Catalog

6 Dursun YILDIZ İnş. Müh. Su Politikası Uzmanı USİAD Genel Başkan Danışmanı Proje yeni ve gerçekçi yaklaşımlar bekliyor… C S TRATEJİ tesviyeleri, toplulaştırma, ürün deseni planlaması bunlardan bazılarıdır. Örneğin GAP’ta bugüne kadar sadece yaklaşık 170.000 ha alanın toplulaştırması yapılmıştır. Bu nedenle sadece sulama kanallarını yapmak ile her şey bitmemektedir. Son 7 yıldır projenin ilerlemesinde tedrici olarak büyük bir yavaşlama görülmüştür. G eçmişi 1930’lu yıllardaki Keban Projesine kadar uzanan bu dünya projesinin ismi 1980 yılında "Güneydoğu Anadolu Projesi" olarak konuyor, 1989 yılında yapılan master planında proje entegre kalkınma projesine dönüştürülüyor ve 2005 yılında bitirilmesi öngörülüyordu. 1989 yılı GAP Master Planı hedef ve öngörülerinin geride kalması ve Proje’nin 2005’de bitirilmesinin mevcut koşullarda olanaklı olmaması üzerine revize edilmiştir. 2010’da bitirilmesi hedefine uygun olarak revize edilen GAP Master Planındaki hedeflere ulaşmak yine mümkün görünmemektedir. Bu nedenle GAP için son günlerde yeni bir atak başlatılmıştır. Ülkemizde 9 ili kapsayan bu bölgenin özelliklerinden birisi de Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da su havzaları içinde gelişme ve değerlendirme potansiyeli bulunan tek havza oluşudur. Nil’in kuzey Afrika’daki bölümü de dâhil olmak üzere diğer bütün havzalarda 60’lı yıllardan başlayan süreç içinde bölgedeki su kaynaklarının hemen tamamı geliştirilmiştir. Türkiye bu coğrafyada çok önemli bir su havzasını geliştirme olanağına sahip bir ülke olma avantajını taşımaktadır. Diğer taraftan GAP’ın yer aldığı topraklar bundan 10.500 yıl önce dünyada ilk defa bugünkü anlamıyla üzerinde tarım yapılan topraklardır. Avrupa’nın buradaki tarımın başlangıcından 5000 yıl sonra tarım yapmaya başladığı düşünülürse tarım kültürü ve tarım tarihi açılarından bu toprakların ne kadar önemli olduğu anlaşılacaktır. GAP’ın su kaynakları olan Fırat ve Dicle’nin yıllık su potansiyeli ülkemizin teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir yıllık su potansiyelinin yaklaşık dörtte biridir. GAP’ın uygulamaya konması için başlangıçta uluslararası finans kuruluşlarından kredi temin edilememiş, Ancak o dönemde de yaşanan büyük sıkıntılara rağmen proje tamamen kendi öz kaynaklarımızla başlatılmıştı. GAP’ta stratejik açılımlar ENTEGRE PROJE ÖZELLİĞİ GAP yalnızca bir tarım ve enerji projesi değil, bölgede kültürel ve sosyal dönüşümü gerçekleştirecek bir yapısal dönüşüm projesidir. Entegre projeler bir bölgenin topyekun gelişimi için hazırlanan çok amaçlı projelerdir. GAP Enerji üretmenin yanı sıra tarım sanayi entegrasyonunu gerçekleştirmek bölge insanının gelir seviyesini yükseltmek, bölgelerarası kalkınmışlık farkını azaltmak, sadece kendimiz için değil komşu ülke insanı için de gıda üretmek iddiasını taşıyan çok yönlü insan odaklı entegre bir projedir. GAP’ın tamamlanması durumunda 3,8 milyon kişiye iş olanağı sağlayacağı öngörülmektedir. Arap ülkelerinde yaklaşık 30 milyar dolarlık büyük bir tarımsal ürün pazarı mevcuttur. Bu nedenle GAP aynı zamanda bulunduğumuz bölgenin gıda ihtiyacını karşılama yönünde önemli bir rol üstlenecek bir projedir. Bunun ötesinde GAP ülkemizin bulunduğu coğrafyada su ve gıda açısından stratejik olarak kontrol gücünü artıracaktır. GAP’ın bütünleşik bir proje olmasının getirisi hem bölgesel hem de ulusal açıdan büyük olacağı gibi entegre bir projenin gerçekleştirilmesinin zorlukları da bulunmaktadır. Bu tip projelerde ilgili kurumlar arasında çok büyük bir eşgüdüme ihtiyaç duyulur. GAP’ta bu eşgüdümün gerçekleştirilmesi konusunda da bazı sıkıntılar yaşanmıştır. Kökeni 1930’lu yıllara dayanan GAP’ın gerçekleşmesi daha çok enerji üretimi alanına kaymış durumda. Tarımsal sulama alanındaki gerçekleşme ise ancak yüzde 14 düzeyinde. Uzun süre projeye yabancı kredi bulunamazken, şimdi yabancı ilgisi dikkat çekiyor. gelişmenin durmuş olduğu ve canlılığının azaldığı anlamına gelmektedir. Bugün artan şey GAP’a olan siyasi ilgidir. Bölgesel kalkınma konusunun gündeme gelmesi ile GAP tekrar siyasetin ilgi alanına girmiştir. GAP’ta teknik hazırlıklar açısından bir sorun yoktur. DSİ Genel Müdürlüğü başta olmak üzere mühendislik yapıları ile ilgili çalışmalar sürdürülmektedir. Ancak altyapı hazırlık çalışmalarında daha alınacak çok mesafe bulunmaktadır. Bölgenin esas nefes alacağı husus tarım ve tarıma dayalı sanayidir. GAP'la ilgili yapılması gereken daha çok iş bulunmaktadır. Çiftçilerin eğitilmesi, tarımsal altyapı yatırımlarının yapılması, toprak potansiyelinin ve özelliklerinin belirlenmesi, arazi ENERJİ Mİ SULAMA MI? PROJE YAVAŞLADI GAP’ta başlangıçtaki hızın ve heyecanın kaybedilmesinin temel nedenleri bütçeden ayrılan kaynağın ve siyaseten gösterilen ilginin azalması şeklinde sıralanabilir. Bu ilgi azalmasının nedeni ise o dönemlerde yaşanan ekonomik ve siyasal sıkıntılar ve GAP kapsamındaki Atatürk Barajı bunun getirdiği sorunlar nedeniyle başka önceliklere odaklanmış olunmasıdır. Diğer bir deyişle ülkemizde son dönemde kamu yatırımlarına tahsis edilebilen kaynaktaki yetersizlik GAP gibi stratejik öneme sahip bir projeyi de kapsamıştır. GAP için yeni finans modeli arayışlarından sonuç alınamamasında da öncelikler sırasından kaynaklanan sorunlar etkili olmuştur. GAP’ın gerçekleşmesi açısından yaşanan yavaşlama büyük ölçüde siyasi düzeyde GAP’a olan ilginin ve siyasi desteğin azalmasından kaynaklanmıştır. Bugün GAP’ın tekrar canlandırılmasından söz edilmesi bir başka deyişle GAP’taki Türkiye’nin hidroelektrik enerji üretimin yaklaşık yarısı GAP’taki barajlardan sağlanmaktadır. GAP’ta Hidroelektrik enerji yatırımları yüzde 75 oranında tamamlanmıştır. Bu durum zaman zaman önceliğin hidroelektrik enerjisine verildiği sulama yatırımlarının ikinci plana itildiği konusunda değerlendirmelere konu olmaktadır. Ancak "GAP’ta Hidroelektrik enerjiye öncelik verildi ve bu nedenle sulama projeleri geride kaldı" açıklamaları tam olarak doğru değildir. GAP sulama projelerinin yaklaşık yüzde 75’inin baraj inşaatı tamamlanmıştır. GAP’ta tamamlanan 16 barajın sadece yarısında sulama amacının yanı sıra hidroelektrik enerji santrali de bulunmaktadır. GAP’ta şu ana kadar yapımı tamamlanan barajlardan Atatürk, Birecik, Dicle ve Batman Barajlarında yapım amacına uygun olarak hem Hidroelektrik Santral hem de sulama sistemi için su alma ağzı mevcuttur. Bu barajlarla sulanması planlanan arazi 853.000 hektar olup bu da GAP’taki tüm sulanacak alanın yarısına karşılık gelmektedir. Bir arazinin sulanması için sulama kanallarından önce Baraj gövdesi inşaatına başlanır ve baraj gövdesi ile diğer ilgili yapılar tamamlandıktan sonra baraj gölü doldurulur. Bu oldukça uzun bir süre alabilir. Hem Enerji üretmek hem de sulama yapmak için inşa