Catalog

8 Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası asomuncuoglu@tusam.net Hazar bölgesindeki projelerde Rusya öne çıkıyor… C S TRATEJİ Avrupa ülkelerine ihraç ettiği doğal gaz fiyatlarıyla Türkmenistan’ın elde ettiği 130, hatta 150 dolar karşılaştırılsa, bu rakamlar önemsiz görünebilir. Ancak Avrupa fiyatı dediğimiz fiyat, Avrupa’ya ulaşan doğal gazın fiyatıdır. Türkmenistan ise Rusya’ya kendi sınırında gaz satıyor. Üstelik 2008’den sonra fiyatın yeniden belirlenecek olması da Türkmenistan açısından oldukça olumlu bir gelişmedir. Türkmenistan sürekli olarak yaptığı bütün anlaşmaları gerçekleştirecek doğal gaz miktarına sahip olduğunu bildirse de, uzmanlar bu konuda şüphe içerisindedir. BP’nin 2007’de yayınladığı değerlendirmeye göre 2006 itibariyle Türkmenistan’ın kanıtlanmış doğal gaz rezervleri 2,86 trilyon metreküp olarak gösteriliyor. Bu rakam, BP’nin 20052006 rakamlarından (2,9 trilyon) bile daha düşüktür. Halbuki Türkmenistan’a göre, yapılan son araştırmalar neticesinde Türkmenistan’ın doğal gaz rezervi yaklaşık olarak 24 trilyon metreküptür. Özellikle Rusya, Türkmenistan ile imzaladığı 25 yıllık çerçeve anlaşmasının gerçekleşip gerçekleşmeyeceği konusunda endişeleniyor. 2007’nin sonunda Türkmenistan yönetiminin yaptırmaya karar verdiği doğal kaynak rezervlerinin değerlendirilmesi uluslararası itibara sahip bir şirket tarafından yapılır ve Türkmenistan’ın iddiası kanıtlanırsa, o zaman yeni bir durumla karşılaşılacak. Ancak bu aşamada Türkmen gazının sadece bütün projelere değil, mevcut anlaşmalara (Rusya, Çin, İran) uygun miktarda bile olup olmadığından endişe ediliyor. 20 Aralık 2007’de Moskova’da Rusya, Kazakistan ve Türkmenistan arasında Hazar kıyısı doğalgaz boru hattının yapımıyla ilgili bir anlaşma imzalandı. Söz konusu anlaşmanın Transhazar veya Hazar geçişli doğal gaz boru hattı olarak bilinen projeyi şimdilik rafa kaldırması kuvvetle muhtemeldir. Dahası, Moskova’da yürütülen görüşmeler, sadece Hazar’ın altından döşenmesi planlanan doğal gaz boru hattının değil, aynı istikametteki petrol boru hattı projesinin başarısını da etkileyecek niteliktedir. Bu aşamada Türkistan (Orta Asya) enerji mücadelesinde Rusya önde gitmeye devam ediyor. Hazar geçişli proje ise şimdilik proje olarak kalıyor. Transit ülke olarak Batı’nın projelerine eklemlenen Türkiye ise, son anlaşmalarla Türkistan enerji kaynaklarının boru hatlarıyla dünya piyasalarına taşınması açısından da devre dışı kaldı. Türkiye devre dışı TÜRKMEN GAZI Hatırlanacağı üzere, Hazar kıyısı boru hattı projesi konusundaki niyet bildirisi Mayıs ayında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Türkmenistan ziyareti sırasında imzalanmıştı. (Ayrıntılar: Anar Somuncuoğlu, "AB Orta Asya’da Kaybetti, ABD Pusuda", Cumhuriyet Strateji, Sayı 152, 28 Mayıs 2007) İmzalanan bildiriler uyarınca Türkmen gazını Rusya’ya ulaştıran mevcut boru hatlarının onarımı, kapasitelerinin genişletilmesi ve Hazar kıyısı boru hattı adını alan yeni bir boru hattının yapımı öngörülüyordu. Rus kaynaklarına göre yapılan çalışmalar sonucunda Rusya, 2014 yılı itibariyle Türkistan ülkelerinden yaklaşık olarak 90 milyar metreküp doğal gaz alabilecektir. Hazar kıyısı boru hattının yapımı konusundaki anlaşmanın Eylül 2007’ye kadar imzalanması planlanmıştı. Ancak daha sonraki süreçte katılımcı devletler arasında sorunlar çıktı. Sorunlardan bir tanesi, doğal gazını Rusya’ya satmak Nazarbayev ve durumunda olan Putin... Türkmenistan’ın satış fiyatından memnun olmamasıydı. Diğer bir sorun ise Rusya ve Kazakistan arasındaki petrol taşımacılığı konusundaki sorunlardı. Pazarlıklar sonucunda Türkmenistan, Rusya’nın bin metreküp doğal gaz başına biçtiği fiyatın kademeli olarak 2008’de 100 dolardan 150 dolara çıkmasını sağladı. Esas başarı ise, 2008’den sonra söz konusu fiyatın serbest piyasa koşullarına göre hesaplanacak olmasıdır. Türkmenbaşı’ndan sonra, Türkmenistan üzerindeki ilginin artmasından faydalanan yeni yönetim, dış ilişkilerde yeni bir açılım sağladı. Böylece Türkmenistan, "gönüllü izolasyondan" aktif denge Hazar’ın doğusundaki enerji kaynaklarının Türkiye üzerinden Hazar geçişli projelerle Batıya aktarılması şu anda devre dışı kalmış gözüküyor. Putin’in Kazakistan ve Türkmenistan’la geçtiğimiz ay imzaladığı anlaşmalar elini güçlendirdi. Türkmenistan ve Kazakistan ise KAZAK PETROLÜ pazarlık yaparak istediklerini Aslında 20 Aralık 2007’de Moskova’da imzalanan Hazar kıyısı boru hattı anlaşması, Kazakistan aldılar. Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev’in Rusya politikasına kaydı. Bu politikanın sonucunda ilginç bir durum ortaya çıktı. Zira büyük kapasiteli alternatif boru hattının bulunmadığı bir ortamda, sadece yürüttüğü enerji görüşmelerini bir koz olarak kullanan Türkmenistan, doğal gaz fiyatını yükseltmeyi başardı. Dahası, aslında Hazar kıyısı boru hattı projesi, Türkmenbaşı döneminden beri, Türkmenistan tarafının Rusya’yı ikna etmeye çalıştığı bir projedir. Alternatif boru hatları projelerinin geleceğinin belirsiz olduğu bir ortamda, üretimini giderek artıran Türkmenistan ek boru hatlarına acil ihtiyaç duymaktadır. Rusya’nın ziyareti sırasında imzalanmıştı. Türkmenistan liderinin kendisi bulunmayıp, bir yetkilisini imza törenine yollamıştı. PutinNazarbayev görüşmelerinden sonra yapılan açıklamalarda sadece doğal gaz konusunda değil, petrol konusunda da önemli görüşmelerin yapıldığı anlaşıldı. Kazakistan tarafının açıklamasına göre TengizNovorossiysk petrol boru hattının kapasitesinin mevcut 28’den 67 milyon tona artırılması, Kazakistan’ın yılda 17 milyon ton petrolle BurgazDedeağaç (BulgaristanYunanistan) petrol boru hattına katılması ve AtırauSamara boru hattının kapasitesinin artırılması konusunda prensipte anlaşma sağlandı. Ancak hatırlanırsa, buna benzer bir açıklama Mayıs ayındaki Putin’in Türkmenistan ziyareti sırasında da, daha önceleri de yapılmıştı. Eninde sonunda Rusya, ya Kazakistan’ın bu isteklerine ya da Kazakistan’ın BTC’ye katılımının arttırmasına razı olmak durumunda kalacaktır. 2015 yılı itibariyle Kazakistan’ın 150 milyon ton petrol üretmesi bekleniyor. Kazakistan, petrolünü yöneltebileceği istikametleri şimdiden garanti altına almak durumundadır. Nitekim 20 Aralık’taki Hazar kıyısı boru hattı görüşmelerinden sonra yapılan yorumlarda, Rusya’nın Hazar kıyısı boru hattı anlaşması karşılığında Kazakistan’ın taleplerini kabul ettiği yönünde tahminler yürütüldü. Rusya’nın TengizNovorossiysk’in kapasite