Katalog

Baskı, Gutenberg'ten önce Doğu'da keşfedildi uzunluğunda sayfalara basümıstı Baü Çınde 932 yüında yonetımı ele geçıren Feng Tao ıse Konfuçyus çu klasıklerın tahta kalıplarla ço ğaltümasını emrettı Konfuçyusçu klasıkler yırmı bır yüda tamamlan dı Ulusal Akademı muduru ımparatora otuz ıkı cıltlık klasıklerı sun duğunda artk evrensel oğrehyı ebedıyaptık demıştı Matris (dlfl kalıp) Basım 960 1127 yılları arasında Ç i n d e tahta uzerıne oyulmuş ışleÇın kulturunun gehşmesını sagla melerden kumaşlara baskı yapmak eskı dı 10 yuzyılın sonlannda yetmış bır Çın geleneğıydı Çmlıler 3 yuzyüda yılda tamamlanan yuzlerce cıltlık bu kalıplarla baskı yapmaya yarayan ya Metal harf buyuk Çm Hanedanlan Tarıhının nan yaglardan veya kandıl ısmden elde bloku ük basılı cıldı pıyasaya çıktı Aynı edüen murekkebi de gelıştırmışlerdı donemde Budıstleı her bın tek tek Budıst manastırları resımlerın çogaltü oyulmuş 130 000 sayfaya ulaşan ması ıçın yontemler araştınp gelıştırdı Cutenberg'ln* 5048 cıltlık tum Budıst tapınağı yaKutsal resımlen ve metınlen çogaltarak salannı ıçeren Tripitaka'nın bakullandığı Buda ya hızmet ettıklennı duşunuyorldr sımını gerçekleşUrdı Daha sonıa hurufat aygıtlan dı Budıst keşışler resımlen mermerlere dığer mezhepler de kendı yazüan oydular bunlardan lastık kalıplar çıkaıdılar tahta saplı munı bastlar 1019 da dort bın cıltlık Taocu dun oğretısı basüdı huılerle tahta basma kalıplar yaptüar Daha sonra ıçlennMarco Polo Çmde KubUay Han'ı (12161295) zı den bırı muhrun sapını çıkararak tahta basma kalıbı yukanyaıeü sırasında kutsal metınlerın çoğaltümasıyla ügık pek bır ya bakacak şekılde bır tablaya yerleştırmeyı keşfettı 7 yuzşey gormese de Kubüay Han ın madenı para yenne ozel bır yılın sonlarında bır kağıt parçası murekkep surulen kalıbın teknıkle kâğıt para basürmasına hayret etmıştı ustune yatırüdı ve boylece daha buyuk tahta basma kalıplar asım terımının Doğu ve Baü ıçın taşıdıkları anlamlar farklıdır Avrupada basım metal harf blokla nnın yerlerı değıştırüerek (hareketlı hurufat) ve bır pres (cendere matbaa aygı tı) kuUanüarak baskı yapmak (tıpograu) yaıu mdtbddcılık anlarnındd kulldnılıyoı du Asya ülkelerinde ıse basım tahta bdsma kalıpldrla baskı yapmak (ksüoglafı) anlamına gelıyordu btampa Harf döküm aygıtı (erkek kalıp la baskı yapümaya başlandı (Tum ydbancı dmlerın yasaklandığı 845 yüında 4600 tane Budıst tapınağı yıktınlınca Çındekı bu ılk baskı orneklen de yok oldu) Tahta kdlıpla baskı teknığınde basüacak metın once bır kâğıda yazılıyordu Ardından kagıda yazüan metın bır tahta blokunun uzerme bastırüıyordu Tahta blokun yuzeyı pırınç hamuruyla kaplı olduğu ıçın sayfanın murekkebını emıyordu Boylece harfler tahta kalıbın ustune çıkıyordu Aı dından bır oymacı tahta blok uzerınde harfler arasındakı murekkepsız boşlukları oyarak metnı kabartma yazı halıne getırıyordu başka bır deyışle erkek kalıbını çıkanyordu Ar dından bu blok yenıden murekkeplenerek uzerıne kâğıt bdsılıyordu 73537 yıllarında Japon Rahıbeımparatorıçe Koken, sarayda baş gosteren çıçek hastalığı salgrnın bır daha başla maması ıçın kuçuk bır tapınakta her bır sayfada yaklaşık yırmı beş satırlık basılı metın ıçeren bır mılyon muska yapüma sını emrettı 770 yılına kadar suren bu çalışma sonucunda bır mılyon bdikı tum mana&tırlara dağıüldı Bu znuskalaı kfiğıt Her eyalette krallık ve ımparatorluğun dort bır ya nında tum odemelerın bu para üe yapılmasını emrettı ve hıç kımse de buna karşı gelmıyor Aslında Çın de kâğıt para, maden süanüsı nedenıyle 11 yuzyüda kıülanümaya başlanmıştı Basılmıs kâgıt para yuzyülarboyuncaAvrupadaba sımın tek şeklı olarak büındı Basüı kâgıt para Çınde enflas yonu da beraberınde geürdı Bu yuzden kâgıt para kotuşohretı sayesınde basımı Avrupa ya taşıyamadı Hatta 1648 ydı na kadar kâgıt paraya Avnıpada rastlanmddı Ancak kâgıt uzerıne baskının daha yalın bır turu ba sımı Avrupa ya getırmış olabüır Oyun kağıtlan ük kez Çmde ortaya çıkü Basüı oyun kâğıtları şu ya da bu şeküde Arap dunyasmdan ltalya ya ve Baü Avrupa ya sıçradı Avrupalı zengınler elle boyanmış değü basüı oyun kâgıtlannı sann alıyorlardı 1377 yüma dek oyun kağıüarı Avrupa da oylesme yaygınlaşü kı 1404 yümda küıse mechsı dm adamlarmm oyım oynamasını yasakladı Gutenberg kıtap basmaya başlamadan çok daha once Venedık Augsburg ve Nurmbergde oyun kâgıtlan basüıyordu Boylece basım ılk kez gundelık yaşama gırmış oldu Avrupa da kâgıt uzerme tahta kalıpla basüan ük resımlerden bın Aziz Chrittopher ın resmıydı (1423) Doğu ve Baüda basımın yazgısını buyuk olçude B farklı dü yapüan etküemışü Çmde fonetık bu alfabemn ol mayışı sorunlar yaratti Avrupa dan (Gutenberg den) yaklaşık 400 sene once Çmde aynı harf bloklaıınm yerlerı değıştırümesı ükesıne dayanan tipo baskı teknigi denondı Hatta Çınde 10 yuzyüda tahta basma kalıpların yeııne bakır pla kalar kuUanüdı Sung hanedarüığının ük yülarında bır Çınlı ta rıhçı şoyle yazıyordu "...Ch'ingli (104148) donemmde sıradan bır ınsan olan Pi Sheng aynı harflerm yerlermm degışünlmesı ükesı ne dayayan baskı teknığını keşfetü Yontemı şuydu yapışkan çamuru alıp bır bakır kenan ıncekgınde kesmekü Sertleş melerı ıçın bunlan finnda pışırıyordu Bu ışlemı yapmadan once hazırladıgı demu bır tablayı çamsakızı balmumu ve kâğıt kullerıyle kaplamıştı Baskı yapmak ıstedıgınde demır çerçeveyı demır tablanm uzerme yerleşürdı Ddha sonra da kesüğı tum şekülen yan yana yerleşürdı Çerçeve dolımca ortaya sert bır kalıp çıkmıştı Sonra da bunu ateşte ısıttı Ha fifçe endığmde ıse yuzeyı mermer gÜ3i duz olsun dıye bır tahtayla uzerme bastınyordu Eğer yalnızca ıkı ya da uç kopya basüacaksa bu çabuk sonuç elde edüen bır yontem değüdı ancak yuzlerce bınlerce kopyanın basırrunda bu yontem mucızeler yaratan bır çabukluktaydı ' Korelilerin kaçırdığı tarihi fırsat Koreliler kısa surede dunyarun bır numarah baskı ustalan olmuşlardı 8 yuzyüda Kore de Çınlüerırı tahta basma kalıbı teknığı çok gelışmıştı Koryo hanedanı krallan 12 yuz yüa kadar suregelen bır basımevı kurmuşlardı Korede basımm üerlemesıyle basım ıçın gereklı ahşap kıtlığı baş gostermıştı Kore murekkep yapımı ıçm ge reklı çam ağaçlan açısmdan zengınse de tahta basma kalıp lan ıçın gereklı sert damarlı ağaçlardan yoksundu Bunlar Çmden ıthal edümek zorundaydı Korelüer parlak bır füarle zaten para kalıbmda kullanmış olduklan dokum teknıgını metal harf bloklan çücaımak ıçm kullandüar Karakterm go runtusunu çamurlu şımşır tahtasınm uzerme bastırdüar Uzerlerme bronz dokuldu ve Korede kullanüan madenı paıa bo yutlannda ük metal harf ortaya çıktı Korelüer bu madenı para boyutlanndakı metal harfbloklanyla bırkaç htabm yuzlerce nushasını kopyaladı Sayfanm butunuyle kahbını hazırla mak yerme harflerm yerlermı değıştırerek baskı yapabümek ıçın Korelüer kendı yazı dülennde bazı değışüdüder yapmak zorundaydüar Yuzyülarca karmaşüc Çm ışaret yazısmı kul lanmışlardı Yenı hanedanın kralı Büyük Sejong (14191450) halk ıçm bır yazı oluşturmak amacıyla büım adamlannı bır alfabe bulmakla gorevlendırdı Büım adamlan oncekı yazı dülermden tamamen bağımsız yırmı beş harflık Hangnl Alfabesi nı gelıştırdüer Ne yazık kı ne Korelı büım adamlan ne de basım ışıyle uğrasan hşüer bu foneük alfabeden yararlandı Aksme Çm yazı tarzına koru korune bağiı kaldüar Korelı b a s b ustalan Kore yazı kardkterlennın çok karmdşüc olmasmdan oturu basımı Avrupa dakı duzeye genremedüer Sonuçta tahta kalıp teknığme ve el yazmdcüığınd gerı donuldu nzerine bakır baskının ilk örnekleriydi. Bundan sonra Çmde 868 yüındatahta basmakalıpla basümış en eskı kı tap "Elmas Sutra" adh eserdı Budızmın kutsal meünlennı ıçeren bu kıtap uç buçuk metre genışlığınde ve sekız metre Latin alfabesinin avantajları Gutenberg m teknığınm temelınde Korelüerm ük kez uyguladığı gıbı tum harflerm ve yazı karakterlerının tek tek baskı klışelen halıne geörümesı ve dızümesı ükesı (tıpogra fı) yatıyordu Avnıpada basmak sozcuğu Gutenbergten once zaten altınlann uzenne ayar damgası vurmak muhur basmak kalıpla baskı yapmak ya da darphanede madenı para basmak anlamlannda kullanüıyondu Ancak onun asü araştırdığı Avrupa da uygulanan basma ışlerrunın yenı bır teknıgını bulmak değü her yazı karakterınm metal bloklannı daha kolay ve hızlı yoldan çoğaltabüme yontemıydı Dıyebm kı metdl harflerı tek tek doktu o zaman baskı ıçm bu harflen yanyana dızerek tahta kalıplarda oldugu gıbı nasüduzve homojen bır satüı oluşturacaktı'? Işte Gutenberg m en onemlı buluşu metal harüerı hızlı aynı boyutta ve çok sayıda do kebümek ıçm gelıştırdığı kullarumı kolay harf dokum aygıtıydı Boylece aynı boyuttakı metal harfler yanyana dızüdıkle nnde duz bır satıh oluşfurabüıyordu Batıda matbaacüığm gelışmesmde Latm alfabesının de rolu buyuktu Az sayıda olan Latm harflerını dızmek kolaydı Turgut Gurel (Kaynaklar ıçın Bkz sayfa 8 9) GUTENBERG'İN TEKNİĞİ Gutenberg'm sıstemınde once her yazı karakterının sert bır metal (çelık gıbı) uzerınde erkek kalıpları (ıstampa) hazırlanıyordu Daha sonra bu erkek kalıpların her bırı bakır gıbı yumuşak metal levhalar uzenne tek tek vuruluyordu Hazırlanan dışı harf kalıplan (matrısler), metal harf bloklarının (hurufat) dokuleceğı Cutenberg'ın gelıstırdığı harf dokum aygıtına (kap) yerleştırılıyordu (kabın bır tarafı matnsle kapatılıyordu) Hurufatı doken usta, kabı sağ elıyle tutarken sol elıyle dusuk sıcaklıkta erıyebılen sıvı haldekı alasımı (kursun vb) kaba dokuyor du Boylece harf, kabın ıçınde kenarları bırbınne dık açı yapan bır blok halıne donusmesı sağlanıyordu Cutenberg değısık harflerın aynı genıslıkte çıkarılabılmesı (orneğın "w" harfı "ı" harfının uç katı genıslığındeydı) sorununu, hurufat dokum aygıtmın altına yerlestırdığı bır kaydırma duzeneğıyle çozdu Kullanımı pratık olan bu aygıtla lyı bır hurufat dokumcusu gunde 4000 tane bırbırlerıyle aynı boyutta metal harf (hurufat) uretebılıyordu Cutenberg'ın hurufat dakumu ıçın kendı gelıstırdığı alasım hem hızla katılaşıyor hem de presın ıçındekı yuksek basınca uzun sure dayanabılıyordu Bu metal harfler kâğıda nasıl geçrılecektı7 Çmlıler de Avrupalılar da daha once baskı ıçın presı (matbaa aygıtı) kullanmayı akıl etmemıstı, eskıden kalıp once murekkeplenıyor sonra da kalıbın uzerıne bır kâğıt parçası koyulup kâğıt tersten fırçalanıyordu Gutenberg'm getırdığı yenılık, baskı amaayla uzum presını (ya da zeytınden yağ çıkaran cendereyı) değıştırerek kullanmak oldu Baskı ıçın Çm murekkebi yenne daha ağdalı, yağlıboya kıvammda farklı bır murekkep kullanan ılk kısı de yıne Gutenberg oldu 677/10