Katalog

8 Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası [email protected] Küresel propaganda aracı olarak kullanılıyor C S TRATEJİ kötülük güçlerinin karşı karşıya geldiği fantastik ve tarihi filmlerin sayısındaki artışın altında siyasi sebeplerin bulunmadığını söylemek mümkün değildir. Bu filmler, ABD’nin giriştiği "özgürlük savaşını" çağrıştıracak cinsten, bugünün uluslararası politika gündemine göndermelerle dolu. Bunun ötesinde bu filmler, hakikaten yukarıda da belirtildiği gibi, tarih içerisinde Batı’da oluşmuş olan ve Batı bilimsel ve edebi eserlerine sinmiş olan Batı’nın üstünlüğü, Doğu’nun barbarlığı ve ezeli BatıDoğu çatışması ana fikrini de içinde barındırıyor. Batı kültüründe bulunan bu bakış açısı yapısal bir karakter taşırken, zaman içerisinde Doğu kavramı adı altında değişik ülkelerin ve halkların algılandığı ve sanat eserlerine taşındığı görülüyor. Sözgelimi, "Yüzüklerin Efendisi" yazıldığı sırada eserdeki kötülük güçleri olarak Sovyetler Birliği’nin algılanması kaçınılmaz gibiydi. Ancak eser sinemaya uyarlandığı sırada dünyadaki dengeler ve gündem değiştiğinden şer güçlerinin sarıklı olarak gösterilmesi dikkate değer bir değişiklikti. Termopil Savaşı’nı ele aldığımız zaman, 19. yüzyılın başında şiirlerinde Termopil konusunu işleyen Lord Byron, Yunanlıları Osmanlılara karşı başkaldırmaya çağırıyordu. 20. yüzyılda Batı uygarlığının düşmanı olarak Türklerin yerini Rusların aldığını görüyoruz. 1962’de de aynı isimle çekilen "300 Spartalı" filminde Spartalıların düşmanı olarak bütün dünyaya hakim olmak isteyen bir "şer imparatorluğu" şahsında hangi ülkenin gösterilmek istendiği bellidir. Bugün ise kendisine özgürlük savaşçısı rolünü biçmiş olan bir ülkenin, insanları silah zoruyla "özgürleştirmeye" kalktığını ve bu düşünceye götüren öz algılama ve kültürün yansımasını 2006’da çekilen "300 Spartalı"da da açıkça görüyoruz. Batı dışındaki dünyaya kaçınılmaz olarak düşman gözüyle bakan bir zihniyetin, belki de tarihte gelmiş geçmiş en militarist toplumu kendisine örnek olarak seçmesi, talihsiz olmaktan çok bilinçli bir karar olarak görünmektedir. Soydaşlarını satan hainin normal bir Spartalı olarak değil, doğar doğmaz aslında Sparta geleneklerine göre öldürülmesi gereken bir sakat şeklinde gösterilmiş olmasını bir tarafa bırakalım. Filmde düşmanlara karşı merhametsizlik aklanmaya ve yüceltilmeye çalışılıyor. Filmin en çok ABD askerleri tarafından beğenildiğine dair haberler şaşırtıcı değil ancak dehşet vericidir. (Gerçi filmin düşmana merhametsizlik konusundaki fikri, suçluya karşı şiddeti meşrulaştıran bir Hollywood geleneğinin abartılmasından başka bir şey değildir.) “3 00 Spartalı" filmi vizyona girmeden kısa bir süre önce İran’ın filme tepki göstermesi, medyada haber oldu. Haberlere göre M.Ö. 480 yılında meydana gelen Termopil Savaşı’nı konu edinen ve 300 Spartalının on binlerce askerden oluşan Pers ordusuna karşı uzun süre direnmelerini anlatan film, İran tarafından UNESCO’ya şikayet edildi. Filmin İran’a hakaret etmek amacıyla çekildiğini savunan İran yetkilisinin şikayetinde "savaş zihinlerde başlar" ifadesine yer verilmiş. Ne var ki aslında söz konusu film İran’a karşı saldırgan tavır benimsemekle sınırlı kalmıyor. Tarihi Sparta ve bugünkü ABD arasında sanal bir paralellik kurulmaya çalışılan filmde, özgürlük ateşiyle yanıp tutuşan "demokratik" Spartalıların karşısında Pers karlı Zerhes’in köle askerleri şahsında "Asya’nın bütün milletleri" tasvir edildi. Dahası, Yeni Muhafazakar gündeminin kaba özeti olarak değerlendirilebilecek bu filmde ABD’nin sadık olmayan müttefiklerinden Birleşmiş Milletler’e kadar her kesime benzetmeler yoluyla saldırgan bir tavır benimsendi. Benzetmeleri bir tarafa bırakırsak BM, "eski dönemden kalma" ve "anlamını kaybetmiş" bir kurul olarak tasvir ediliyor. Üstelik bu kurulun savaşa karşı özgür bir birliğin, sayıca büyük ancak kölelerden çıkmasının sebebi de düşmandan aldığı nimetler oluşan orduya karşı direniş gösterebilmeleri, Batı şeklinde gösteriliyor. ABD içindeki tartışmaları da tarihçileri açısından Batı ve Doğu çatışmasının özünü filme taşıyan yönetmen, "özgürlükçü" ve "idealist" oluşturuyormuş. Yeni Muhafazakârlara karşı çıkan realistleri, sadece "kendi çıkarları gerektirdiği zaman" savaşa giren ATI BATI’DIR’ hainler olarak tasvir ediyor. Filmin saldırgan tavrı müttefiklere kadar uzanıyor. Spartalılarla birlikte Bir milletin kendisine ve dünyaya olan bakışının savaşan ancak yetersiz asker şeklinde gösterilen sanat yoluyla yaygın bir şekilde ifade edildiği ve müttefikler, "yaptıklarından daha fazla gürültü çıkaran ABD’de en çok sinemanın, milli kimliği yaratan ve çaylaklar" betimlemesiyle aşağılanıyor. Nitekim bu yansıtan bir sanat dalı olduğu hatırlanmalıdır. Bu müttefikler, Spartalıların sadece Sparta için değil, açıdan bakıldığında son dönemde ABD’de iyilik ve "bütün Yunanistan" için savaşmalarına rağmen, savaş alanında Spartalıları bırakıp gidiyorlar. 300 Spartalı Bütün bu benzetmeler son derece açık filminin afişi... olmasına ve "beyaz adam" dışındaki bütün ırk ve halkların düşman olarak tasvir edilmesine ABD’de de tepki duyulmasına rağmen, film konusunda eleştiri yazan birçok kişi, filmin siyasi bir benzetme olduğunu kabul etmiyor. Yeni Muhafazakarların yayın organı olarak bilinen "The Weekly Standard"ın sinema eleştirmeni John Podhoretz, filmin Batı ve Doğu arasındaki kültürel çatışma veya diğer bir siyasi mesajı taşımadığını iddia ediyor. Podhoretz’e göre filmin bu şekilde görünmesinin sebebi tarihi gerçeklerdir. Buna göre Termopil Savaşı’nı anlatmaya kalktığınız zaman, Doğu barbarlarına karşı direnen Batı uygarlığının öyküsünü anlatmaktan kaçınmak mümkün değildir. Filmin siyasi altyapısını reddedenler, özellikle filmin daha önce yazılmış bir çizgi romandan uyarlama olduğuna da vurgu yapıyor. (Halbuki söz konusu romanın yazıldığı 1998’de Yeni Muhafazakarların Soğuk Savaş sonrası stratejisi çoktan oluşturulmuştu.) Yine "The Weekly Standard"ın internet sitesinde yer alan Bill Walsh imzalı bir yazıda "300 Spartalı"nın gerçek tarihi olayları masalsı anlatma tarzıyla birleştirdiği ve belki de bundan dolayı düşmanları talihsiz bir şekilde insanisizleştirdiği belirtiliyor. Termopil Savaşı’nın Batı tarihinde sembolik önem taşıyan olaylardan bir tanesi olduğunu belirten yazar, bununla birlikte filmin bilinçli bir şekilde siyasi bir söylemi savunduğunu reddediyor. Buna göre, "300 Spartalı" Batı yanlısı bir filmse, bunun sebebi Herodot ve Plutark’tan başlayarak "Batı" tarihçilerinin Batı yanlısı olmasıdır. Küçük ancak Sinemada ‘Medeniyetler Çatışması’ ABD’nin küresel yaklaşımlarının propagandasını sinema yoluyla yapma gücü biliniyor. Son dönemde ‘300 Spartalı’ filmiyle Doğuya ilişkin her şey kötülenirken, müttefiklere dahi ağır eleştiriler yöneltilmesi dikkat çekiyor… ‘B KÜRESEL PROPAGANDA Hollywood yapımı "tarihi" filmlerin tarihi gerçeklere uyup uymadığı tartışması bir yana, bu eserler her şeyden önce ABD’nin kültürel etkileme gücünün bir parçasıdır. Ancak "300 Spartalı"nın saldırgan ve göze batan propaganda tarzı, bu gücü artırmaktan çok zayıflatan bir yapıt olarak görünmektedir. Bunun ötesinde dünyada birçok ülkenin ABD sinema ve televizyon filmlerinin akınına direnmeye devam ettiği ve hatta son dönemde canlandığı da görünmektedir. Bu anlamda en çarpıcı örnek herhalde Çin sinemasıdır. Çin devlet ve millet geleneğinin, devlet ve millet birliğinin karşısında kişisel yaşamın önemsizliğini görsellikle öne çıkaran "Kahraman" filmiyle dünyaya anlatılması ve filmin tanıtımı için başarılı bir reklam kampanyasının yapılması Batı’da "propagandanın küreselleştiğine" dair yorumlara yol açmıştı. Her ne kadar sinema yoluyla küresel propagandanın en iyi uygulayıcısı tartışmasız olarak ABD olsa da, gerçekten de Çin, sadece teknolojik anlamda değil, kültürel anlamda da Batı’yı "kendi silahıyla vurmak gerektiğini" kavramışa benziyor. Ancak dünyada ortaya çıkmaya başlayan bu denemelerin daha çok cılız olduğu ve ABD’nin kültür alanındaki topyekün gücünü şimdilik dengeleyemediği kaydedilmelidir.