen Nikolay Vasilyeviç Gogol 31 Mart 1809, Soroçıntsı, Poltava yakın ları, Ukrayna 4 Mart 1852, Moskova, Rus Çarlığı), on ıkı yaşında Nejındekı lı seye gonderddı Burada ığneleyıcı dılı, bır dergıde yayımlanan şıırlerı, yazılan ve okulda sahnelenen oyunlardakı mı /ah veteneğıyle dıkkatı çektı 1828'de memur olmak umuduyla Petersburg'a (Lenıngrad) gıttı, ama kısa zamanda, pa rası ve gereklı ılışkderı olmadan geçımı nı sağlamanın pek kolay olmadığını an ladı Oyuncu olmaya kalkıştıysa da gırış sınavını kazanamadı Oğrencılık yılla rında yazdığı sıradan, duygusal bır kır şı ırını kendı olanaklarıyla yayımlayarak, bu kez şaır olarak adını duyurmaya ça lıştı Ama karşdaştığı buyuk başarısızlık uzerıne şıırın butun kopyalarını yaktı SAYFA 8 Tuhafbır adam, büyük bıryazar Gogol ve "Petersburg Öykülen" Gogol'un bazı denemeleııyle bırlıkte ıkıncı kıtabı Arabeski'de yayımlanan Petersburg Oykuleri'nde, ne bu dunvaya uyum sağlayabılen, ne de ondan kaçabılen ve bu nedenle de onun bayağılığını ve kotuluğunu sergılemeye çalışan bır romantığın sıkılgan gerçekçılığını goruruz Bır ara ABD ye yer leşmevı duşıındu Daha sonra annesı nın çıhlığe konan ıpoteğın kaldırılma sı ıçın gonderdığı parayı alarak Al manya'nın Lubeck lımanına gıden bır gemıve bındı Al manya da kısa bır sure gezdıkten sonra parası tukendı ve Petersburg a donerek ış aramaya başla dı Çok a/ bır maaşla bır devlet memur luğu buldu uç ay sonra bır başka me murluğa geçtı ve bır vıl sonra oradan da avrıldı Bu arada dergılere vazılannı volluvor bıı vazılarda Ukravna dakı çoculuk anı lanna sığınıvordu Ukravna'nın guneşı manzaıaları kovluler ve kovun kabada vı gençkııyle ılgılı butun anılarını kagı dadoktu îjevtanlar eadılar cınlerveUk ravna halk kultıırundekı çeşıtlı tantastık oğclerle dolu ovkuler va/dı Geçmisin romantik ovkulcrıvle gıınun gcie,ck<,ı ojavlaıının ıç ıçe geçmesıvle Gogol un nıı/ah anlavışı \L kotuluk duvgusu bı ijinılcnmtvı. başladı Bu sun.cin sonun dı sckı/ ovkiKkn olu^an ıkı ultlık Masallar: Dıkansa Yakınlarında Bır Çıftlıkte Akşam Toplantıları (İSH 32) va vımlandı konu^ma dılıne d< veı veıen canlı bır anlatımla va/ılmı^ olan kıtap, Rus edebıvatına venı \ e dırı bır hava ge tırdı Halk kulturıınun havasını yansıt maları, Ukrayna so/ıuk ve deyışlerıne yer vermelerı ve Gogol'un alışılmı^ın dı şına çıkan anlatımı savesınde bu ovkuler, Rus edebıyat dunvasında buyuk dgı top ladı Gogol de genç yaşında bır anda un kazandı llk hayranları arasında, daha once tanışmış, olduğu i^aırler Aleksandr Puşkın ve Vasılı Jukovskı vardı Kısa bır sure sonra yazar Sergev Aksakov ve eles, tırmen Vıssarıon Belınskı de hayranları arasına katıldı Gogol ıkınu devlet memuıluğundan da ayrıldıktan sonra vatdı bır kız oku lunua tarıh oğretmenlığıne başladı 1834 te ortaçağ tarıhı derslerı veımek uzere Petersburg Unıversıtesı'ne atandı Ama bu gorev ı<,ın veterlı olmadığını du şunerek bır vıl sonra oradan avnldı Bu arada Mirgorod Hıkâyeleri ve Arabeski vı yayıma hazırladı kıtaplaı 1835 te yavımlandı Mırgoıod Hıkayclerı ndekı dort oyku, daha ontekı kıtabı Dıkanka Yakınlarında Bır Çıttlıkte Akşam Top lantdarı'nın devamıydı Ama bu oykuler, Gogol'un kaçiş edebıyatına yonelen ro mantık tutumuyla yaşam karşisındakı karamsarlığı arasında buvuk bır uzlaş mazlık olduğunu ortava koydu demın sozunu ettıöımız Taras Bulba da kuşku suz bugunden kaçış ısteğının ıradesıydı tvan tvanoviç ile tvan Nikiforoviç Hikâyesi, mızaha yer vermelde bırlıkte, var olmanın anlamsı/lığı ve bavağılığı karşı sında duvıılan aui VL ofkevı dık getırıyor du Eskı Zaman Beyleri nde veıgıcı tu tum ovkunun jiastoral havasını ıkınu plana cııısjuruvoı vaşlı (,ıftın oburluğu ve valnı/ca vemış olmak ıçın durmadan ye mek vemelerı bubırlerıne duvdukları se\gıvı golgelıvordu Puşkın le ılgısı Cjogol ıçın çok onem lıvdı çunku onun beğenısıne ve eleşırı lerıne gııvenıvoı du Gerek Rus edebıya tı gerekse Gogol un geleceğı açısından buvuk orjem taşıvan ıkı buyuk eserı Mufettiş ve Olu Canlar'ın konularını seçer ken de Puşkın den esınlcnmıştı Buvuk bır komedı olan Mufettiş'te, (,ar 1 Nikolay donemındekı yozlaşmış burokrası acımasızca alaya alınır Şık gı vımlı bır gevezevı korkuyla bekledıkle rı mutettış sanan taşralı memurlar, yone tımdekı bozukluğu gormesın dıye ona zıyatet çeker, ruşvet verırler Ama sahte mufettış başanyla uğurlandıktan sonra, memurların korku ve şaşkınlığı arasında gertek mufettış çıkagehr Gozyaşıyla kahkahanın bırleştığı DU suçlayıeı gul duru, ılk kez 19 Nısan 1836'da, çarın ozel unıyle sahnelendı Gerıcı basın ve burokrasının buyuk tepkısı uzerıne Go gol Rusya'dan ayrılmak zorunda kaldı Çeşıtlı aralarla 1842'ye değın Roma'da yaşadı Italya'da, beğenılerıne ve ataer kıl dınsel eğılımlerıne uygun bır ortam buldu Roma da çalışan dındar ressam Ivanov la vakın bır dostluk kurdu Avrı ca îtalva va gezmeve gelen Rus arıstok ratlarıvla tanıştı Rusva dan ayrılan ve Katolık olan Prenses Zınaıda Volkons kı vı de sık sık goruvor onun çevresın dekı dınsel tartışmajaıa katılıvordu Gogol başvapıtı Olu Canlar ın buvuk bıı bolumunu Roma da vazdı Bu roman va da va/ann devışıvle dtstan seıflik du/cnı \c de\let vonetımındLkı adalet sı/ltkkrı\İL icod ıl Rusva vı vansıtıı Ro manın kahramanı kıbaı dolandırıtı Cyı çıktıv bııkaç kı./ sti"vetını vıtırdıkten sonıa kısa voldan /engın olmava karaı veıır Çeşıtlı toprak sahıpltrınden, yenı olen ama henuz ıesmı kayıtlara geçme dıgınden vaşıyor gorunen serflerı (Rus va dakı adlarıvla "canlar"ı) satın almava başlar loprak sahıplerı, gelecek sayıma degın vergısını odemek zorunda olduk ları bu malvarlığından kurtuldukları ıçın sevınırler Çıçıkovbu 'canlar"ıbır ban kava rehıne koymak ve boylece elde ede teğı parayla saygıdeğer bır kışı olarak uzaktakı bır bolgeye yerleşmek amacın dadır Planını uygulamak uzere ılk gıttı ğı verdekı taşralılar, onun kıbar davranış larından etkılenırler Çıçikov, "olu can lar' ı satmak ısteyen bırkaç toprak sahı bıvle goruşur Grotesk bır bıçımde gu lunç olan bu alım satım ışlemlerı sırasın da, serflerın havvan gıbı alınıp satıldığı Rusya'nın acıklı durumu sergılenır 'Hepsı bırbıı ınden ıtıcı ve garıp olan bu topıak sahıpleıının adları Rıısya nın acıklı dutumu sergılenır (Hepsı bıtbı rınden ıtıcı ve garıp olan bu toprak sa hıplerının adları Rusva da vavgınlıkla kullanılan takma adlar durumuna gcl mıştır) Gogol u unıınun doıuguna ulaş tıran eserı oldu Belınskı gıbı demokrat aydınlar, bu eserde kendılıbeıal duşun Leveozlemlerınıbuldular Puşkın ıntra )ik olumunden sonra Gogol un unıı da ha da arttı ve Rus edebıyatının babası olarak kabul edıldı Ama o oncu rolu nu kendıne ozgu bır açıdan degerlendı rıyordu lopluma vonelttığı suçlamalaı la herkesı gulduıu]) olumlu sonuçlar al dığını gorunce lanıı nın bu buvuk ve teneğı yalnızca guldurme yoluyla kotıı luklerı eleştırmesı ıçın değıl Ruslara ko tu bır dunyada doğru volu gosteımesı ıçın de verdıgıne ınandı Bu nedenle de Olu Canlar ı, Dante nın tlâhı Komedyası tarzında surdurmcve kaıar verdı Yavımlanan bolum Rus vaşamının Inferno'su (Cehennem) Çıçikov un ahlak sa hıbı bır ınsan oluşunu gosteıen ıkıncı ve uçuncu bolumler de Purgatorio (Araf) ve Paradiso (Cennet) olacaktı Boyle bır kurtarıcılık gorevı yuklenen Gogol, yaraticılığını gıderek kaybettığı nı gordu Romanın ıklncı bolumu ıçın on yıldan uzun bır sure çalıştıysa da olum lu bır sonuç alamadı Notları arasında bulunan dort bolumun taslacı ıle beşın cı bolumun bazı parçalarında, olumsuz ve grotesk kışılıkJer oldukça ıyı ışlenmış, yuceltmeye çalıştığı olumlu tıplerse yap macık ve donuk kalmıştı Gogol bu ek sıklığı, Rus ınsanını daha erdemlı yaşa mava çafiırmasının aıtık I'ann'nın ıste ğı olmadığı bıçımınde vorumladı Ama gene de, sanatçı olarak değılst de en azından oğretmen ve dın adamı olarak Rusva'nın kalkınması ve ahlakı gelışımı ıçın gereklı gorduklerını sovlevebılecek cıurumda olduğunu gostermeve kaıar veıdı Bu amaçla vazcııcı \e valnı/ca lu tucıı kılısevı değıl bııkaç vıl oıuesıne ckğın acıması/ca suçlaclığı gııçleı ı dc ov dııgu otıız ıkı sovlevden olıışan Dostlarımla Yazıştnalarımdan Seçılmış Parçalar (1847) havt anlaı ının tepkısivk kaı şı la&tı Ozcllıkle Belınskı olkelı bır mek tubunda Gogol u "Kamçı, cehalet ve en koyu baskının savunucusu" olmakla suçladı Cjogol ve tepkılerı gunah ışle dığı ıçın Ianrı nın gozunden duştugunu gosteren kanıtlat olarak yorumladı ü ı ne daha çok bağlandı ve çdecı bır yaşam surmeye başladı 1848'de, 1 dıstın'egıde rek kutsal toprakları zıvaret ettı ama bekledığı huzuru bulamadı Sonunda Moskova'ya yerleştı Burada, Gogol uzerınde bır tur ruhsal baskı uyguladığı anla şdan Matyev Konstantınovskı adlı bağ naz bır ranıbın etkısı altına.gırdı CJnun emrıyle24 Şubat 1852'de Olu Canlar ın tamamlandığı sandan ıkıncı bolumunun el ya/malarını vaktı On gun sonra da ya rı çılgın bır halde oldu Gogol, Rusya va kendı vuzunu goste ren ılk yazarlardandır Lev Tolstoy, !van Gonçarov ve tvan Furgenvev, Puşkın'ın klasık gerçeku ve yalın uslubunu benım serken, Gogol'un suslu ve canlı vazış bı çımını benımsemışlerdır ' Ldebıyat"ıaş ma çabasının yanı sira, rııh sıkıntısı da daha yuksek bır duzeyde Tolstoy ve Dos toyevskı taratından surdurulmuştur 'Kuçuk ınsan"ın trajedısını 'buvuk ayrıntuarla ışleyen Gogol ıçın yıllar son nın "Gogol'un Palto'sunun altından" çıktığını soyleyecektır Petersburg Hıkâ yelerı yle bırlıkte Gogol un otekı eserle rını de okumanızı ozelbkle onerırız • Petersburg Oykuleri/ Nikolay Gogol/ Levıren Mehmet Üzgul/ 1 urkıye U Ö Mast Yayınları I 292 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 641 ra Dostoyevskı, butun Rus gerçekçılen Nikolaycogol