Katalog

PAZAR 12EYLÜL2010/SAYM277 Gazeteci Esra Açıkgöz ilk kitabı "Tank, Tüfek ve Cezaevi: 12 Eylül ve Çocukluğum"da çocukluğundan 12 Eylül geçenleri anlatıyor. Kahramanlık maskesiyle bize dayatılan resmi tarihin riyakarlığını sorguluyor. 12 Eylül'de devletin sistemli şiddetini yaşamak zorunda kalan, o dönemin çocuklarıyla yapılan söyleşiler karanlık birtarihe ışıktutuyor. 1. İsmet Bayır 2. Ayşe Tuncer 3. Meral Baltaş 4. Alper Taş 5. Caner Bingöl 6. Faruk Eren 7. Fehmi Bahçeci (sağda) 8. Mehmet Yılmaz 9. Burhan Ayış 10. Burcu Ballıktaş 11. Zeki Atay. PINAR SELEK -12 Eylül gününü hatırlıyor musun? Unutulur mu? Sabahın çok erken bir saatinde gelip eve doluştular. Hertarafı aradılar. Kitapları, dosyalan... Bizi yatagımızdan kaldırdılar. Hatırlıyorum, bir asker "Kutsal İsyan" kitabını görüp almaya kalkışmıştı da komutanı engellemişti. Kutsal isyan, Hasan izzettin Dinamo'nun Kurtuluş Savaşı'nı anlattığı kitaptır. Ama adında "isyan" kelimesi var ya... Bu salaklığa gülemedik tabii. Evi aradıktan sonra babamı alıp götürdüler. Babam üstünü değiştirdi. Takım elbisesini giydi, kravatını taktı ve gitti. Biz de koltuğa çöküp ağlamaya başladık. Annem, ben, kardeşim Seyda. g KITAPTAN ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ B SEVİL EREN -11 Eylül'ü nasıl geçirdinlz? Pek hatirlamıyorum, ama evde Erdal'ı merak etmekle geçen günlerden biriydi sanırım. -12 Eylül'ü nasıl öğrendiniz? - Gazete ve televizyondan öğrendik. Şaşkın bütün aile. Daha mı iyi, daha mı kötü oldu, tam kavrayamıyorlar. Babası daha adil biryargılama yapılacağı umuduna bile kapılıyoı; birara. Belki Erdal'ın suçsuzluğunun anlaşılması için bir $ans olur darbe! Daha kötü olacağı aklına hiç gelmiyor. Belki de daha kötüsünü düşünmeye korktuğundan... - Siz darbenin ne anlama geldiğinl biliyor muydunuz? - Kavrayamamış, babama sormuştum. Bana anlayacağım şekilde kısaca anlattı. - Size darbeyi gerçek aniamda gösteren uygulama ne oldu? - Tabii ki Erdal'a ve diğer kişilere uygulanan ceza şekli oldu. Burada sağ-sol ayrımı yapmak yanlış olur. insanlığa yapılan bir yanlış var. Geri dönülemez bir olay. Ben o kelimeyi yazamaz ve söyleyemezken onlar hiç düşünmeden uyguladı... 12 Eylül içimizden bir parçayı kopardı. içimizde onarılmaz, tarifi imkânsız bir yara bıraktı. ALİ DENİZ USLU P azar Dergi'deki çalışma arkadaşımız gazeteci Esra Açıkgöz'ün ilk kitabı "Tank, Tüfek ve Cezaevi: 12 Eylül ve Çocukluğum." Kitabını hazırlarken ondan epey uzak kaldık çünkü mümkün olduğunca, şiddetin yayıldığı tüm Türkiye coğrafyasını gezmeye çalıştı. 12 Eylül'ün dinmeyen öfkesinin ve korkusunun kuşaklar boyunca aktarıldığını gördü. Bu kandan, şiddetten 12 Eylül'de çocuk olanların payına düşenleri araştırdı. 30 kişiyle yaptığı röportajları da bu kitapta bir araya getirdi. Onun bu karanlık tarihe yolculuğu kolay değildi elbette. Çünkü acıları ve kayıpları konuşmak zor. Zaten o da utanç ve öfkeyi hissetmiş yazarken en çok. İçinden zaman zaman vazgeçmek de gelse, bu topraklarda yaşananların farkına varmanın hem kendine hem de bu şiddete göğüs gerenlere bir borç olduğunu düşünmesinden güç almış hep. Böyle devam etmiş yoluna. Işte bu ve pek çok nedenden Esra Açıkgöz'ün kitabı güçlü birtoplumsal bellek oluşumunda önemli bir adım. Unutmamak, hatırlamak ve yüzleşmekten kaçmamak için bize nereye bakmamız gerektiğini işaret etmesi açısından da yol gösterici. - İlk olarak kitap neyi anlatıyor? Çünkü resmi tarih ve yaşanan tarih arasındaki büyük uçurum bizi bilinmezliğe Itiyor. Bu karanlıga inmeye nasıl kararverdin? - Kitap çocukluğundan 12 Eylül geçenleri anlatıyor. O dönemin çocuklarıyla hayatlarını, 12 Eylül'le kesilen çocukluklarını konuştum. Kahramanlık maskesiyle bize dayatılan resmi tarihin dogru olmadığını her ne kadar çok önceden öğrenmiş olsam, bu topraklardaki karanlığı bilsem de kitap için yaptığım görüşmelerde derinliğinin daha da iyi farkına vardım. Editörüm Berat Günçıkan böyle bir kitap hazırlamamı teklif ettiğinde başta çok heyecanlandım, Türkiye'de devlet şiddetinin büyük olduğunu yaptığım pek çok haberden biliyordum, o nedenle bu işin kolay olmayacağının farkındaydım ancak kitap için görüşmelere başlayıp, şiddetin en agır şekliyle daha çocukken karşılaşan kişileri dinledikçe üzerimdeki ağırlık arttı. - "12 Eylül" bir girdap. Içindeki bunca acıdan nasıl bir derleme yaptın? - Mümkün olduğunca o dönem Türkiye'de farklı şehirlerde yaşayanlarla görüşmeye çalıştım. Küçük bir köyde ya da çatışmaların yoğun olduğu şehirlerde 12 Eylül'ün tezahürü nasıldı, onu da görmek istedim. Bu nedenle Türkiye'nin ilk sosyalist belediyecilik anlayışının hayata geçirildiği Fatsa'da, dönemin belediye başkanı Fikri Sönmez'in oğlu Naci Sönmez'le de konustum, Maraş Katliamı'nda anne- babası ve kardeşi gözü önünde öldürülen Yuıdagül Yurtsever'le de. 12 Eylül'de tam olarak ne yaşandığından yıllar sonra haberi olan ve şimdi Hrant İçin Adalet girişiminden, barış çağrılarına kadar pek çok eylemde yer alan Şevval Sam da kendi 12 Eylül'ünü anlattı. Daha 16 yaşında Diyarbakır Cezaevi'ndeki vahşeti, işkenceleri yaşayan, seslerini duyurmak için kendini yakan arkadaşlarının et kokusunu solumak zorunda bırakılan, altı yıl sonra da beraat eden Fehmi Bahçeci de var kitapta... O dönemin çocuklarıyla konuşmak, 12 Eylül'ün bugün bu topraklara bıraktıklarını, yaptıklarını anlamak adına da önemliydi. Çünkü onlar şimdi bugünün yetişkinleri. Kendi çocuklarını yetiştiriyorlar. Onlara, yaşadıklarını çocuklarına anlatıp anlatamadıklarını sorduğumda, gördüm ki 12 Eylül'ün öfkesi de, korkusu da kuşaklar boyu aktarılıp duruyor. - O dönemi yaşamadın. Ama pek çok kişinin yaşadıklannı dinledin. Nasıl bir ruh haliyle yazmaya başladın? - En ağır basan iki duygum, utanç ve öfkeydi. Kendim, kuşağım ve giderek daha da ilgisiz olan sonraki kuşaklar adına duyulan bir utançtı bu. Üzerinden yıllar geçmiş, çoktan unutulmuş, daha da kötüsü hiç öğrenilmemiş 12 Eylül 1980, sadece bir tarih değil, hâlâ içinden çıkamadığımız bir dönem çünkü. Yani 16 yaşındayken, abisi gözaltında "kaybedilen" Faruk Eren'e hâlâ kimse kardeşinin nerede olduğunu söylemiyor. Kimse, on yaşındayken annesi bombalı bir paketle öldürülen Mehmet Yılmaz'a annesinin katillerinin kim olduğunu açıklamıyor. Üstelik buna benzer olayların tekrar yaşanmayacağını bile söyleyemiyoruz. 12 EYLÜL ANNE-BABAMIN KATİLJ Yurdagül Yurtsever, 12 Eylül'ün çocuklarından biri. Resmi rakamlara göre 111, V * araştırmacalara göreyse çok daha fazla insanın öldürüldüğü Maraş Katliamı onu 11 yaşında yakalamış. Bu, anne, baba ve kardeş acısını da öğrendiği yaş. İşte kitaptan ufak bir bölüm: "Kalabalıktılar. Çok kalabalıktılar. Binlerce vardılar. Sokağın taa ucunda, bahçenin ötesinde, bahçede, evin çatısında, kapıdaydılar. Duvaıları delmeye, camları kırmaya, kapıya baltayla vurmaya başladılar. Biz altı kardeş, anne-babam, kiracımız Hacı Bektaş öğretmen, bir de abimin devrimci arkadaşı, toplam on kişiydik. Ah keşke biz de kalabalık olsaydık. Şu koca mahalledeki tek Alevi ev biz olmasaydık. . Ellerinde kürekler, kazmalar, baltalar... Annemi anlatamam sana... Önce onu yakaladı biri. Yüzü tanıdıktı. Bu kadar karanlık, bu kadar vahşi olmasa hemen tanırdım. Tekmelediler, yumrukladılar, baltaladılar. Baltaladılar! Annemi baltaladılar! Dili düştü annemin. Annemi anlatamam sana... Kimdi şuradaki adam ya! Çıkardım çıkaracağım. Annemin heryanı kanıyordu. Her yanı kandı. Gözleri bizdeydi. Bizim gözlerimiz bir onda, bir dilinde. Annemin dili önünde... Buldum! Karşı komşumuz Cemal Abi bu. Hani çocuklarıyla daha üç gün önce top koşturmuştuk.... Cemal Abi, senin çocuklar evde mi, yanlarına gidip oynayabilir miyiz? Duymadı. Annemin elleri hep hareket halinde, kendini korumayı bırakmıştı çoktan, sadece bize "Gidin" diyordu. Ağzıyla değil tabii, elleriyle. Dedim ya annemin dili koptu..." • - "Röportajlara ilk olarak Doğu'dan başladım dlyorsun." Aslında bu "12 EylüPün ilk nereyi vurduğunun da bir göstergesi sanınm... - İlk demekten ziyade daha şiddetli vurduğu yerin oralar olduğunu söylemek daha doğru olur. En azından yaptığım görüşmelerle benim ulaştığım sonuç buydu. Ancak tabii 12 Eylül Konya'nın küçük bir köyünde yaşayanları da istanbul gibi büyükşehirleri de, herkesi vuruyor. - Acılan konuşmak kolay değil, kayıplar, ölümler. Zoriandığın zamanlarda kendini nasıl telkin ettin? -Zaman zaman "Acaba bıraksam mı" diye düşündüğüm oldu. Yaşanılanları dinledikçe insanhğa dair güveni kaybetmemek elde değil. Ama madem ki bu topraklarda yaşıyorum, yan yana durduğum, karşılaştığım insanların gerçeklerinin farkına varabilmeyi de en azından kendime borçluyum diye düşündüm. Ayrıca bu şiddetle yüzleşilmesi için insanların nelere göğüs gerdiğini görmek de bir devam etme nedeniydi. - Seni en çok şaşırtan ve üzen hikâye neydi? - Acılar için derecelendirme yapmak mümkün değil. Çünkü 12 Eylül'le sürülen hâkim babasından dört ay uzak kalmak zorunda kalan Şelda Şenol için de, 12 yaşında annesiyle birlikte gözaltına alınan, işkenceye uğrayan, cezaevinde yatan Meral Batlaş için de acıları derin ve hâlâ taze. Ya da 17 yaşında asılan Erdal Eren'in kızkardeşi Sevil Eren için yaşamak zorunda bırakıldıkları, abisinin elinden alınmasını kabullenmesi hâlâ öyle zor ki... - Herkesin bir "12 Eylül'ü var" diyorsun. O zaman doğmamış olanlann bile... - Evet, çünkü o tarihte doğmayanları da 12 Eylül'den geçen kuşaklar yetiştirdi. Onların üzerine sinen, şiddet ve korku ne yazık ki bizlerin de üzerinde. Çocuğuyla yaşadıklarını konuşmayı bırakın siyasi tercihine dair bile renk vermeyen ailelerin ellerinden çıktık. Diğer yandan, o yıllarda ekilmiş ve bugün artık toplumun her kademesine işlemiş bir şiddetle terbiye edildik. Okuldan, kişisel ilişkilerimize kadar hayatımızın her yerine sinmiş bu şiddet, 1980 sonrası kuşak için de kendi 12 Eylül hikâyesini yaratıyor. - Türkiye gerçek aniamda "12 Eylül" ile yüzleşebilecek mi? - Üzerinden 30 yıl geçti, hâlâ bunu başaramadık ama yine de umutsuz değilim. Aslında öyle bir noktaya gelinecek ki, bundan başka çıkar yol kalmayacak diye düşünüyorum. Umarım bunun için bir 30 yıl daha beklemek zorunda kalmayız. - Unutmak ve hatırlamamak, yokmuş gibi davranmak en iyi yaptığımız şeylerin başında. Bu tür belgesel kitaplar, sistemli bellek kayıplarına karşı bir altematif oluşturabilir ml? - Bu tür kitapların güçlü birtoplumsal bellek oluşumunda önemli olduğunu düşünüyorum. Tabii bunların genç kuşaklara ulaşmasını sağlamak da ikinci adım. Acının, şiddetin yoğunluğu, sürekli değişen ya da değiştirilen gündemler nedeniyle belgeleme çalışmalarımız eksik kalıyor. 12 Eylül bile üzerinden 30 yıl geçtiği halde, henüz her yönüyle işlenemedi. •