Katalog

Bir süre önce gizlilik kaydı kaldırılan bir Amerikan Dışişleri Bakanlığı belgesi, 1950'de, Nâzım Hikmet'in serbest bırakılması için Washington>un bazı girişimlerde bulunduğumı ortaya koydu. ABD gizli belgelerinde Nâzım bilgilendirmesinin yararlı olacağını söylemiştim." Bu geri plan bilgi verildikten sonra, Esenbel ile aralarında geçen konuşma şöyle anlatıhyor: "Bay Esenbel, bugün (ABD) Dışişleri Bakanlığı'na gelerek, (Türk) elçiliğinin bu ülkede Nâzım Hikmet hakkında yaratılmaya çalışılan ilgi hakkında (Türk) Dışişleri Bakanlığı'nı bilgilendirdiğini ve bakanlığının bazı gözlemlerini bize aktarmak istediğini söyledi. Benim *de bildiğim gibi, davanın son bir yıldır Türk basınında, açıkça tartışıldığını, kamuoyuna duyarlı olan Türk hükümetinin de bu konuda ne yapılması gerektiğini incelediğini belirtti. Geçen günlerde Meclise (TBMM) sunulan af yasasının nedenlerinden birisi de bu unsurmuş. Her ne kadar 24 martta sona eren yasama yılında bu af yasası geçmediyse de, mayısta başlayacak yeni dönemde geçmesine kesin olarak bakılan yasamn Nâzım Hikmet'in de içinde bulunduğu suçlu kategorisini kapsadığmı söyledi. Esenbel, hükümetinin bu tavnnın Avukatlar Derneği'nin gönderdiği protesto sonucunda değil, bu konunun çözümlenmesini isteyen Türk kamuoyunun gözönünde bulundunılması sonucunda ortaya çıktığını vurguladı. Esenbel ayrıca, Uluslararası Demokratik Avukatlar Derneği ve Ulusal Avukatlar Locası'nın komünistlerce yönetildiği konusunda hükümetinin elinde yeterli kamtlar bulunduğunu ve bu derneklerin Nâzım Hikmet'in durumuna gösterdiği ilginin Türk hükümetinin itibarını sarsmak ve dahili bir soruna uluslararası boyut kazandırmak amacı taşıdığını tekrarladı. Bay Esenbel bu bilgiyi, hükümetinin çok saygı duyduğu Bayan Roosevelt'e ileteceğimiz urtıudunu ifade etti ve Bayan Roosevelt'in bu derneklerin gerçek dürtülerini anlamasımn önemine dikkat çekti. Bay Esenbel hükümetinin Nâzım Hikmet konusunda en uygun adımı, mümkün olan en kısa zamanda atacağı konusunda samimi arzu ve niyete sahip olduğunu Bayan Roosevelt'in anlamasımn önemini ifade etti." Bu belge incelendiğinde iki unsur dikkati çekiyor: 1) Her ne kadar Washington Nâzım Hikmet'in serbest bırakılması için bu girişimi yapıyorsa da, bunu Amerika adına değil de BM'yi dikkate alarak yapıyor olması dikkati çeken bir nokta. Gerçi girişimin dolaylı olması ABD'nin o dönemde Nâzım Hikmet konusuna doğrudan ilgi duymadığı anlamına gelmiyor, ama ABD'nin Türk hükümctini bu konuda fazla sıkıştırmamak istediği de gözden kaçmıyor. 2) Belge incelendiğinde dikkati çeken ikinci unsur ABD'nin girişiminin alt düzeyde yapılmış olması. Çünkü bu girişime muhatap olan Melih Esenbel, 1950 yılında henüz büyükelçi değil, birinci kâtip. Bu iki unsur ABD'nin Türkiye'deki insan hakları ihlallerine bakışı konusunda ilginç ipuçlan verivor. TürkAmerikan ilişkilerini yakından izleyenler bilir ki, Türkiye'deki insan haklan ihlallerine en çok duyarlı Batılı ülkelerin başında ABD gelmez. Bu durum geçen aylarda Helsinki Gözlem Komitesi raporlanna da geçti. Sözkonusu raporda Amerikan hükümeti, stratejik işbirliğine gölge düşürmemek ve işbaşındaki dostlarını gücendirmemek için Türkiye'deki insan hakları ihlallerine göz yummakla suçlandı. Aynı nokta Nâzım Hikmet için girisim yapıldığı 1950'li yıllar için de geçerli. Çünkü, bu girişimin yapıldığı yıl, Türkiye'nin NATO'ya girişinden birkaç yıl önceye tesadüf ediyor. Yani ABD'nin Türkiye ile ilişkilerinde bir stratejik öncelik var. Ikincisi de Türkiye'de ABD'ye dostane bir yönetim, Menderes hükümeti işbaşında.D WashingtonyNazım\n serbest bırakılması için girişimde bulunmuş Nâzım Vakfı kuruluyor Nâzım Hikmet'in kızkardeşi Samiye Yaltınm'ın isteğiyle başlatılan vakıf kurma girişimlerini İstanbul'da on beş kişilik bir komite üstlendi... Amacı "büyük Türk şairi Nâzım Hikmet'in şair, sanatçı ve kültür adamı kimliğinin tanıtılması, yapıtlarının korunması, değerlendirilmesi ve yayılması" olarak özetlenen vakıf için Ankara'da bir yardımcu kurul oluşturuldu... • Nâzım Hikmet'in kızkardeşi Samiye Yaltmm'ın dileği gerçekleşiyor. İlk kez şairin ölümünün yirmi yedinci yıldönümünde İstanbul Mülkiyeliler Birliği'nde ifade edilen bu dilek doğrultusunda, somut adımlar atılmaya başlandı. Bu adımlar aksamaz ve hedeflediği gibi geniş bir kitlenin katkı ve desteğini kazanırsa, Türkiye bir Nâzım Hikmet Vakfı'na kavuşacak. Vakfın amacı ne olacak? Kuruluş çalışmalannı yürütmek için İstanbul'da oluşturulan on beş kişilik komitenin başkanı Prof. Dr. Aydın Aybay'ın yanıtı şöyle: "Ünü bütün dünyaya vayılmış, yapıtları bellibaşlı ülkelerin dillerine çevrilmiş büyük Türk şairi Nâzım Hikmet'in şair, sanatçı ve kültür adamı kimliğinin tanıtılması, yapıtlarının korunması, değerlendirilmesi ve yayılması..." Nâzım Hikmet Vakfı Gırışim Komitesi Prof. Dr. Aybay'ın yanı sıra Meljh Aşık, Rutkay Aziz, Semih Balcıoğlu, Kıymet Coşkun, Koray Düzgören, Refik Erduran, Hüseyin Ergün, Bilein İnanç, Yusuf Kurçenli, Şükran Kurdakul, Zeynep Oral, Nevzat Şenol, Emin Tanrıyar ve Müzehher VaNü'den oluşuyor. Bu komite, vakfın hukuksal statüsünü belirleme çalışmâlarını yüriitürken, bir yandan da kuruluş aşamasında vakfa tahsisi öngörülen malvarlığı değerinin karşılanabilmesi için maddi kaynak yaratmaya çalışıyor. Mahkemeye yapılacak başvuruda varlığı belgelenecek olan maddi değerin en az 100 milyon lira olması doğrultusunda sağlanan görüşbirliği çerçevesinde, istanbul ve Ankara'da bir dizi gelir getirici etkinlik planlanıyor. Vakfın kuruluşu için Ankara'da da bir grup geçen haftadan itibaren çalışmalara başladı. Bu grupta, Nevzat Helvacı, Halit Çelenk, Akın Birdal, Muzaffer Ilhan Erdost, Mustafa Ekmekçi, Yakup Kepenek, Reşat Kadayıfçılar yer alıyor. Vakfa kaynak yaratılması amacıyla Ankara'da bir "anma gecesi" düzenlemesi planlanırken, İstanbul'da bir konser ve serginin hazırlıklarına başlandı. Aralık ayında açılacak bu sergide, birçok ressamın yapıtları yer alacak ve bu yapıtların satışından elde edilecek gelir Nâzım Hikmet Vakfı'na kalacak. Bürokratik işlemlerin basitleştirilmesi amacıyla vakfın Samiye Yaltırım tarafından kurulması öngörülüyor. Bu nedenle vakfa yapılacak maddi katkıların da Samiye Yaltınm'ın Türkiye İş Bankası, Ayazpaşa Şubesi, 1005300, 230038 nolu hesabına yatınlması gerekiyor. Vakfın kuruluşuna ilişkin maddi sorunların aşilmasıyla birlikte, amaç, etkinlikler ve yönetim konusunda daha geniş bir işbirliği ortamının sağlanması hedefleniyor. Nâzım Hikmet Vakfı'ndan amacı ve isleyişini hazırlayacaklan bir senet tasansında belirleyecek olan girişim komitesi, bu tasarıy geniş bir kesimin eleştirilerine açtıktan sonra gelen öneri ve görüşler çerçevesinde kesınleştirecek. G UFUK 6ÛLDEMİR WASHINGTON eçen günlerde gizlilik kaydı kaldınlan bir Amerikan Dışişleri Bakanlığı belgesi, 1950'de, Nâzım Hikmet'in serbest bırakılması için Washington'un bazı girişimlerde bulunduğunu ortaya koydu. 6 Nisan 1950 tarihini taşıyan bu belge, ABD Dışişleri Bakanlığı Yunan, Türk, Iran Dairesı'nden C.R.M0orc ile Washington'daki Türk Büyükelçiliği Birinci Kitibi Melih Esenbel arasında geçen konuşmanın tutanağı. Moore tarafından kaleme altnmış olan tutanak, şu satırlarla başlıyor: "Uluslararası Demokratik Avukatlar Derneği'nin, Nâzım Hikmet'in durumunun gündeme alınması için Birleşmiş Milletler İnsan Haklan Komitesi Başkanı Bayan Roosevelt'ten talepte bulunduğu konusunda Bay Esenbel'i birkaç hafta önce bilgilendırmiştim. Dernek, sözde yasadışı hapsedilen Nâzım Hikmet için 15 Ocak 1950'de Türk hükümetine gönderdikleri protesto mektubunun kopyasını Bayan Roosevelt'e aktarmış. Bay Esenbel'e Türk hükümetinin tutumu konusunda bizi Nâzım. Peredelklno'nun daçaanda (FotoOraflarta Nâzım albumunden 8 A YF A t CUMHURİYET KİTAP SAYIİ