Katalog

Karl Mav'ın büviik 'Sark Cemberi' JOHANNES ZEILINGER 1881 yılında bır Alınan .ııle maga/ını "Rıdışanın (jolgcsınde' gıbı alısjlmadık bıı ba'jlığasahıpolanbıı tehıkaıım ılkkıs mıııı vavimlar () /amanlaı pck tanınma yan va/aı kaıl May bu tcfııkada seyahat yazaııolaıakOsnıanlı tmparatoıluğu'nda Bı maceıalaıı anlatmaktadır Kaıa Ben Neınsı adıvla İLinus çolleııncle bu lundugıı esnacla bıı havdut çctesıvle karı $ılajiı ılk olaıak Yanında larklı' bıı yol das,vaıdır 1 lacı Halel Omeı ısmındeufak teıek, ancak cesııt ve /ckı bır Arap Bıı ma ceıa kısa /aınanda dılden dık vav'lır ve okuyutulaı teiııkanındcvamınıyenılııkâ yelcıını sabırsı/lıklabeklemcye basjar Bıı bııyıık maceta ancak vedı vıl sonra sona erer \ckıtap olaıak basılıı boyleeedebır ya/aıın Almanva dakı en alıs,ılmadık karı yerı başjami"} olııı kaıl Mav daha sonıa kendısını Amuıkanın Vahşı Batı'sıııa gotıııtcck olan Wınnctoıı acllı loman îaıı vayımlat Oracl.ı OldShattuhand ıs mıııı tas.ımaktaclıı vc vanında vınealıs,ılma dık bıı yoldaş, Wınnctou ısmmde bır Kı zıldfiılı ıeısıbıılıınmaktadıı Kaıl May bıı gun en çok okunan Alman va/aıı olmava devam etmektedıı kıtaplaıı sadeee Al manva'da vıı/ mılvon nushadan ra/la ba sılmıs.tıı Alman eclebıyat tarıhının en se vılen kahıamanlarına donuşen Kara Ben Nuıısı \c Old Shatteıhand, 1 lacı Halel Onıeı vc Wınnctoıı ısimkıı, genç ve yaş lı tııın okuıl.ıt taıatından bıfınmcktedır Alm ın gcnçkıının bııçok kuş.agınm kaıl M ıv kıtaplaıtyla (ve tom.ınlaıından çekı kn sınıtua lılmkılvk) bıryumus, olması bu nedeiık ^as.ııtıu dcgıldıı Albcıt Lıns tcin Adoll I lıtkı Alheıt Schvveıt/er ve I lelmtıt Kohl gıbı bııbırınden kaıakter olaıak buvıık ratklılıklargosteıen ş,ahıslar bıle onıın kıtaplaıım sevcıek okumakta dıılaı 1 lıtleı vu/unckn Anıcııka va goç clıııek /oıund.ı kal.ın tanınmış Alman ya /an ( aıl /uckmaveı, Kaıl Mav'a ckıvdıı ğıı hayıanlık vu/unden kızına "Wınne toıı" ısmını veımısjıı kaı I May'ın yas,amı gerçekten de ya/ığı lomanlat kadaı maeeralı veheveeanlıgeç mıs.tıt 1848 yılında Almanva nın doğu sıındabıılıınan I ınststahlısımlıkucuk nıı koyde dunyava gelır ve çocuklıığu buyuk bır lakıtlık ve ıçıncle geçeı Annesıvle ba basının on doıt çoeuğundan doku/u ıkı yasjna ulas,amadan, kotu yaşam kosulları ve hast.ılılclaı yu/ıınden olııı Okııla hıç gıtmemış olan babast dokumacıdır ve ge nellıkleiş.sı/dır, bıı ebeolanannesıaılenın geçımını buyuk olçude ustlenmek zorun dakalmıijtır Setalet ve açlık May adesının daımı konuğudur ve çocuklar mıdelerı nın gut ultusunu dındırebılmek ıçın sık sık yıyecek aramaya çıkmak zorunda kalırlar Kuuık Karl'ın ne kadaı yeteneklı ve yara tıcı bır çocuk olduğu kısa surede ortaya çıkar, ancak adesının ona ıyı bır eğıtım sağ fayabılccek maddı ımkânları elbette kı yoklur Buna ıağmen Karl May ınsanustu bır gayretle ılkokul oğretmenı olur ve bu mesleğı çok kısa bır sure ıcıa edebılmesı ne rağmen, ılerıde, yazar olduktan sonra, Romanlarmdan uyarlanan Western filmlennden tanıdıgımız KarlMay'ın yapıtlan dilimizde Karl May'ın Alman okuyucusunun zihnindeki Şark imgesine kalicı bır şekıl verdığıne şüphe yok. Buşun bıle çok sayıdakı okuyucuyu geçmışın çıçekli bançesıne, bır zamanlar üç kıtaya hükmetmış olan Osmanlı tmparatorluğu'nun halklarla süslü renklı dünyasına götürmektedır. pek çok ke/ asil amacının okuvııcunun eğıtmenı hatta oğretmenı olmak oldugu nu vurgul.ır Buyuk bıı selakt ı^ınde bıı yudugu n.ın oğretmen olaıak tla en t.ıkıı çocukların buıunduğu bır nkıılda gorev vapaı ( )n doku/ va^ında bır hıbrıka oku lunda oğretmenlığe başlar ve gıınluk ha yatın /orlukları yu/unden derslerı veı mekte bıle /orlantı Ilkokul ogıttmenlığı nın kısa suıelı olmasının scbcbı gen^ karl m bıı sıkıtı" dun\aya uvum sagla makta /oı luk ^ekmesıdıı Ba/ı kut,ıık ha tal.ıtı vıı/uıukn dahabugi.ni, va^ındahas kıcı bıı cL\ k tııı acıması/ adaletıvk tanı^ m.ık duıumunda kalıı, oııiLgın bır mes kkta>ından odunç aldıgı saatı vaktınde ıa dı. etmtmcsı ogıetmenlık meslegınden menedılmcsıvlesonuclanıı KatlMav gcr ı^ek dunyanın acıması/lıgmdan u/akta kendı haval dunvasında va^amaktadıı bıı nLdcnle Hjindebulundugu takıılıgı veko tuduıumu (se\resınekaı^ı ıılak telek 'ın tıkanı" L\lemlenvle ce/al.ındıımava (,alı sıı Mav, otobıyogralısıiHk bıı ıımıtsı/ ıııh nalını <,ok ıvı tasvıı edeı lııtıkam pt^ın deydım Bıı su^lu olaıak tc/alanuıulan ben aıtıkgeıeektensiK, ı^lemevL ba^la\a caktım ' Bovlece havatını bıı dolandıtıcı olaıakka/anmaya bai5l.11 ancak adaktonu cabıık vc sert bıı ^ckllde yakalamakta ge cikme/ CJLIICJ karl May sekı/ vılmı hapıs te geı^ıımek /orundaJır Ancak otu/ ıkı va^ında hapis>ten avııldıgı /,1111,11ı attık ba^ka bıı ınsandıı Acı clolu mahnıısluk gunlerıne kendısıne yenı bıı meslck edm mı>tıı Aıtık bıı yazaıdır, c,unkıı bunıın ıtın geıekLtı vetcneklere vc haval gucunc la/lasıvla sahıptır Artık ce/alanclııılma koıkusu olmadan hayalınde va^attıgı kışı lıklere buı unme ve talıhsı/ gec mı^ının gol gesıncien kurtulma fırsatını vakalanıı^tır cıınkıı rom.mlaıının hıt<,ogumın metkı/ı 1 ne kendısını kovmıı^ vekendisivleo/de ; leijtıtdıgı kahı amanlaı a asla sahıp olmadı gı o/ellıkler veımı^tıı Bu •jekılcıe havatın 1 uhunda açtıgı varaları ıvıleştırmeve (.alıij maktadıı I liı, kımse romanın kahıamanı olan kendısı kadarguclıı akıllı \elutuf'kaı dcğıldır adaletın bır kurbanı olarak ken dısını daıma tutsaklıklaıdan ve /ınuıkı den kurtarır, dunya ma/lumlaıı ıçın sılahı ve yumı uğuyla dovuşuı, geıcek adaletı te sıs eder Karl May, kara Ben Nemsı veya Old Shatterhand olarak tunı bılım dalfa rına ve dunya dıllerıne hâkımdır, kıtapla ıındaokuyucularınkar^iMna bır dunya oğ retmenı olarak çıkar Ancak basarıya ula şan yol /orlu ve dıkenlıdır, Karl May u/un yıllar boyunea serbest yazar olarak macc ra romanlarının yanı sıra, genellıkle der gıler ıçın kısa hıkâyeler ve eğlenceh oyku ler de kaleme alır Ancak hayal urunu macera anlatılannın 1891 yılında "Karl May'ın Toplu Seyahat Anlatıları" başlığı altında kıtap formunda \avımlanmasıyla bır lıktc kısa suıe zaıfın d.ı Almanva'nın en ponuleı va/aı 1 halınt gelır Komanlaıın bı ıınci tekıl •îahıs ioı mıında \a/ılmı% olma larından oturu oku yııculaı ıstcr ısteme/ kara Ben Nemsı \eva Old Sh.ıtterhand ıle \a/ar atasında bıı lxn/erlıkkuı 1 lar Karl 1 Mav d.ı bu kışkııtmava kaışı kovamaz vc sıslemalık bıı jckıkk venılmc/ bıı kahıa nıan olaıak kendı elsanesını vaı .ıtmaya ko vt.1t1.11 I tırk Aıap kıvafetleıı ıçınde veya Vahiji Batı maceracısı olaıak fotogıalları nıcektırır\ehavıanlaıınagondetıı Nıha vctınde dc tıım bıı maceıalaıı bı//at ve gcıçekten ya^adıgını ıddıa ederek, coijku Kı bıı havıan kıtlesımn ovgulerının keytı nı cıkaıtır Ancak eskı sabıkalarının ortaya çıkma sıvla bıı lıktc bu bevanlarm sahtelı^ı dean la^ılıı vegcnt I hava Mav ın alcvhınecsmc vc ba^laı Cıcnçkıın bır /amanlar kahra m.ını olan va/at aıtık onlaıın avarticısına donu^muijtuı Kaıl Mav alcvhıne açılan çok savıda davacla kendısını savunmava çalı>ır hakkında gençlığıncle bır ha\dut çctesının leısı oldugu volunda asılsız sov lentıleı vavılır Ustuneustluk bıra/dae^ı nın /orlanıasıvla siıt para ka/anmak ıçın ısmını kullanmaclan ya/dıcı entııka veajjk dolıı ucu/" romanlaıın dd ortaya çıkma sı, ıs,ı ıv ıcc ıçinden çıkılma/ bıı hale sokar Bıı ıomanlaı okııvııcıı ıçın bır /chır scvı vesıne mdııgenıı ve / uaısız aijk sahnckıı neıeckyse pornogıalı olaıak tasvır edılıı I ııııı bıı sııçlamalaı elbettekıasılsudır, bu ıomanlaı ın Karl Mav 'ın ka/andığı şohret tc hıçbır etkısı voktuı I unı bu ıttııalaıın /ırvesı Kaıl Mav ın "doguştan sııçlu ol makl 1 damgalanclıgı talıhsı/ bır dava cel sesıdıt Bıı ıthamların va/at u/erındekıet kısı buyuk olııı o donemlerden kalma to togtatlaıda da açıkçagotulduğu u/ereonu maddı ve manevı vtkıma surukler Katl Mav vıne de kı^ısel bıı donu^unuı geıçekle^tırecek gucu kenclısınde buluı 1899 vılında buvuk bır 'jark ge/ısıne çıkar v e 1 omanlarında canlandıı dığı dunyaya ılk kez adımını atmış olur lekrar ulkesıne donduğu zaman, barıs ve halklar arası an lj^ma ar7usunun a^ır bastığı romanlar ya /ar Bu yenı eserlerınden bırının başlığı bu dusuncenın tıpıkbıruıunudur "Veöun ya Uzerınde Barış " May daha ılk roman larında bıle farklı halklara sempatı ve an layısja yaklaşmıstır, ^ımdı ıse çağın emper yalıst ruhuna, ' dınî ve ulusal kıbre" baş kaldırmaktadır Bunun yanı sıra hayalî ul kelerde ıvı ıle kotu arasında ya^anan çatış maların konu edındığı romanlar yazar, ın sanlar arasında sevgı ahlakına yonelık kur Arap (, olleriıuk' / KaıI Mu\ / Ç evıren Atılla Dııım/ Yıııl Yaunlaıı / 490 s SAYFA 14 Kurt Dağlarında / Kaıl Ma\ / (, e\ ııen Atılla Dııım/ Yurt YaM/ılan / 4H0s Bağdat'tan Islanbul'a / Karl May / (, evııen C uma Yo1 ulmaz / Yurt Yavınlaıı / 4H4 s Arnavutluk Yollarında / Kaıl May / Ma\/ ÇCMICH (,ı\ııen SelJa Ası / Ogun Dıımarı / Yutt hııt Ya\ınları / Ya\ ınlaı ı / 440 s 420 s Balkan llçurumlarında / Kaıl Haydut / Kaıl Ma\/ (, evııen Atılla Dıı ım / Yuı t Yavınlaıı/496 s tului; duijuncelerının bayı aktarlıgını vapaı May het ne kadaı bu romanlaıı ya/arfıgı nın gerçek urunleıı olaıak nıtelendınısc de, okuyucul.il onu bu sembolık dıınyada takıpetmek ıstemc/lcrvevaedeme/lcı Se vahat ve maceıa ıomanlaıına kıyasla pek a/ satılan bıı romanlaı, gunumıı/de yıık sek Alman cdcbıvatımn paılak oıncklcrı olarak kabııl edılnıektcdıı \ a/ar ıkmcı bu vuk sevahatını Amcııka va vapaı ancak hayal uııınıı maceıalaıının va^am alanı olan Vah^ı Batı va gıtmc lırsatı bulamaz 1912 yılının Maıt ayında ıse ya^am bo vu pc^ınde kostuğu baııs, ve u/la^ma hc detınevonelıkbu>ukbıt /afcı ka/anır Vı vana'da 3000 kıs,ılık bıı dınleyıcı kıtksı onunde 'Soylu lnsanın Ulkesıne Yııksel me ' konulıı bıı konierans veıır Araların da Nobel Baııs Odıılu sahıbı Beıtha von Sultneı'ın dc bulundugu dınleyıcller vic danlaıda aklanmı^ olan va/arı ıı/ıın suıe avakta alkışlaı Kaı 1 Mav, bu konkı ansııı tfan sekız gun sonıa Vıyana va gelııkcn kaptığı bır sogıık algınlıgı sonucıı mevda na gelen ciger lalutsızlıgı netıcesınde ya şama go/lerını yumaı Bertha von Suttneı cenaze mcıasımı esnasında yaptıgı konııs. madaonu ^u so/leılekarakteı ızc ecleı Bu ruhta ıyılıgın ate^ı yanıyoı Ancak olumunden sonıa Kaıl Mav ın eseılerı yenı vesolukkesıcıbıı patlama va nar Dıesckn vakınlaımda bıılıın m Radc nculdabıı Kaıl Mav Vı\ını.vı kutııluı ve toplu eseılcıı paıça paıça vavımlanıı Bas kı adetlerı ba^ donduıucu vuksckhkleıc tırmanıt vc İkıncı DunyaSava^ı ndanson ıa da b.üjaıı seıısı ckvam edeı 6O'lı \ılla rın ortalaııncia Karl Mav'ın ıomanlaı 1 fıl mc çekılır, eg/otık anlatımının çe^ıtlılığı nı bevaz peıdeve vansıtmak tam ınlamıv Ia mıımkun olamasa bıle, va/aı ın populeı lığının attmasınakatkicialiulunurlar Kaıl May'ın ıomankahıamanları veescıleıının ısimlerı bııgun Almanya nın ulusal varlt ğına donusıııu^ cluııımdadır kaıl Mav ın bır tek kıtabını olsun okumamı^ kı^ıler bı le Kaıa Ben Nemsı ve Old Shatteıhand \ lacı 1 lalet Omer ve Wınnctou ısımlerını duymıı^laıdır Toplam seksen uç eserı bulunan Kaıl May'ın ijohıetının temelletı, ılk altı roma nındanolıı^an îj.ıık (^embetı taıarından atılmı^tıı 'Arap ( ollcıınde Kıııt Dagla ıında, Bağdat tan istanbul a Balkan uçu rumlarında Arnavutluk Yollarında ve Haydut" ısımleıını ta^ıvan bu ıomanlaı da Kaı 1 May, Kaı 1 Ben Nemsı kışılığındc sa dıkdostu 1 lau I Ialef Omeı'lc bırlıktcOs manlı topraklaıında maceradan maceraya ko^at ilk yayınlanı^ının U7erınden tam vu? yırmı vıl geçtıktcn sonra nıhayet I uıkçeye ka/andırılan bu eserler, l'urk okuruna kendj ulkesının geçmışıne lenklı bır seya hat yapmahrsatı tanımaktadır Olaylar 19 yyın 60'h yıllarında geçmektcdır ve Tu nus'tan Mısır'a, Arabıstan'a, Mezopotam ya'ya, tstanbul'a Balkanlara ve Arnavut luk'un dağlarına, kısacası uç kıta u/erıne yayılan bır takıbı konu edınmektedır Ro manın temel motıflerı tehlıke, kurtarma, tutsaklık ve kurtulma devamlı yenı şekıl lerde ortaya çıkar ve can sıkıntısına mey dan vermeden okuyucuyu sarmalar Halk bılımıne ciaır detaylı bılcılerın yanı Mia Karl May okuyucunun Osmanlı Impaıa torluğu'na daıı berrak, guvendır bır tasav vur sahıbı olrnasına, on yargılarını yıkabıl mesıne yaıdımcı olmaya gayıet etmekte dır Elbette kı "Şark Çemberı"nde de ıyı ve kotu keskın hatlarla bııbırınden ayrıl miijtır, ancak ıyı ınsanlar Muslumanlaıın Arapların, rurklenn ve Kurtlerın arasın da LU bulunmaktaclır Bunun yanı sıı a, ya /arın kendı geçmısj de ılk bakı^ta okuyu cu taralından faık edılemevecek ^ekılde olaylaıın ıçınde yeıle^tırılmıstır Katl May polıs hâkım veya vonetıcı olsun, dunvevı ıktıdar sahıplerını eleştııdığı hatta kaı 1 katurı/e ettıgı pasajlarda, bır sabıkalı ola rak kendı geçmı^ının, adıl olmavan bır hıı CUMHURİYET KİTAP SAYI 641