Katalog

'Güven' y da ya güvenebilmenin serüveni Okurun 'Güven'i okumadan önce ya da okuduktan hemen sonra, dönemi anlatan romanları, TKP ile ilgili belge ve anlatıları gözden geçirmesi, bileisini tazelemesi yararlı olur. Çünkü o günlerin canlı tanıkları bu romana yanıt veremeyecek durumda. Çoğu öldü. Bir bölümü hasta. Minri Belli gibi yanıt verecek durumda olanlar ise espri ile geçiştirmeyi doğru buluyor. Belki de romanda asıl tartışılan öğe gizlilik ve merkeziyetçilik olduğu için. SENNURSEZER edat Türkali'nin Giiven adlı iki ciltIik romanı, yayınlanmasından önce tartışmalara yol açtı. îlk yayın sözleşmesini yapan yayınevi kitabı basmaktan caymış, Dunu kitabı yayımlamayı üstlendiğini açıklayaıı Gendaş AŞ açıklamıştı. Romanın baskı aşamasında vayınından cayılmasının yasal engellerle ilgili olup olmadığı tartısıldı bir süre. Çünkü roman, TKP'yi ve 2. Dünya Savaşı yıllarının Türkiyesi'ni anlatıyordu. Romanın yayınlanışıdahabüyük bir heyecanla beklenir oldu. TKP ya da açık adıyla Türkiye Komünist Partisi, hakkında pek az şey bilinen bir örgüttü. Bu örgütün üyesi olmaktan dolayı yargılanan, nüküm giyenler, arularında bile gizlilik kurallarını korumuşlardı. Bilinen üyelerin aralarındaki küskünlükler, ideolojik tartışmaların sonucundan çok, gizlilik kurallannın ve ortak hapishane koşullarırun sonucu olarak yorumlanmışüT daha çok. Hepsi de aynı saygıyı görmüştü. Özellikle edebiyat ve sanatla ilgisi olanlar: Enver Gökçe, Ruhi Su, Ulvi Uraz, îlhan Başgöz, Kemal Bekir, Zihni Anadol, Muzaffer Arabul, Şükran Kurdakul, Asım Bezirci, Kerim Korcan, Hasan Ali Ediz, Vartanyan Kardeşler... Yol değiştirenler, Vedat Nedim Tör, Şevket Süreyya, Adan Sayılgan gibi ya kuşkuyla karşılanmış ya da yoksanmıştı. Vedat Türkali, 1951 yılındaki Türkiye Komünist Partisi tutuklanması olayında tutuklananlardandı. Zeki Baştimar, Kemal Ergin ve Macit Bilge'nin 10 yılkk hapis cezasından sonra en çok hapis cezası alan kişiydi, 9 yıl. Tutuklandığı zaman yüzbaşıydı. Vedat Türkali sanat çalışmalarındaki adıydı. Bu ceza onu ordudan ayırmıştı. Olayların bunca içindeki birinin TKP ile ilgili romanı kuşkusuz önemliydi. Satır aratarında anlatacaklan da. Türkiyeli sosyalistin, komünistin, ilericinin Giiven'de ipuçlarını bulacağı bir baska konu da kuşkusuz Nâzım Hikmet'le ilgili tartışmalardı. Bu büyük ozanın partiyle ilişkileri, partiye zarar verip vermediği vb. Bu konuda elde kırık dökuk anılardan, mahkeme kararlarını içeren Türkiye'de Sosyalist ve Komünist Faaliyeder (19101960) / Dr. Fethi Tevetoğlu adlı incelemedcn daha geniş ne vardı kı. 194046 koşullarını yansıtan iki roman: Tuz ve Ekmek (1973, Ömer Faruk Toprak), Karartma Geceleri (1974, Rıfat Ilgaz) örgüt sorunlanna değinmiyordu. Vedat Türkali'nin ise bu roman için "Komintern belgcleri"ni incelcdiği söyleniyordu. Giiven, bu vanıyla belgesel bir önem taşıyordu. Tartışılan pek çok olay aydınlığa kavuşacaktı. Bence, bir romanın bunca görevi yüklenmesi gereksizdi. Bize "karankk yılların " bir tanığı olarak o dönemin havasını aktarması da yeterliydi. O dönemin partililerinden bir portre aktarması da... Vedat Türkali'nin yapıtı daha yayımldnmadan tartışılmaya başlanmıştı V gi^li bir örgüte üye olmanın kişiliklerine etkısi.. Tuz ve Ekmek'in Sabahattin 'i gibi Hasan Basri Alp'e bir gönderme. Güven'i bu yüzden iki kez okudum. Okuyanlarla tartıştım, daha doğrusu yüksek sesle düşündüm. Güven'in bir belgesel mi, belgesel roman mı, yalnızca roman mı olduğukonusunda bile tam bir karara varamadım. bu yazı da, bu kararsızbğın sonucu. Giiven, pek çok okurun umduğu ve beklediği gibi bir TKP tarihı değil. En iyi niyetle "TKP tarihinden bir kesit". Romanın süresi Ikinci Dünya Savaşı yıllarını kapsıyor. Dolayısıyla, asıl büyülc tutuklama KOnusu olan, Türkiye'nin" demokrasiye geçiş yıllan" gizli komünistçalışmaları odağı dışında. Buna karşılık, TKP nin Moskova ile uişkileri, KUTV Universitesi, Komintern'in TKP'vi dışlaması ya da daha örgütlü biçimde çaüşana kadar merkezdışı sayması olarak açıklanabilecek "desantralizasyon" ka TKPtarHndenMrkBstt ran ve bu kararın etkileri anlatılıyor. Yer yer gerçek kişilerle: "Çalışmayın mı dediler o kararda bize? Tersine, çalışacaksanız doğru dürüst çahşın, dendı! Kararm alındığı günleri anımsadı. Moskova'daydı. Dr. ŞeFik Hüsnü, Reşat, bir dizi toplantılara girip çıkıyorlardı. Polonyalı yoldaş Valenski'nin Türkiye Seksiyonu'na gelip açıklamasıyla öğrendiler ki, TKP icin yaşamsal önemde bir karar alınmıs. (...) Şefik Hüsnü, Reşat diretmeseler TKP'yi kapatıyormuş Komintern ! Parti Türkiye'de, ordan kapatıhr mı? Komintern isterse kapatmayacak mısın? Kapanmıştan beter olduk sonunda. Doğru değil miydi dedikleri? Bir bölümü yerindeydi eleştirilerin. Öteki bölümü değildi yani! Değildi! Komintern'in çizgisinden sapmadık ki. Onlann kavgalarına uygun yaptık ne yaptıksa. Bu Separat Karan'ndan bırkaç vıl önce, Komintern'in onikinci olmalı, plenumunda bizi göklere çıkaran onlardı. Şanlıbirseksiyonduk! enternasyonal yönetimindeki kavgamızla, Parti'yi bolşevik çizgiye çekivorduk. Oportinistlerle her türden kavgayı yürütüyorduk. Proleter diktatörlüğünü kurmaya yaklaşıyorduk. Şimdi de Kemalizmin değerini bilmemiş demişler bize." Rahmi Usta'nın, partinin yeniden çalışmaya başlayacağı kararını öğrendiği akşam duşündükleri, uzaktan verilen kararların uygunsuzluğunu ya da olanaksızlığını vurgular gibidir. Bir partinin gizli çalışması, çalışabilmesi, üyelerinin birbirlerme duyduklan güvene bağlıdır. Güven duyulmayan bir yönetici ya da görevli bu çalışmaların sağlıklıfığını zedeler. Oysa yöneticiler ve görevliler çok uzaklardan atanmaktadır. Koşulları bilmeyenlerce. Onlann yaşadıkları ortam bile farklıdır: "Hepsi Lüks Otel'de, Komintern büyükleri. Gorki Caddesi'nde, Komintern evinde oturuyorlar. HoŞiMin, BelaKun, Dimitrof, Şefik Hüsnü, bitişiğinde Italyan Erkoli, Çinli Van min, Sen Katyama... Bir kösede bekliyorlar simdi. Bekler. .ler mi, ülkelerindediri ler, çalışıyorlardır. Bizim gibi boş durmazlar.Btz de başlayacâ" Güven'den en ağır işlevi ben bekliyordum belki. Bir dönem romanı işlevi. Ikinci Dünya Savaşı yıllarının Türkiyeli sıhıflardaki yansıması, bu yansıma içinde yeralÜ çalışmalan yapan bir örgütün sorunlan, SAYFA 14 vedaf Türkan. T951 yılında tutUklandıOı zaman yuzba$ıydı. ğız arük. Nasıl başlayacağız?'' Rahmi Usta, Dr. Şefik Hüsnü'ye uğramayı düşünür. Şefik Hüsnü Türkiye'dedir. Doktorluk yapmaktadır. Parti'nin yönetimi ise Reşat Fuat'tadır. Asıl taban, işçiler romanda pek görünmezler. Ortaköy deki Kasımpaşa'daki tütüncülerden söz edilirse de, onlann diÜnden Boz Mehmet (Mehmet Bozısık) anlar. Yönetim yine yukarda, tabandan onun sorunlarından uzaktadır. Güven'in önemli kahramanlarından Rahmi Usta, teknikerdir. işyerinin emek ortağı gibidir. Moskova'da eğitim görmüştür. ilişkileri aydınlarladır, öğrenciler, bir çevırmen. Öğrenciler, gizlıdeki partiyi aramak için ona gelirler. O da Şefik Hüsnü gibi polısin gözü önünde ideolojik üretimdedir. Örgüdeme pek onun işi değildir. Kansını yanlış seçmiş, düşünce olarak hiç edcileyememiş birinden bir başka türlü çalışma da beklenmez. Romanın bir yanındaki önemli kahraman Rahmi Usta ise öte yandaki önemli kahraman Galip'tir. Irkçı, Hiderci ve gizli servis parasıyla tüccar, gizli servis elemanı. Sovyet Devrimi'nden Türkiye'ye sığınmış bir aılenin çocuğu oluşu, yaşama felsefesi kimliğini tutarh lulan öğelerdir. Komünist eğilimleri olduğunu bildiği Necla'ya ilgisi de, Necla'nın babasının zenginliğındendir. Cinsel ilişkilerle kazanç sağlama planı, Necla'yı değilse de Necla'nın annesine sahip olmakla gerçekleşecektir. Galip'le Rahmi Usta'nın ortak noktalan, her ikisinin de genel yaşam çizgilerinin dısardan planlanmasıdır.fltiside ne yapacaklarına savaşın gidişi ve dünya görüşleri doğrultusunda karar vermeye çalışırlarken, kendi üsderinden gelen buyruklara da uymaya çalışırlar. Rahmi Usta Sovyeder'i, Galip Almanya'yı izler. Rahmi Usta'yı ilgilendıren TKP, Galip'i ilgilendiren MAH (bugünkü MlT) buyruklandır. İki izli örgüt. Benzerlik burada son bulur. TKP'de ^ler güvenle, MAH'ta ise güvensizlikle yürümektedir çünkü. Devletin güvenliği için kurulduğu söylenen örgüt, kişi güvenliği ve çıkan için de çahşmaktadır. Bu çıkar çatışmalanna varacak büyük planlan da içerir. Devlederarası ilişkiler, sonunda kimin cebine büyük para girecek biçiminde çatışmaları, arkadaşının gönül ilişkilerinden yararlanmaları, şantajlan doğurur. Roman ve belgesel anlatı, 2. Dünya Savaşı boyunca, savaşanların gerekli gördükleri destek için yaptıkları izleğinde de okunabilir. Hammadde için Almanlngiliz ajan ve tüccarlarının Türkıye'deki tüccar ve gizli servislerle ilişkileri çikarlara dayanır. Sovyeder Birliği'nin bu çekişmede yeri yoktur. Sovyeder'in ideolojik ve psikolojik desteği bile zor bulacağı bir ortamdır Güven'in mekânı. Basının önemli bir bölümü, "geleneksel" Alman dostluğunu işlemektedir. Yitirilmiş bir imparatorluğun özlemleri de bu Alman yanHığını körüklemektedir. Tüccarlar içinde kâr kadar önemli yandaşlık duygusu taşıyan çok azdır, bir iki eski moda yaşlı adam. Onlar inandıkları ülkü için uğraştıklarını sanırlar. Hüsnümelek Bey bu tiplerin en ilgincidir. Güven, belgesel öğeleri romanın kurgusuna yerleştirirken, yer yer bugüne gönaermeler yapıyor. Ömeğin, Nâzım Hilcmet'in şürlerinde niç yer vermediği için elestirildiği Dersim Ayaiklanması romanda olumsuz bir tip yüzünden gündeme geliyor. Dersim Avakıanması'nda yaşadıklanndan psikolojik dengesi bozulmuş bir sayın muhbir vatandaşla, tutuklanıp işkence gören, cinsel tacize uğrayan kadınların escinsel eğilimler kazanabiknesi de, eski müitanların feminizmi seçmeleri gibi, daha çok günümüz sorunlarından. Kürtlerin dili, eğitimi konusunun ise üst sınıftan, bir anlamda sömürücü snıftan biri tarafından dillendirilip tartışılması ilginc. Romandaki belgesel yapıyı aksatan tek ayrıntı, bence bir telsiz. Bir Sovyet ajanı, romanın komünist gençlerinden birine, saklaması için bir telsiz verir. Romandaki kaçıp kovalama trafiğini hızlandırmaktan öte bir işlevi yoktur bu telsizin. Alan nasıl kullanılacağını da, nasıl saklayacağını da bilmez. Sartki Türkali, romandaki (ve elrSet gerçekteki) polis şeflerini doğrulamak için yerfeştirmiştir onu romana: "TCömünisuer, CUMHURİYET KİTAP SAYI S22