Katalog

12 EYLÜL 2010 / SAYI 1277 PAZAR Hierapolis'te Apollon Tapınağı'nın yanında bulunan iki büyük havuz günümüzde de en önemli "sağlık turizmi" merkezlerinden birini oluşturuyor. Roma İmparatorluğu döneminde kente gelen hacılar bu kutsal suda yıkanarak hastalıklarının iyileştiğine inanıyorlardı. İtalyan arkeologlar da tapınağın düzenlenmesi çalışmalarında tümüyle suya adanmış "kehanet (bilicilik)" bağlantılı bulgulara ulaştılar. OZGEN ACAR Pamukkale suyunun gizemiSayın Çevre Bakanı Veysel Eroğlu'na, "Allianoi"nin ne olduğunu anlaması için Hierapolis kentini ve kaplıcasını gezmesini öneririzl p , ^ enizli Pamukkale yılda yarım milyon turisti çekiyor. I; \ Bu çekimin nedenleri dünyada bir benzeri olmayan L™*^ pamuksu kireç "travertenlerin", Hierapolis ve Laodikya antik kentlerinin yanı sıra Karahayıt Köyü ağırlıklı kaplıcalandır. Antik dünyada "Lykus" denilen vadinin, günümüzde "Çürüksu" adını alması da boşuna değil! Hierapolis antik kentindeki "termal (kaplıca)" havuzunu besleyen kaynakla bağlantılı kutsal bir yapı ortaya çıkarıldı. (taiyatecceüniversltesi'nden ProfesörFrancesco .D'Andrtafea§kan!ıâjndaki arkeologlar Hierapolis'te Apollon Tapınağı'nın yanında bu kutsal yapının iki büyük havuzunu da buldular. Bu doğa olayı günümüzde de en önemli "sağlık turizmi" merkezlerinden birini oluşturuyor. PAMUKKALE'NİN KUTSAL SUYU Roma imparatorluğu döneminde kente gelen hacılar bu kutsal suda yıkanarak hastalıklarının iyileştiğine inanıyorlardı. İtalyan arkeologlar, "ışık, Anat, müzik, sağlık, bilicilik" tanrısı Apollon adına yapılmış tapınağın düzenlenmesi çalışmalarında 300 m.'lik bir cephede tümüyle suya adanmış "kehanet (bilicilik)" bağlantılı bulguları ele geçirdiler. "Kutsal kent" anlamına gelen Hierapolisteki "pamukkale"nin, yöre suyunun çeşitli nedenlerle havayla temasında kirecinin çökelmesi sürecindeki kimyasal oluşumun sonucu olduğu biliniyor. Yörede sıcaklığı 35-100°C arasında değişen suyun içindeki "kalsiyum bikarbonat" yüzeye yaklaşınca zehirli "karbondioksit" açığa çıkıyor, "kireç" dediğimiz "kalsiyum karbonat" önce "jöle" gibi yumuşak olarak çökeliyor, sonrasında sertleşerek "pamukkalenin" beyaz traveıtenlerini yaratıyor. CİN DELİĞİ Açığa çıkan zehirli gaz ise günümüzde "Cin Deliği" denilen noktada boy gösteriyor. Antik yazarlardan Strabon, buıadaki gözlemini "Yöreden geçen hayvanlar bu zehirli gazdan dolayı derhal ölüyor" diye yazmış. Apollon Tapınağı'nın altında bu oluşumların yaşandığı "kutsal mağaranın" yüzeye açıldığı "Cin Deliği" noktasını 1964'te bulan İtalyan Kazı Heyeti de kuş ve benzeri küçük hayvanların ölmesi nedeniyle insanların zehirlenmesini önlemek için duvar ördü. Yöredeki güçlü depremlerin yarattığı fay hatları ve benzeri çeşitli doğa olayları nedeniyle "kutsal kent" olarak kabul edilen Hierapolis'te geçen yıl Apollon Tapınağı'nda göıkemli bir heykelin iki parçası bulundu. Başı dahil bazı parçaları henüz bulunamayan bu yaklaşık 4 m. yüksekliğinde ve 4 ton ağıılığındaki heykel geçici olarak ve desteklenerek birleştiıildi. ÖLÜLER ÜLKESİNİN TANRISI Yapılan çalışmalarda bu heykel başlangıçta Apollon sanıldıysa da Hades olduğu belirlendi. Antik Yunan'da üç kardeş "dünyayı" paylaşmışlardı! Zeus "gökyüzünün", Poseidon "denizlerin", Hades de "yeraltının" egemenliğini üstlenmişlerdi. Romalılar "Hades"in adını "Pluton"a. .• .i.^-..;; çevirdiler. Hierapolis'te bulunan bu nokta "plutonion' (pluton'un yeıi-Cin Deliği)" olarak adlandırıldı. Başındaki miğferden dolayı görünmez olan Hades "ölüler ülkesinin-yeraltının" tanrısı idi. İzmirli hemşerimiz Homeros orayı "Tanrıların bile tiksindiği çirkef dolu bir ülkedir" diye tanımlıyor! Yahudiler "Cehenna" dediler ve Hıristiyanların İncil'ine de aynı adla, Kuran'a ise "Cehenne-m" adıyla geçti. "Ölüler Ülkesini", ortaçağın ünlü İtalyan edebiyatçısı Dante *' "ilahi Komedya" yapıtında da anlattı. Hades'in yeraltı ülkesine bazı yaşayanlar da ölnıeden geçebilmekteydiler. Ancak Hades'in dizinin dibindeki üç kafalı, herkesin korktuğu "şeytani" köpek Cerberus yeraltına girişi denetlemekteydi. Anıtsal Hades heykel buluntusunun küçük bir örneği Hierapolis Müzesi'nde sergileniyor. Antik ozanlarâan Heseidos, Cerberus'u şöyle anlatıyor: "Orada yükselir yankılı konağı Güçlü Hades ile korkunç Pesephone'nin Azgın bir köpek bekler kapısını Amansız, sinsilikler ustası bir köpek Girenlere yaltaklanır kuyruğu kulakları ile Ama gireni bir daha bırakmaz dışarı." Apollon Tapınağı'nın yanındaki Plutonion'da "Cin Deliğinin" gerisinde 10 m. genişliğindeki alanda gazın oluşturduğu yoğun duman birikiminden dolayı içeriye girilemiyor. ATTİS PİŞMAN OLDU MU? Bu öykülerin Frigler döneminde ana tanrıça Kibele'ye kadar gerilere gittiği de biliniyor. Antik dünyada hayvanların "adak" olarak kurban edildiği bu yerde, ancak,Kibele'nin "3. cinsiyete sahip" denilen Attis adlı "hadım" rahipleri başlarına sardıkları çuvallarla birkaç dakikalığına içeriye girebiliyorlarmış. 1. Apollon bilicilik kaynak suyu 2. Hades üç başlı köpeği Cerberus ile 3. Hierapolis kentinde bulunan yeni kaynak suyu 4. Anıtsal Hades heykeli tamamlanmayı bekliyor 5. Ana tanrıça ve çocuğu heykelciği Fotoğraflar: İtalyan . ,2Ş3İfckeoloji 1997'de Fransız yontucu Auguste Rodin'in "Düşünen Adam" yapıtını anımsatan, ancak herhalde pişmanlığını yansıtan (I), 2 m. yüksekliğinde mermerden birsarışın Attis heykeli bulunmuştu. Apollon kutsal alanının en önemli özelliği burasının bir "kehanet (bilicilik)" merkezi olmasıydı. Geleceklerini öğrenmek isteyenler bu alanın yanındaki kaplıca suyunun çıktığı kuyuda bilicilik alfabesine başvuruyoılardı. Alfabeden çekilen bir harf, geleceğini öğrenmek isteyen kişiye bilicilik tanrısı Apollon'un ne yanıt verdiğini gösteriyordu! Günümüz falcılığı bu biliciliğin uzantısı olabilir mi? Bilicilik alanının yanında kaplıca suyunun çıktığı bir kuyu saptandı. Bu kuyudan rahip kaplıca suyunu alıp içiyordu, böylece toprağın bütün gücünü alıp geleceği görme yeteneğine kavuşuyordu. ADAKLAR Tapınağın altındaki gizli odada bulunan rahipler adak çukurundan aldıkları kurban hayvanlarına aşağıda gerekli işlemi yaptıktan sonra üstteki bir başka noktadan, adağı göstererek, adağın kabul edildiğini "abrakadabra" havasında bildiriyor olmalıydılar. Apollon kutsal alanının yanındaki kazılar bir başka kutsal yapıyı da ortaya çıkardı. Kutsal yapı bugün içinde sütunların bulunduğu ve üzerinde turistlerin yüzdüğü suyla besleniyor. Burada yapıya bağlı iki büyük havuz bulundu. Anıtsal yapının birçok noktasında çatlak ve açık noktalardan alttaki gazların etkisi ile kaynayan sular görülebiliyor. Anıtsal yapının tam merkezinde "tholos (yuvarlak planlı)" mermer sütunlu bir başka yapı buranın kutsallığını vurguluyor. Aynı yerde pişmiş topraktan 15 cm. yüksekliğinde ve kucağında bir küçük çocuktaşıyan bir tanrıça heykelciği de gün ışığına çıktı. Su çıkışlı bu olgu insanların ve hayvanların sağlığı ve toprağın verimliliğini anlatıyor olmalıydı. 300 metrelik cephenin tamamı suya adanmıştı. Bu yapılarda kemerler ile yüksek yerlerden kente getirilen su, bu yapılarda depolanıp çeşitli çeşmeler ile büyük hamam yapılarına gönderiliyordu. 9 Anadolu kökenli Apollon inancı italyan Kültür Heyeti ile Lecce Üniversitesi'nin Hierapolis'te "Anadolu'da Apollon İnancının Kutsal Yerleri Arkeolojsi" konusunda düzenlediği iki günlük bilinısel toplantıda Türk ve yabancı arkeologlar 18 değişik bildiri sundular. Yunanca "Apollon" adının gerçekte Anadolulu birtanrı ve Hitit metinlerinde adı geçen "Apulunas"a kadar uzandığı, ışık, sanat, müzik, sağlık, bilicilik odaklı özolliklerinin ülkemizdeki çeşitli tapınakları ile en yaygın inanca sahip olduğu konuşmacılarca vurgulandı. Dünyadaki en büyük Apollon tapınagının Didim'de bulunduğu, İzmir Claros'taki tapınağını ise önemli bir bilicilik merkezi olduğu arkeologlarca anlatıldı. . Özellikle Batı ve Güney Anadolu ağırlıklı bildirilerde bu yörelerde yeni bulunan Apollon inancı bağlantılı arkeolojik veriler, bu alanda çalışan arkeologlara ve Anadolu tarihsel inancı ve sanatına önemli ışıklar tuttu. Ayrıca Apollon inancının öteki çok tanrılarla bağlantıları ve bu inancın yerel farklılıkları da kıyaslamalı olarak görselleri ile yansıtıldı. •