Katalog

ateşledi lannın, azizlerin resimlerinin baskıiannı yapıyorlardı). Bunlann hepsi Gutenberg'in zamanında Avrupa'da kullanüıyordu. Ancak Gutenberg'in teknigi ile tahta basma kalıbı teknigi (ksilografi) arasında hiçbir ılişki yoktu; 0, metal işçüiginde, metalurjıde ve mücevher kesmekte sahip oldugu tüm bügisinden yararlandı. * Geliştirdigi alaşım türünü (kurşun, kalay ve antimon), * karakterlerin döküleceği dişi kalıplan (matrisle tırlık metal kalıplar halinde dökülmesi oldu, Bu yeni teknigi o zamanın popüler ansiklopedisi, 1286'da Johannes Balbns'un yazdıgı 744 sayfalık Catholicon'da denedi (üzerinde matbaacırun ismi olmadıgı ıçın bu kitabı kimin basügına ve teknigi kımın gelıştırdigine ilişkın taruşmalar hâlâ sürüyor). Kıtabı Mukaddes'i açıklayan bu ansiklopedı, 1469 ve 1472'de Gutenberg'in ardüı Dr. Humary tarafindan, aynı ikd satırlı metal klişelerle yeniden basıldı (Büyük olasılıkla Gutenberg'e ait olan üa saürlı klişe teknigi ancak 1982 yıhnda kullanılmaya başlandı). Enformasyon Devrimi Gutenberg'in geliştirdigi baskı teknikleri çok geçmeden Fust ile Schöffer'in tekelınden kurtuldu. Bir sürü pres, tipo baskı teknigi için kullanılmak üzere matbaa aygıtlanna dönüştürüldü. 1462 yılında siyasi bir nedenle Mainz'dan sürülen Gutenberg ve pek çok matbaacı başka ülkelere ve şehirlere yerleşti. Çogunlugu Alman kökenli 1000 kısi matbaacılıkla ugraşmaya başladı. 15'inci ri). * istenildiginde kagıdın her ıkı yüzüne de birkaç kez baskı yapabüen presı (matbaa aygıtını), * 500 yü sonra büe hâlâ parlaklıgını yitirmemiş yag, bakır ıle kurşun karıştınlan kendi geliştirdigi baskı znürekkebini, Avrupa'da daha önce hiç kimse bir arada kullanmamıştı. Hatta Gutenberg'den önce baskı için ne Avrupa'da ne de Asya'da presten (cendere, matbaa aygıtı) yararlanıldı. Gutenberg, harf kalıplarını çıkarmadaki ustalıgının yanısıra 15'inci yüzyıl kitaplannın tıpkıbasımlarına bır hat sanatçısı kadar özen gösterıyordu. Asya'dakı teknolojıden habersiz olarak matbaacüıga başlayan Gutenberg, harflerin bir bir dökulerek baskı klişelerı biçimınde düzenlendigi, yırminci yüzyüm sonlanna kadar az çok degişmeden kullanılan tıpo baskı (tıpografi) teknıginı geliştırdı. Fonetık alfabeden ve her türlü yazı karaktermden yararlandıgı ıçın tekniginin Avrupa'da hızla yaygınlaşabilme potansiyeli vardı. yazarlıgı önemli bir meziyet ve toplumsal gelişimin bir numaralı unsuru haline getirdi Toplumlann yazgısı gıbi görülen sınıfsal aynlıklar çökmeye başladı. Çok sayıda baskısı yapüan kitaplar dünyaya yayüdı. Matbaacüıgın urünleri insanlann/toplumların bilincini, zekasını ve bügi düzeyini artırdı. Gutenberg başarüı bir yatınmcı degildi; sürekli iflas etmışti. Ancak Gutenberg'in, çok sayıda, kaliteli ve ucuza baskı yapmayı olanaklı küması 1000 yüın belki de en büyük olayıydı. Modern bilim büe basımevleri olmadan bugünlerine ulaşamazdı. Artık gözleri de iyi görmeyen Gutenberg, Mainz'ın başpıskoposu Naısau'lu Kont Adolf tarafindan emekli maaşına baglandı; 1465 yılında öldü. 1540'dan beri her yüz yüda bir matbaanın keşfi kutlanmaya başlandı. Matbaacüıgın babası Gutenberg'in ise ancak Fransız Devrimi'nden sonra adı anüır oldu (1827 yüında ilk heykeli diküdi ve 1900 yılında Uluslararası Gutenberg Cemıyeti tarafindan Mainz'da Gutenberg Müzesi kuruldu). Dahice füdrleriyle modern üetişimm temelıni atan Gutenberg'in 500 yü once başlattıgı enformasyon devrimi sona ermcdi; Intemetin halka ulaşmasıru saglayan Tim BernersLee gibi çagdaş Gutenbergler sayesinde hâlâ devam edıyor Kaynakça: 1Time, 31 Aralık 1999 2www.osl.state.or,us/c3images/bib3www.mediahistory.com/time/gal4 http://orb.rhodes.edu/encyclop/cul2 .html www.newadygrtt,org/gat.:ıen/07090a.hlrn 5 www.gutenberg/de V "Basım", Ana Britannıca, cüt, 4, 331(34 8 "Keşifler ve Buluşlar" DanielJ. Boorstın, Türkçesı: Fatoş Düber, Türkiye Iş Bankası Kültür Yayınlan, 1994 İflas ve ilk renkli baskı Gutenberg, Kitabı Mukaddes piyasaya sürüldükten kısa bir süre sonra dükkanını ve Blr XVII Yüzyıl basımevl. Solda kompozlsyon atelyesl, sağda balyalarla kombasım aletlerini Fust'a devretmeye mecbur pozlsyon paketlnln mürekkepleıunesl ve baskı maklnesl edildi. Fust, ona üa kez 800 gulden borç veryüzyüda İtalya'da 100, Fransa'da 30, Ispanya'da mışti; borcu karşüıgında Gutenberg'in araç ve gereçleri 26 kdşınin matbaacılıkla ugraşügını görüyonız. temınat gösterilmişti. Yaünmlannın karşüıgını hemen ala"Kuyumcular" olarak anılan ilk matbaacımayan Fust, Gutenberg'e açtıgı 2026 guldenlik (faiziyle lann çogu isin inceliklerini Mainz'da ögrenmişbu mıktara ulaşıyordu) sahtekarhk davasını kazandı lerdi. Çogunlugu Gutenberg'in çıragı ya da en 1455 yılında, Gutenberg'in basımevindeki tüm basım azından GutenbergFust matbaasında çalışmış aletlennin yanısıra hazırhklarını yaptıgı "Mezmurlar Kitaolan bu kışilerin ıçinde, Nnmeister, Keffer ve bı'nın (Mainzer Psaltenum)" basım haklarına da el konulRuppel Strasbourg'dan Mentel (1460 oncesi), du; böylece çiftrenk baskı yapma hayallen de suya düşBamberg'den Pfiıter (1461), Roma'dan inm Ir şanât qut fmt ılla i) nt Gnra 1 müş oldu (Gutenberg'in elinde yalnızca, 1458 yılında 36 ısnlmııtı<ıamcai(b(nmmıı.pıuoı Sweynheim (1464) ile Venedik'ten Johann satırlı Kitabı Mukaddes baskısı için kullanacagı B36 adı tcm et nnrioıpdmı ab omnrtu ıubt< von Speyer (1469) gibi isimler yer alıyordu. verilen hatalı hurufat kaldı). Mnoü:6niorouttrrImguâ: n tam • 1500 yıkna gelindiginde yaklaşık 30.000 tane kiffmı(ıniDuflt)i«ııwnmıtimı»ruu iı Fust başlangıçta yalnız çalıştı, ardından Gutentap basümıştı. lanım.pııioraît))t)uopunınurtm< berg'in damadı, mahkemede Gutenberg aleyhine tanıktDiiııo rü in nıamıo ualumnt al!um< Bu yalnızca bir başlangıçtı. Bugün kitaplapdriıu a lültnu quâ Cnııri ınbıbit uıhk etmiş olan Peter Schöffer de ona kauldı. 1457 yılınDtnıfiıfrttmu1)8 Irtiraı ııaıı Hıitnp nn, gazetelerm, dergilerin, makalelerin, kısacada basüan "Mezmur" Schöffer ile Fust'un unzasını taşı«»1)01 m uorf ıııı fülMriu uu dtiıi!âr sı basılı malzemenin olmadıgı bir dünyayı hayal föf Jaaticçu 4auDtâ»Utq'uo u: mr» yordu. Bu kıtap bir sürü çiftrenk kenar süsü ile Gotik nbttoltbnonObmmıiMit lornmbüe edemiyoruz. Hayranlık uyandıran bu buluş a i iumnfut qn<i muiDunu ouıılıy r tarzdaki dünyanın en ünlü "büyük harfleriyle" bezenmişşaşırtıcı sonuçlara yol açtı, Basüan ilk kitaplar nnılnntf ccnfQİıif.q!5 a ıtı qm (üuuı ti Çıftrenkli basım tekniginın keşfı büyük olasılıkla Gufantönon)ficnutbra: n um non rffir görüntü ve içerik açısından yerini aldıklan el tenberg'e aitti; çünkü bu kadar kısa zamanda Fust ile k o5|ittıtaBir.%Hmil«ıtUBrrnııplanyazmalanna çok benziyorlardı Eski Yunan ve Schöffer'in, aynı klişelerin birden fazla kere mürekkepbut (iiOTtft «BbibmOatdîmntBât Romalı yazarlann yapıtlannm basümış nüsquîtotor&ıntgmqrtBtınıımtqua( lenmesi ükesine dayanan teknigi geliştirmeleri olanaki t ' i { İ halan, klasüc çaga üginin uyanmasına ve sonuç sızdı. Cf iıluribuo :tur n6 lUignci orijpııi olarak Rönesans hareketine öncülük etti. Çok mımnufo ru qur uri a ııtoofı* < n ttt1460 yılında Gutenberg, çok sayıda yapılacak basIttmbıto malr ritim uinpnfunuıto> sayıda basüan dini metinler, Tanrı'nın sözlerini ntm» mnımao mifliönra jınunuuakıda hurufatin tek tek dızümesiyle zaman kaybedilmedogrudan sokaktaki halkın gözleri önüne ori a lıbtncije tramuıjhlbtıs aut ÛÛ< mesi için yöntemler araşurdı. Ne de olsa hiçbir matbaDita lut aın nniMnı tomcrınn'f fit seriyordu, Tann'nın sözleri ile halk arasındaki ıjt Tno t^o (r tsni Dıtputo ıtftımöir acırun bütün bir kitabı basacak kadar çok sayıda hurufabu dogrudan baglantı Protestan reform harekeqd nfrpnıapiım) fnuoubııu in flmS tı olamazdı. Aynı metal harflerin hurufat kasalarında sınıflınçununüimırmogmtjuniıııoo tini ateşledi. ııfrpDunut.^lon quno qmD >ıquün landırümasıı yera sayfa ya da kıtap ıçın matbaa yatagında quıfl rntımaıtjuo ra^uuır;nn.ırt rtjt Matbaalarda baskı yapılmadan önce, adeta yapboz oyunu gıbı yeniden tek tek dizilmesı geouoıiou inat ııouou n urrttvo nttöt» okuryazarlık yetenegı yalnızca elit tabakanın ve . SitHIa unaınmpataro: rekliydı. kitap kopyalayan hattatların ışlerıne yanyordu. Gutenberg In İlk bastığı eser olan Gutenberg'in çözümü, harflerin tek tek degil üa saKolayca ve ucuza elde edüebüen kitaplar, okur fasının orijlnall qıiam atoRolt ndmııtutn.fcfnouo num lonuoı tnumıtuo qQ omurfu nfifiubtutftıtapn ajDtolo lumtm qui pıiımıo in iu&m ıu«nstluım wB l)rtKıiido Ittrnı» rOıDit. tfnt am A in noEho franout tntraıünrırlnurt(m riuulou rrunutra Dum: una t» toDıne q'o u luriııuo ft rfraa nuıuu> paıoroi paurou tınuıııü ulmtfuıti lıi ccmmo: qıııbiıp uriııı un in umri hıBıunıica p(t [(pıuagimâ ııtmpıtno mutUan qııiO lıcuitntt ın nouq ptofuit numtıaflt:ntHi tııulraı (rmnum lın(Hiı« (trıpmra t"Srt ıttfnörtta Cartfiı fdlfıtriTı(ıurftObitn(ıııı!. lottur t)K pfmo pfumıımılrt pullıunır mtıinım (Jiını naııı[tnınıpıoq oıDo m ıftt • uiıut)tuo • uıamıo luınoıo bânro •raOınımtnaou mırattta rollnrioııt Wı umrü:n»f ıır mulu alnhom'olntiıu torufnttııurbifmpantıınıiMlnmuiıııptııiııitıı':tııt)ijotau« nını (fiırrrnrııut uttjtituiııur mıımırrrurmhg n(iqııa mıiutn pamnıtı* (umit. Cjuauro n>taqı tıııoo aMu ım rrfnnrulıo fpîfaıpııo alIrçâDttmi frwt* flnmıonıfı in 0«t tıımımje oj/ Dııuuııcrıaıt în gnnı lıabhuc rrprrf[tmuo.f>8fi(|imıtrnınofıouolumt nottf qıır mmıin(jrtî|o utl rıiDnıı url uintıa utf bl n fıncroi) Dıfbudbıır ca< tpıofm. |RnQinıo bşuot Itir t nho notdtnia ntoı inal(uit:buni qfit m bmı ıt ıiliııortıııngrbo)i(tro bınt itı Alioqıuaıımıuaputüuran(ıittDbf< nııırurt tııı ııı ruııOf [nıtum alıue nlim ff prtfliııllf nui uııu r quonuu prituııuı Inttraı a& ctua rtmi(ilu nntot quam mtmaumt mımDmtOoa • un • Df ucriott. ut cıpiK ııoo nntra funt anuıin: rt in ınano \f\w\x kıa utqt Kitabı Mukaddes İn İlk say677/9