Katalog

12 EYLÜL 2010/ SAYI 1277 -h Cumhuriy PAZAR i • l Ç l • ızgı düşen ideolojiler Ki arl Marx'ın "meta" çözümlemesinden başlayarak kapitalist üretim ilişkilerinin eleştirisini yaptığı Kapital'i, . üç cildi ve 2252 sayfasıyla oküması zor kitaplardan. Daha doğrusu öyleydi, çünkü Kapital Manga bu durumu değiştirdi. Japon yayınevi East Press'in 2008'de mangalaştırdığı Kapital, emek, artı değer, arz-talep dengesini çizgilerle anlatıyordu. Onlarca dile çevrildi. Türkçe'ye de. Siyasi çizgi romanlar bunla sınırlı degil, Türkiye'de son yıllarda Lenin, Che ve Emma Goldman'ın hayatı ve ideolojilerinden Filistin sorununa kadar pek çok konuda çizgi roman yayınlanıyor. Peki neden şimdi? Türkiye çizginin siyasetle raksını yeniden mi keşfetti? Siyasi çizgi romanlar kimlere hitap ediyor? Yanıtlar, Ankara Üniversitesi iletişim Fakültesi öğretim üyesi Levent Cantek'ten. - Son birkaç yıldır Türkiye'de yayınevleri yurtdışındaki siyasi çizgi romanlan çevirerek basmaya başladılar. Bu ilgiyi neye dayandınyorsunuz? f -Ticari bir ilgi olarak değerlendirmek daha Öoğru... Çizgi romanlar, en azından bugün için belirli bir ortalamanın üzerinde satıyor ve getirisiyle yayınevlerinin daha az satan kitaplarını kurtarabiliyor. Kendi adıma bunu yaşam mücadelesinin bir parçası olarak görüyorum. Çizgi roman sevdiklerini, çizgi roman yayınlamak gibi bir arzu taşıdıklannı sanmıyorum. Politik bir ismin biyografik çizgi romanını yayınlayarak hem modaya uyup ekonomik fayda sağlıyor hem de siyasi ve kültürel duruşlarına halel getirmiyorlar. - Biraz daha geriye gitsek... Siyasi çizgi romanlann çıkışı ne zamana dayanıyor? - Çizgi romanlar, gazete sahiplerinin gazeteleri daha çok insana nasıl satabiliriz arayışıyla çıkmış. Az yazılı, bol resimli bir anlatım tercihi sadece ticari değil siyasi bir tercih de. Daha fazla insanın ilgisini çekmek istiyorsanız çoğunluğun beklenti, öfke ve takıntılarını bilmelisiniz. Bir başka safha, popüler olan her şeyin siyasal iktidarın ilgisini çekmesi. örneğin radyoda ticari reklam kullanımı 1950'lere kadar Amerika dışında ya yasak ya da çok sınırlı tutulmuş. Devletler, kendi kontrolü dışında bir başka sesin konuşmasını istememiş. Hemen her devlet, çizgi romanlara yönelik okur ilgisini kullanmak istemiş, propaganda amaçlı çizgi romanlar yaptırmış ya da sosyal, siyasi, pedagojik gerekçelerle onlardan yardım istemiş. Amerika 1 ; birlikte savaşa katılmayan çizgi roman kahramaru neredeyse yoktur. Popülerliğin önemli bir ölçütü, yaşanan zamanı yakalamak olduğuna göre aksi de mümkün değil. Somnuzu siyaseti konu eden çizgi romanları düşünerek daraltmak bence eksik olur... -Neden? - Mesela, sembolik olarak ilk çizgi roman kabul edilen Yellow Kid, bana göre, ilk politik çizgi roman. Kimler komikleştirilmiş, kimlere karşı çıkılmış, neler savunulmuş diye baktığınızda liberalizmle ilgili tartışmaları, sınıf çatışmalarını görebiliyorsunuz. Bir genelleme yapacağım, çizgi romanlar, çoğunlukla gerçek dünyanın dışında bir evrende serüvenlerini yaşarlar, gerçeklik vehmini artırmak için aktüel gelişmelere değinirler. Naziler, komünistler, dünyaya hükmetmek isteyen hırslı kapitalistler serüven edebiyatının sıklıkla aklına getirdiği kötülerdir. Siyaset ve çizgi romanla ilgili popüler ESRA AÇIKGÖZ Kapital Manga, Lenin, Tehlikeli Kadın: Emma Goldman, Che... Siyasi çizgi romanlann sayısı her geçen artıyor. jçerikleri de oldukça geniş. Çizgi roman furyası, günümüzün görsel anlayışını kullanarak ideolojik mesajları iletmek için de iyi bir yöntem. DOSRU BİLDİĞIN YOLDA İLtRLE! BAŞKALAR1 NE DERSE DESİN "NORMAL oı.nııSu SÖYUNEN ŞEYI.ERE KUŞKUYLA YAKLAŞ Kapital Manga BU bOSRU. FAKAT KAPİTALİZM FEODAÜZMİ ORTADAN MLDIRIR VE B U R J U V A Z İ N İ N 0EMOKRATİK MÜCAbELESİ bE FİtLEN PROLETAftVANIN İŞİNE VARAR liıl Ir.lıliu.* uı'vıınıl lırı kvnJisinl hnılınuımnı y.ıi.um.i ,.1.111 ,]rın,ıkl.Mlk ıi:HKl~ıll|-.!. 11.' ıtnnliiı- BU VÜZDEN PROLETARYANIN NMRODNİKLERİNKİ KAÖA» KATI BİR PARTİYE İHTtYAÇLARI VARDIR... BURJUVA DEVRİMİNt OLACA&NDAN DAHA DA İLERtYE İTMEK IÇİNI Oıt ilc. Almany»'ılak ıutllıv.1 dcvrıım lı;ı^ıtıy:ı / ...EÖTRKİ I 6ÖCÛNÜ KÖYLÜLERDEN VE I İŞÇİLERDEN ALSAYD1I değerlendirmeler yapıldığındaysa Avrupa'da Tenten'in anti-komünistliği, Amerika'da Kaptan Amerika'nın emperyal gösterileri, Alan Moore'un anarşist kahramanı V bir çırpıda sayılır. -Türkiye'de siyasi çizgi roman devri ne zaman başlıyor? -Türkiye'de çizgi romanlar önce çocuk dergilerinde görülüyor, bu dergileri istisnasız öğretmenler çıkartıyor, içerikleri yerelleştiriliyor. Kahramanlar Türkleştiriliyor, milliyetçi vurgular istifleniyor. 0 sebeple bu ülkede ilk kez ne zaman yogun ve yaygın oldularsa, siyasetle ilişkilerini de o tarihte kurdular demek zorundayız. Özellikle gazetelerde yayınlanan bantların dergilere göre daha politik içerikleri var. Buna en iyi örnek, bizde çok sevilen, pek çok çizerimizi etkileyen, başarılı bir siyasi hiciv çahşması olan Al , ı l j r _ ı . ,o ı o , Capp'in Hoş Memo bantı. Bedri: Koraman'ın ünlü Cici Can çizgi romanı bu diziyi model alır. 50'lerde popüler olan ve Fahrettin Kerim Gökay'ı tipleştiren Nihat Bali'nin Küçük Vali bantı, bir siyasetçiyi temel alması bakımından ilk olma özelliği taşıyor. - Peki siyasi çizgi romanlann en çok ragbet gördüğü dönem ne zaman? - Bir toplumun siyasete geçmişten daha az ya da daha çok ilgi gösterdigini ölçebilmek her zaman mümkün değil bence. Ama eğer bir popülerleşmeden söz edilecekse bu muhtemelen milliyetçi yanları mutlaka ağır basan bir popülerleşmedir. Böylesi bir popülerleşmeden beslenen ve onu besleyen popüler kültür ürünleri olması gerekir. Çizgi romanlar tam da bu dönemlerde mevcut açlıgı giderirler, o açlık bittiği anda da unutulurlar. - Yani çizgi romanlar daha çok sağ anlayısa mı yatkın? - Çizgi romanlar çoğunluk değerlerine olan bağlılıkları nedeniyle herkesin kızdığına kızan, güldüğüne gülen bir içeriğe sahiptir. Anti-entelektüelist ve anti-politiktirler. Siyasetçileri, kalem erbabını pek sevmezler. Cinsiyetçi ve ayrımcıdırlar, erkek anlatısıdırlar. Böyle baktığınız zaman genel anlamda sağcı bir yapıya sahiptirler, sol değerlerle üretilen muhalif işlerse her zaman sınırlı ve marjinaldir. - Türkiye'de yayınlanan siyasi çizgi romanlara dair dönüm noktalanndan bahsetmek mümkün mü? 27 Mayıs, 12 Eylül gibi tarihlerin bu dönüm noktalannda etkileri vardır hemalde. - Bu dönüm noktaları, kültürel ortamı ne kadar etkiledilerse çizgi romanı da o ölçüde etkilediler. Türkiye'de çizgi roman üretimi, telif ücretlerinin cezbedici olması nedeniyle öncelikle ve asıl olarak gazetelerde gelişti. Bunun anlamı şu: Tüm dünyada olduğu gibi çocukları değil gazetenin yetişkin okurunu da hesap ederek üretildi bizim çizgi romanlarımız. Üreticilerinin tarih anlatıyoruz, eğlendirerek anlatıyoruz ya da unut(tur)ulan gerçekleri resmediyoruz, iddialarını bu bağlamda düşünmeli... Özellikle 27 Mayıs'ın sonraki askeri müdahalelere kıyasla çizgi roman üretiminde daha fazla bir etkisi olduğunu söyleyebilirim. En önemli tarihi çizgi romanlarımız altmışlı yıllarda ilk kez üretiliyor, tesadüf değil bu... Şunu da hatırlatayım, o tarihe değin yazılan Kurtuluş savaşı romanı sayısı da altmışlı yıllarda yazılanların toplamından hayli geride. Çizgi romanın birfurya haline geleceğini üç-beşyıl önce sezmiştik. Özellikle de yayınevimiz yazarlarından Hasan Bülent Kahraman, yurtdışına gidip geldiği her seferinde, Fransa'da, ingiltere'de ve ABD'de edebiyat eserlerinin çizgi romanlaştırılmasının bir salgına dönüştüğünden dem vururdu. Fakat ben nedense cesaret edemedim; bilmiyorum, belki de NTV gibi kendi tanıtım mecrası güçlü bir yayınevi "patlatmasaydı", çizgi romanın yaygınlaşması gecikebilirdi. Bizim tercih ettiklerimiz, kendi dünya görüşümüze göre, solun aydınlatıcı figürleri: Emma Goldman, Lenin, Troçki, Che Guevara. Biz bunları bastık; bu minvalde başka tasarılarımız da var. Siyasi çizgi romana ağırlik vermemezin sebebi, ne yazık ki günümüz gençliği ile Türkiye'nin çalkantılı onyılları arasındaki büyük düşünsel kopuş. Bu boşluk, uçurumdan da öte. Kırk yıl önce Marksizmin temel klasiklerinin belli başlı olanlarının yaygın olarak okunuptartışıldığı bir ülkede, şimdi neredeyse "alfabe"ye geri dönüldü. Üstelik bu "alfabeye dönüş", aradaki otuz yıllık neo-liberal hegemonyanın ağırlığını da sırtında taşıyor. Keza, siyasi çizgi romanların tutulmasında, 2008 sonlarında patlak veren küresel kapitalizmin krizinin etkilerini ve o aylarda söz konusu olan Marx'ın hatırlanmasını unutmamak gerek. Bu çizgi romanlar esas olarak günümüzün gençlerini hedefliyor. Başka sebeplerle o kitapları alan başka yaş kuşağından insanlar vartabii, ama, bir başlangıç olarak asıl etkiyi -ki o da yaparsa- gençlerin aydınlanmasında yapması iyi olur diye düşünüyoruz. Elbette bu noktada, ülkenin genel siyasal-kültürel atmosferini de belirleyici bir olgu olarak düşünmek gerekiyor. Yine de çizgi roman üzerinden siyaset ya da muhalefet yapılmaz. Siyaset, muhalefet siyasal örgütle yapılır. • - Sizce Türkiye'de yayınlanan en siyasi çizgi roman hangisi? - En güzel anlamında soruyorsanız, çevirilerden Maus diyeceğim. Türkçede bircemaat yayını olarak çıktı ve bence dağıtılamadı, hak ettiği ilgiyi görmedi. Gerçekten niteliksiz çizgi romanlann reklamlarla çok sattığını görüyor ve Maus için üzülüyorum. Joe Sacco'nun çalışmaları, Yalınayak Gen ve Persepolis hemen sayabileceğim diğer yabancı örnekler. - Çizgiler üzerinden siyaset, muhalefet yapmak neyi sağlıyor sizce? - Cevap o anlatıyı üreten çizer ya da yazarın hayata nasıl baktıgıyla ilgili. Muhtemelen yapabileceği en iyi şeyle derdini anlatıyor, anlatamasa eksik kalacak. Hayatla hesaplaşmadan ne sanat yapılır ne siyaset... - Siyasi çizgi romanlar kimlere hitap ediyor? Bu tür çizgi romanlar daha az sattığı için okur profilini ona göre belirlemek gerekiyor. Bana göre çizgi roman okurları. genellikle erkeklerden oluşuyor, kitap okurları ise kadınlar ve öğrencilerden... Siyasi çizgi romanlar, kitap ve çizgi roman okurlarının sınırlı bir kesimince satın alınıyor. • Hayri Erdoğan (Yordam Kitap Yayın Yönetmeni) - Yayınladığımız ilk çizgi roman, bilimsel sosyalizmin kurucusu Karl Marx'ın temel eseri Kapital'in manga (Japon çizgi romanı) uyarlaması Kapital Manga'ydı. Onu sosyalizmin en ünlü, yaygın eseri Komünist Manifesto'nun çizgilerle yorumunu içeren Çizgilerle Komünist Manifesto izledi. Sonra sosyalist bir Japon klasiğinin mangasını yayınladık; 20. yüzyılın ilk çeyreğinde bir yengeç işleme gemisinde sömürü ve baskıya başkaldıran işçileri anlatan Yengeç Gemisi. Son olarak da Charles Darwin'in Galapagos adalarına uzanan keşiflerle dolu yolculugunu ve bilimde devrim yaratan teorisini anlatan Türlerin Kökeni Manga yayınlandı. Sırada romanın "atası" Don Kişot'un mangası var. - Her dünya görüşü, fikirlerini yaygınlaştırabilmek için kolaylaştırıcı, "popüler" araçlara gereksinim duyar. Bu, emekçi ideolojisi Marksizm için daha çok geçerli. Marksizmin ana hedef kitlesini, kapitalist toplumlarda eğitim olanaklarından en az yararlanan işçiler ve emekçiler oluştuıur. Öte yandan, bilimsel bir dünya görüşünün kavranması, teorik tezlerinin anlaşılması çok da kolay değildir. Bu nedenle, bu algılama güçlüklerini aşabilmek için çeşitli türde "giriş", "başlangıç", "egitim" kitaplarına başvurulur. Çizgi romanlarımız ise, temel bilgileri çoğunlukla bir öykü ile iç içe sunarken, görselliğin, çizginin, mizahın gücüyle donanmış olarak daha zevkli okuma vaat ediyor. Ayrıca çizgi romanın özel okuyucu kitlesi, tutkunları var. Çizgi roman yayınlamak, her gün genişleyen bu kitleye seslenmek anlamına geliyor. - Siyasi çizgi roman, siyaset veya muhalefetin ağırlıklı aracı olamaz; çizgi roman ana kaynağın yerine geçemez. Ama yardımcı, yaygınlaştırıcı, pekiştirici bir işlev görebilir. Çizgi roman okuyucularının dünyasına girebilir, geniş bir okuyucu kitlesini, Marksizmin ana kaynaklarına yönelmeye teşvik edebilir. Ayrıca unutmamak gerekir ki, okuma alışkanlığının zayıfladıgı, görselliğin öne çıktığı, vakit darlığı yüzünden daha kısa sürede ve özet şekilde bilgi edinmenin yaygınlaştığı birzamanda çizgi roman gibi birtürün gelişmesi doğal. • ,4-