Katalog

ekonomi@cumhuriyet.com.tr 11 ARALIK 2009 CUMA CUMHURİYET SAYFA EKONOMİ 13 CMYB C M Y B PARA-META-PARA MUSTAFA SÖNMEZ 2009 Küçülmesi, Yüzde 6-7 ile Rekor Kıracak Ulusal gelirin üçüncü çeyrekte de daralmasını sürdürdüğü ve yüzde 3.3 küçülme yaşandığı açıklandı. Böylece bu yılın 9 ayında küçülme, 2008’in aynı dönemine göre yüzde 8.5’i bulmuş durumda. Üçüncü çeyreği yıllıklandırdığınızda ise yüzde 8’e yakın bir daralma görüyorsunuz. Bunların hepsi, İkinci Dünya Savaşı yıllarını bir yana bıraktığınızda, Cumhuriyet tarihinin rekor rakamlarıdır. Üçüncü çeyrekte yüzde 3.3 olarak açıklanan küçülme ile birlikte, önceki çeyreklerin rakamları da revize edildi. Meğer birinci çeyrek daralması yüzde 15’e, ikinci çeyrek daralması da yüzde 8’e yakınmış. Bu üçüncü çeyrek daralması da, dördüncü çeyrek verisi açıklanırken revize edilip yukarı çekilebilir. Bu durumda, Orta Vadeli Program’da AKP iktidarının yüzde 6 olarak öngördüğü küçülmede kalınabilmesi için, ekonominin son çeyrekte, yani ekim-aralık döneminde yüzde 1.6 büyümesi gerekiyor. Yani küresel krizin miladı sayılan Ekim 2008 sonrası 3 aya göre, ulusal gelir bu yıl yüzde 1.6 büyüme yaşamış ise, küçülme, hedef olarak konulan yüzde 6’da kalacak demektir. Ama bu oran, mesela yüzde 1’de kalmış ise küçülme yüzde 6.5’e ulaşacaktır. Son çeyrek ile ilgili elimizde ne var? Önceki gün açıklanan sanayi üretim endeksinin yüzde 6.5 büyümesi, son çeyrek için güçlü bir büyüme belirtisi olarak yorumlanmıştı, ama dün (10 Aralık) açıklanan kasım ayı sanayi kapasite kullanım oranı, büyüme beklentilerinde hayal kırıklığı yarattı. Kasım ayı kapasite kullanım oranı, geçen yılın kasımına göre 2.2 puan, bu yılın ekim ayına göre de 1.1 puan azalarak yüzde 70.7 seviyesinde gerçekleşti. Tam kapasiteye ulaşamamanın nedenleri arasında iç talep yetersizliği yüzde 55.4 ile en önemli etken. Dış pazarda talep yetersizliği de yüzde 30 önem taşıyor. Kasımdaki performans düşüklüğü, mevsimsel ve takvimsel nedenlere dayanmıyor ve aralıkta da sürer ise, beklenen, “küçülmeden büyümeye” geçiş senaryosunu gerçekleştirmek de zorlaşabilir ve yıllık küçülme yüzde 7’ye doğru tırmanabilir. Küçülmenin sektörel ayrıntısına bakıldığında, tarımın, geçen yıl olduğu gibi, bu yıl da büyüdüğünü ve 9 ayda yüzde 3.2 büyüme performansı gösterdiğini görüyoruz. Ancak, esas sorun imalat sanayiindedir. Hem iç talep, hem dış talepte büyük daralma yaşayan imalat sanayiinde üçüncü çeyrek daralması yüzde 4’e yaklaştı ve 9 aylık küçülmesi de yüzde 12.4 olarak gerçekleşti. Bu, dehşetli bir daralma!.. İmalat sanayiinde, özellikle otomotiv, ana metal, petrol rafinaj ve dayanıklı tüketim malları üretiminde küçülmeden büyümeye geçiş çok yavaş. Sanayi ile ilintili ticaret ve ulaştırma sektörlerinde 3. çeyrek daralması yüzde 7’yi geçmiş. Bu sektörlerde 9 aylık daralma, ticarette yüzde 16’yı, ulaştırmada yüzde 12’yi geride bırakmış durumda. Ticaretteki benzer bozuk performansın rakamlarının aynısı inşaat sektöründe de görülüyor. Züğürt tesellisi sayılacak büyümeler, turizm ve finans sektörlerinde. Otel-lokanta alt sektöründe 9 aylık büyüme yüzde 4’te kalırken, tuzu kuru ve 2009 kârını yüzde 40 arttıran bankaların bulunduğu finans sektöründe de büyüme yüzde 9 dolayında. Üçüncü çeyrek küçülme verileri, kişi başına gelirde daralmanın sürdüğünü, dolayısıyla yoksullaşmanın arttığını, tırmanan işsizlikle birlikte, iş-aş meselesinin, Türkiye’nin gerçek gündemi olmayı sürdüreceğini bir kez daha teyit ediyor. mustafasnmz@cumhuriyet.com.tr Türkiye İstatistik Kurumu’nun rakamlarõna güven kalmadõ. Kurum 2009 GSYH verilerini iki kez revize etti ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) - Türkiye ekonomisinde yõlõn birinci çey- reği için açõklanan yüzde 14.3 küçülme rakamõ yüzde 14.7 olarak, ikinci çeyre- ği için açõklanan yüzde 7 küçülme raka- mõ da yüzde 7.9 olarak revize edildi. 2009’un 9 aylõk döneminde ekonomide- ki daralma yüzde 8.4’ü buldu. Temmuz-ağustos-eylül dönemini kap- sayan üçüncü çeyrekte yüzde 3.3 küçül- me meydana geldi. Geçen yõlõn üçüncü çeyreğinde ekonomi yüzde 1 büyümüş- tü. Bu yõlõn 9 ayõnda ise yüzde 8.4 kü- çülme kaydedilirken, cari fiyatlarla GSYH 700 milyar 958 milyon lira oldu. TÜİK’in 2009’un üçüncü çeyreğine ilişkin açõk- ladõğõ GSYH verilerine göre, söz konu- su dönemde en fazla küçülme yüzde 18.1 ile inşaat sektöründe görüldü. Birinci çeyreğe ilişkin son yapõlan re- vizyonla, cari fiyatlarla GSYH daralma oranõ yüzde 2.7 olurken, cari fiyatlarla GSYH ise 209 milyar 789 milyon TL ola- rak gerçekleşti. TÜİK’in ikinci çeyrek ve- rilerde yapõlan düzeltme sonrasõnda sabit fiyatlarla GSYH 23 milyar 285 milyon TL olurken, yüzde 4.4 küçülmenin yaşandõ- ğõ cari fiyatlarla GSYH’de küçülme 228 milyar 948 milyon TL oldu. Geçen yõlõn üçüncü çeyreğinde inşaat sektörü yüzde 9.8 daralmõştõ. İnşaat sek- törü bu yõlõn 9 aylõk döneminde de yüz- de 19.5 küçüldü. Yüksek oranda küçül- me gösteren diğer sektörler arasõnda yer alan vergi-sübvansiyonda yüzde 8.4 da- ralma yaşandõ. 2008’in üçüncü çeyreğinde yüzde 1.5 küçülen toptan ve perakende ticaret sek- törü, bu yõlõn üçüncü çeyreğinde de kü- çülmeye devam etti ve söz konusu dö- nemde yüzde 7.2 küçülme gözlendi. Ge- çen yõlõn üçüncü çeyreğinde yüzde 0.3 bü- yüyen imalat sanayiinde, bu yõlõn aynõ dö- neminde de yüzde 3.9 gerileme kayde- dildi. Üçüncü çeyrekte büyüyen sektör- ler arasõnda yüzde 9.5 ile dolaylõ ölçülen mali aracõlõk hizmetleri öne çõktõ. Mali aracõ kuruluşlarõn faaliyetleri sektöründe yüzde 7.8, gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetlerinde yüzde 6.3, balõkçõlõkta yüzde 6.2, oteller ve lokantalar sektöründe yüzde 5.2 büyüme kaydedildi. 1945’TEKİ SEVİYEYE RAMAK KALDI Türkiye 1945’te gördü- ğü yüzde 15.3’lük kü- çülmeden sonraki en yüksek küçülmeyi 2009’un ilk çeyreğinde yaşadõ. İlk açõklanan veriler tarihi rekorun 1.5 puan altõnda olsa da, son yapõlan reviz- yonlarla aradaki fark 0.6 puana kadar indi. 2009 ilk çeyrekte yaşa- nan yüzde 14.3’lük kü- çülme oranõna yakõn en yüksek küçülmelerden bir diğeri ise yüzde 12.8 ile 1927 yõlõnda görülmüştü. Böylece Birinci Dünya Savaşõ, Kurtuluş Sava- şõ ve 1929 dünya eko- nomik krizini atlatan genç Türkiye Cumhu- riyeti’nin bile görmedi- ği küçülme, mevcut krizde ortaya çõktõ. Yõ- lõn ilk çeyreğinde gö- rülen çift haneli bu kü- çülme 1932 yõlõnda ya- şanan yüzde 10.7’lik, 1941 yõlõnda yaşanan yüzde 10.3’lük küçül- melerle birlikte, Cum- huriyet tarihinin beş kez yaşanan çift haneli küçülmelerinden biri oldu. TÜİK göre, üçüncü çeyrekte Türkiye ekonomisi yüzde 3.3 daraldõ. 9 ayda ekonomi yüzde 8.4 daraldõ. 2’nci çeyrekte daralma yüzde 7’den yüzde 7.9’a revize edildi. PRADA İLK MAĞAZASINI NİŞANTAŞI’NDA AÇTI Lüks ürünler sõnõfõndaki markalardan biri olan Prada, Avrupa ile Asya ara- sõnda ilgi çekici bir basamak ve gelişme, büyüme potansiyeline sahip bir pazar olarak değerlendirdiği Türkiye’deki ilk mağazasõnõ Ni- şantaşõ’nda açtõ. Prada İdari İşlerden Sorumlu Genel Müdürü Se- bastian Suhl, Mimar Roberto Baciocchi tarafõndan tasarlanan, iki katlõ bin metrekarelik mağazanõn açõlõşõnõn Türkiye pazarõna ver- dikleri önemin bir göstergesi olduğunu söyledi. Suhl, ikinci ma- ğazalarõnõ 2010’da İstinye Park’ta açmayõ planladõklarõnõ kay- dederek, Ankara ve tatil beldelerini incelediklerini aktardõ. DOLUCA’NIN DLC SERİSİ 5 YAŞINDA Doluca şarap dünyasõnda yeni trendlerin öncüsü diye nitelendirdi- ği DLC serisine iki yeni ürün kattõ. Doluca Şarapçõlõk Yönetim Ku- rulu Üyesi Sibel Kutman, DLC serisinin 5. yaşõnõ DLC Grenache ile Doloca klasiği olan Moskado’ya yeni tatlar katarak şarapse- verlerin beğenisine sunarak kutladõklarõnõ açõkladõ. Fransa’nõn ün- lü Cote du Rhone şaraplarõnõn ana üzümü olan Grenache Dolu- ca’nõn Saroz’daki bağlarõnda yetiştiriliyor. DLC serisinin diğer ürünü olan Moskado ise halk arasõnda misket olarak bilinen Ege bölgesinin Muscat cinsi üzümünden elde ediliyor. SABANCI’DAN TOPLUMSAL GELİŞİME 4.5 MİLYON TL Sabancõ Vakfõ’nõn da kurucu üyeleri arasõnda olduğu “Engellile- rin İnsan Haklarõ Avrupa Vakõflar Konsorsiyumu” kapsamõnda dü- zenlenen “Erişilebilir Toplum Yaratmak” seminerinde konuşan Sa- bancõ Vakfõ Mütevelli Heyeti Başkanõ Güler Sabancõ insanlarõn ha- yatõnda fark yaratmak için kadõnlar, gençler ve engellilere odak- landõklarõnõ belirtti. Sabancõ Vakfõ’nõn bugüne kadar hibe prog- ramlarõ için ayõrdõğõ kaynağõn 4.5 milyon TL’ye ulaştõğõnõ söyle- yen Sabancõ, vakfõn bu yõl açtõğõ Toplumsal Gelişme Hibe Prog- ramõ’na gelen başvurularõn 168’e ulaştõğõnõ kaydetti. Nabucco’ya ilk onay ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) - TBMM Dõş- işleri Komisyonu’nda, Nabucco doğalgaz boru hat- tõ projesi anlaşmasõnõn onaylanmasõna ilişkin yasa ta- sarõsõ kabul edildi. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanõ Taner Yıldız, milletvekillerinin sorularõ üzerine, Na- bucco projesinin maliyetinin 7.8 milyar Avro olarak tahmin edildiğini belirterek proje ile sağlanacak do- ğalgazõn sõrasõyla Türkiye, Bulgaristan, Romanya ve Macaristan üzerinden Avusturya’ya ulaştõrõlmasõnõn hedeflendiğini anlattõ. Gaz sõkõntõsõna ilişkin sorulara Yõldõz, “Gaz ihtiyacının karşılanması sadece Türkiye’nin meselesi değildir” yanõtõnõ verdi. İFLAS KAYGISI Dünya yeni sis bulutlarõna teslim Ekonomi Servisi - Dubai’nin em- lak şirketi Dubai World’un 26 milyar dolarlõk borcuna erteleme isteğiyle başlayan olumsuz seyir, borçlarõnõ ödeyememe tehlikesiyle karşõ karşõya olan ülkelerin kredi notlarõnõn tek tek düşürülmesiyle devam ediyor. Son günlerde ardõ ardõna düşen ülke kre- di notlarõ küresel piyasalarda ikinci bir dalga endişesi yarattõ. Salõ günü kredi derecelendirme ku- ruluşu Fitch’in Yunanistan’õn notunu düşürüp “olumsuza” çevirmesiyle dünya borsalarõ bir yara daha almõş- tõ. Buna Moody’s’in İngiltere ve ABD ekonomilerini kõsa sürede kamu borç- larõnõ düzene sokmalarõ için uyarma- sõ eşlik etti. Yunanistan’õn kredi no- tunun indirilmesinin ardõndan önceki gün de uluslararasõ kredi derecelen- dirme kuruluşu Standard& Poor’s’un (S&P), İspanya’nõn not görünümünü durağandan negatife çekmesi, tedir- ginliği iyice arttõrdõ. S&P, ayrõca Rus bankalarõnõn da riskli kredilerinin cid- di bir tehdit oluşturduğu uyarõsõnda bu- lundu. S&P analistlerinden Yekate- rina Profimova, riskli kredi miktarõ- nõn gelecekte düşme ihtimaline rağ- men durumun endişe verici olduğunu belirtti. Uluslararasõ yatõrõmcõ George So- ros, “Ülkelerin borcunu ödeyeme- me kaygıları var ama bu uzak ihti- mal. Devlet borçlarının ödenmemesi korkusunu Dubai yarattı ama bu bir gün sürdü” dedi. Soros, büyük bütçe açõklarõ ve piyasalardaki kay- gõlara rağmen, Yunanistan’õn borçla- rõnõ ödeyememe durumunda düşme- sine izin verilmeyeceğinden emin ol- duğunu, aynõ şeyin İngiltere için de ge- çerli olduğunu söyledi. Öte yandan, ABD hükümeti 700 milyar dolarlõk kurtarma programõnõ gelecek yõl ekim ayõna kadar uzattõ. Üretiminin öncü göstergesi olan kapasite kullanõm oranõ iki aylõk yükselişten sonra düştü Durgunluktançıkışyavaşolacak Ekonomi Servisi - Yatõrõm bankasõ Merrill Lynch’e göre içinde bulunulan döneme bakõl- dõğõnda resesyondan çõkõş ve to- parlanma yavaş olacak. Ekono- mide ikinci bir dip yaşanma ih- timali zayõf diyen kuruluşa göre, işsizlikte azalma eğilimi önü- müzdeki yõl da görünmeyecek. Merrill Lynch Varlõk Yöneti- mi 2010 Yõlõ Yatõrõm Stratejile- rine Genel Bakõş Raporu İstan- bul’da açõklandõ. Global ekono- minin hâlâ yüksek dozda ilaçla (devlet yardõmlarõ) yoluna devam ettiği kaydedilen raporda 2010’da ekonomide toparlanmanõn süre- ceği belirtildi. Türkiye’de, kriz- de hõzlõ bir toparlanma fakat bu- nu koruyamama durumunun ya- şandõğõ ifade edilen raporda 2010 ile ilgili şu tespitlere yer verildi: Türkiye’nin artõk IMF ile bir stand by anlaşmasõ yapmasõna ih- tiyaç kalmadõ.  Ticari canlanma arttõkça ekonomide ikinci bir dip yaşan- ma olasõlõğõ düşük görünüyor.  Belli başlõ tehlikeler, uzun süre devam eden borç deflasyo- nu ve döviz kurlarõ reformunun başarõsõzlõğõ olarak sõralanabilir.  En büyük toparlanma, kri- zin en fazla hissedildiği ve Tür- kiye’nin de içinde bulunduğu bölgede olacak.  FED’in faiz arttõrmasõ bek- lenmiyor.  ABD Dolarõ’nda toparlan- ma bekleniyor. BRIC para bi- rimleri Avro’ya oranla daha avan- tajlõ olacak. Kredi ve devlet borçlarõndan daha iyi seçenek olan özsermaye yatõrõmlarõ açõsõndan iyi bir yõl olacak.  Büyümeyi sürüklemesi için bayrağõ tüketiciler devralacaklar.  Yatõrõmcõlar, emtia portfö- yünde altõn, gümüş gibi maden- lere odaklanmalõ. Kasõm ayõ kapasite kullanõm oranõ ekimde önceki aya göre yüzde 13.7 yükselen sanayi üretiminde istikrarlõ düzelme beklentilerini bozdu. İmalat sanayiinde kapasite kullanõm oranõ, kasõmda, geçen aya göre 1.1 puan azaldõ. ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) - İmalat sanayiinde kapasite kullanõm oranõ, kasõm ayõnda, geçen yõlõn aynõ ayõna göre 2.2 puan, geçen aya göre 1.1 puan azala- rak 70.7 oldu. İşyerlerinin tam kapasite ile çalõşmamasõnõn nedenleri arasõnda iç pa- zarda talep yetersizliği yüzde 55.4, dõş pa- zarda talep yetersizliği ise yüzde 29.7 ola- rak ilk iki sõrada geldi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) “İma- lat Sanayiinde Eğilimler Kasım 2009” so- nuçlarõnõ açõkladõ. Kamu sektöründe kap- asite kullanõm oranõ yüzde 88.8, özel sek- törde yüzde 70.4 olarak gerçekleşti. 2008 yõlõ Kasõm ayõnda kapasite kullanõm oranõ, kamu sektöründe yüzde 75.3, özel sektör- de yüzde 72.5, toplamda ise yüzde 72.9 dü- zeyindeydi. TÜİK’in 4 bin 847 işyerinden derlediği analiz sonuçlarõna göre imalat sanayiinde iktisadi faaliyet kollarõna göre tam kap- asitede çalõşõlmamasõnõn nedenleri arasõn- da iç pazarda talep yetersizliği yüzde 55.4 ile, dõş pazarda talep yetersizliği yüzde 29.7 ile önde geldi. Mali imkânsõzlõklar yüzde 3.4, yerli mallarda hammadde yetersizliği yüzde 3.7, ithal mallarda hammadde ye- tersizliği yüzde 1.7, işçilerle ilgili mesele- ler ise yüzde 1.1 oranõnda etkili oldu. Üretim miktarı da azaldı İşyerlerinde 2009 yõlõ Kasõm ayõ üretim miktarõ bir önceki aya oranla yüzde 1.9 ora- nõnda azaldõ. Aralõk ayõnda üretim mikta- rõnõn yüzde 0.5 artmasõ bekleniyor. Kasõm ayõ satõş miktarõ yüzde 0.6 azaldõ, aralõk ayõnda yüzde 5.2 artmasõ bekleniyor. Kasõm ayõ satõş fiyatlarõ bir önceki aya göre yüzde 0.7 artarken, aralõkta da bu- nun değişmeyeceği tahmin edildi. Avrupa’da kabul edildiği bi- çimiyle iki dönem üst üste küçülen ekonomiler, teknik olarak resesyona girmiş oluyor. Türkiye ekonomisi dört dönem üst üste küçüldü. 2008’in son çeyreğinde yüzde 6.5, 2009’un ilk çeyreğinde yüzde 14.7, ikinci çeyrekte ise yüzde 7.9 küçülen Türkiye ekonomisi, re- sesyon tartışmalarına da son noktayı koymuş oldu. Türkiye ekonomisi 2001 krizinin ardından yıllık baz- da yüzde 5.7 küçüldükten sonra 2008 son çeyreğe ka- dar kesintisiz olarak büyümeye devam etmişti. TÜ- İK’in yaptığı son reviz- yonla 2008’da yıllık bü- yüme sabit fiyatlarla yüzde 0.9’da kalmıştı. İstanbul Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Tanıl Küçük, ekonominin dört çey- rektir küçüldüğünü anımsatarak teselli edici tarafın, 2009’un üçüncü çeyreğinde küçülme hızının yüzde 3.3’e gerilemiş olduğunu söyledi. Türkiye İhracatçılar Meclisi Başkanı Mehmet Büyükekşi de, imalat sana- yinde hızlı bir toparlanma yaşanmadan tam anlamıy- la krizi geride bırakmanın zor olduğunu aktardı. TÜRKİYE RESESYONDA Dubai krizinden sonra Yunanistan ve İspanya’nõn notu negatife çekildi. Avrupa’da iflas riski artan ülkelerin başõnda Yunanistan, Portekiz, İrlanda ve Macaristan var. Ekonomide rekor daralma Sanayide düzelme umudu boşa çıktı