Katalog

likiditeye bağlanmış ülkelerin olasılıkları değerlendirmesi gerekiyor. Yen/dolar paritesinde Çin’in döviz rezervleri ile ilgili kararlarının da etkili olacağını unutmamak gerekiyor. Çin’in döviz rezervleri 1 triyon doları aştı ve yüzde 70’i ABD devlet tahvilleri şeklinde tutuluyor. Çin bu parayı değerlendirmek için yeni yatırım alanları arıyor. Çin geçtiğimiz sene doların değer kaybı nedeniyle zarar ederken Euro’nun güçlenmesi sayesinde rezervlerinin Euro olarak tutuğu bölümü üzerinden kazanç elde ett.(9) Çin kendi parasının değerini düşük tutabilmek ve ABD’nin cari açığını finanse ederek, bu ülkeye yaptığı ihracatı devam ettirmek için rezervlerinde dolar tutuyor. Bununla birlikte Çin’in rezervlerindeki doların önemli bir kısmını Euro veya gelişmekte olan Asya ekonomilerinin paraları ile değiştirebileceği ve bunun doların değerinde ciddi bir düşüşe neden olabileceği de konuşuluyor. Ancak bu durumda elinde tutmaya devam edeceği dolar cinsi aktiflerin değerinin düşmesini de göze almak zorunda kalacak. HEDGE FONLARI VE RİSK Bu günlerde ekonomi gündemindeki konulardan birisi, finansal piyasaların regüle edilmesi. Vergi cennetlerinin ve offshore uygulamalarının ABD için yıllık 100 milyar dolarlık vergi kaybına neden olduğu söyleniyor. Dahası küreselleşen ekonomide tamamen serbest hareket edebilen paranın, bu özelliklerinden teröristlerin ve uyuşturucu kaçakçılarının faydalandığı vurgulanıyor. Gizemli finansal türev araçların kullanımındaki büyük miktardaki artış ve hedge fonların yükselişi finansal risklerin nerede olduğunu anlamayı zorlaştırıyor. Çünkü bunlar genelde son dönemde bir patlama yapan offshore finans merkezlerini kullanıyorlar.(10) Hedge fonlar temelde fiyat değişimleri üzerine spekülasyon yaparak, fiyatların yönünü doğru tahmin etmeye ve diğerlerinden önce hareket ederek pozisyon almaya çalışırlar. Büyük bir hedge fon spekülasyon yaparak pozisyon aldığında diğer yatırımcılar davranışlarını buna göre belirleyecekleri için aslında bu bir manipülasyondur. Bir hedge fon, yerel bir paranın değerinin devalüe edileceği üzerine spekülasyon yaparak ve bu para cinsinden varlıklarını elden çıkararak, bu ülkenin parasına karşı spekülatif bir saldırı yapar. Fon satışlara başlayınca arzı artan bu para değer kaybetmeye başlar, elinde bu para cinsinden aktif tutanlar da fonu izlerler. Ancak onlar gittikçe düşen fiyatlardan satış yapacakları için hedge fonun elde ettiğinden daha düşük bir getiri elde ederler. 1992 Sterlin krizinde Soros’un yaptığı tam da budur.(11) Soros önce Avrupa Döviz Kuru Mekanizması’nda (ERM) problem olduğu, İngiliz Pound’unun kırılgan olduğu yönünde açıklamalar yaptıktan sonra, Quantum fonu büyük miktarda Sterlini açığa sattı. Diğer fonların da Soros’u izlemeleri sonucunda Bank of England parasını korumak için 15 milyar dolarlık rezervini harcamak zorunda kaldı. İngiltere ERM sistemini terk ederken, Soros bu bahisten 1 milyar dolar kazandı. Hedge fonlar paranın değeri üzerine spekülatif atakları provake ederler. Devalüasyon yapılmasını gerektirecek bir durum olmasa dahi bu fonlar spekülatif ataklarla ve manipülasyon güçleri ile para krizlerine neden olabilirler. Bir ülkeye ait parayı ya da o para cinsinden aktifleri satarak devalüasyonu tetikleyebilirler. Malezya başbakanı Mahattir’in Asya krizinin baş sorumlusu olarak da Soros’u suçladığını unutmayalım. Asya krizinin yayılmasına neden olan sürü davranışında da hedge fonların önemli rolü olumştur. Nitekim Soros’da bunu itiraf etmiş kendi fonunun da Asya’da yaşanan krizde rol oynadığını söylemiştir. Quantum fonu Tayland parasını açığa satarak bu paranın fazla değerlendiği yani artık değer kaybetmesi gerektiği yönünde bir sinyal vermiştir.(12) Fiyat değişimi üzerine spekülasyonun güzel bir örneğini geçtiğimiz yıllarda yaşadık Amaranth isimli bir hedge fon 2005 yılında doğalgaz fiyatlarının artacağı beklentisi ile bahse girdi, yani pozisyon aldı. Katrina Kasırgası sonrasında doğal gaz fiyatları yükselince fon büyük karlar elde etti. Benzer pozisyon almaya devam ederken, doğal gaz fiyatları düşünce 6 milyar dolar yani fonlarının yüzde 65’ini kaybetti. Yapılan yorumlarda fonun enerji piyasalarında karşılaşılan en büyük kaldıraç oranını kullandığı söylendi.(13) Geçtiğimiz dönemde petrol ve emtia fiyatlarında yaşanan artışın bir kısmı da spekülasyon kaynaklıydı. Hedge fonlar emtia fiyatlarındaki dalgalanmalardan da sorumlu tutulmuşlardır. 1994’te petrol için future anlaşmaları yaparak, petrol fiyatlarında spekülatif kaynaklı dalgalanmaların artmasına neden olmuşlar, 1998’de açığa satışlarla (borçlanarak elinde olmayan bir varlığın satılması) alüminyum, bakır ve nikel fiyatlarının düşmesini tetiklemişler, fiyat düşüşünden önce sattıkları için bu işlemden de büyük kazançlar elde etmişlerdir. Amaranth ile LTCM isimli hedge fonun 1998’de batmasının ABD ekonomisine etkileri yeniden hatırlanınca, hedge fonların düzenlenmesi tartışması yeninden gündeme geldi. ABD’de hedge fonlara yöneltilen son suçlama ise bunların özellikle kredi piyasalarında içerden aldıkları bilgi ile büyük kazanç elde etmeleridir.(14) Hedge fonların 90’larda yaşanan finansal krizlerde harekete geçirici bir rol oynadığı düşünülüyor. Fonların bir özelliği de kullanmalarına izin verilen kaldıracın bir üst sınırının olmamasıdır. Yani var olan sermaye tabanlarına oranla çok büyük miktarlarda borçlanabilirler. Bu sınırsız kaldıraç etkisi kullanımı aslında potansiyel bir finansal kriz nedeni olan, hedge fonun batması olasılığını da arttırır. 10 lira sermaye ile 100 liralık borçlandığınızda yüzde 10 getiri 10 lira anlamına gelir ki bu başlangıçtaki sermayenizi iki katına çıkartmanızı sağlar. Oysa sadece yüzde 5’lik bir kayıp, 5 lira kaybetmeniz yani başlangıçtaki sermayenizin yarısını yitirmeniz anlamına gelir. Eğer riskini göze alıyorsanız, kaldıraç kullanımı büyük kazanç getirebilir. 2003’te yapılan bir çalışma özellikle LTCM isimli hedge fonun batmasından sonra kullanılan kaldıraç oranlarının ortalama olarak azaldığını saptamış.(15) Ancak Amaranth örneğini unutmuyoruz. Soros’un Quantum’u gibi büyük sermayeleri yöneten makro fonlar piyasanın yönü üzerine bahis oynarlarken genellikle çok yüksek kaldıraç faktörleri kullanırlar. Kaldıraç faktörlerinin büyük olmasının riski artırması C S TRATEJİ 5 nedeniyle hedge fonların 2005’te 484’ü 2006’da ise 1000 tanesi battı.(16) Hedge fonların regüle edilmesi bu fonların yüksek hareket kabiliyetine sahip olmaları nedeniyle oldukça zor. Düzenleyici kuralların vergi cennetleri ve offshore finansal merkezlere de uygulanması gerekiyor. Eichengreen, bütün bu özelliklerinden dolayı, gelişmekte olan ülkelerin hedge fonların operasyonlarından kaynaklanan bir risk ile karşı karşıya olduklarını ve bu yüzden kendilerini korumaları gerektiğini söylüyor. Şili ve Malezya’nın yaptıklarına benzer sermaye kontrolleri de öneriler arasında.(17) Başı boş küresel sermaye oynadığı bahislerle getirisini artırmaya ve yağmacılar gibi ulusların birikimlerine el koymaya çalışıyor. Finans mühendisliği bu süreci kolaylaştırmak için yeni yatırım araçları üretiyor. Bu paranın çok sınırlı bir kısmı üretime gidiyor. Çünkü dünyadaki tüketim gücü sınırlı. Bu likidite ve finans bolluğunun yanı sıra dünyada çocuklar açlıktan ölüyor. Gerçi hakkını yemeyelim Soros bu paranın bir kısmını bizim de içinde bulunduğumuz ülkelere demokrasi gelsin diye harcıyor. Ne de olsa demokrasi demek, borsaların kurulması, finansal sermayenin serbest dolaşımına izin verilmesi demek. Dipnotlar: 1 Can the World Escape Recession?, Economist, March, 3rd 2001 2 Çevik, S., November 17 2006, www.morganstanley.com 3 Rogoff, K., Hedge Fund Transparency, March 07, 2007, Economist’s View 4 The global gusher, The Economist, January 6th 12th 2007 5 Mandel, M., Henry, D., It’s a Low, Low, Low, LowRate World, BusinessWeek Online, February 19, 2007 6 Carry on Living Dangerously, Economist February 10th – 16th 7 Carry on Speculating, Economist February 24th – March 2nd 2007 8 What Keeps Bankers Awake at Night, Economist, February 3rd 9th 2007 9 A Money Machine, Economist, January 27th – February 2nd 10 Places in the Sun, Economist, February 24th – March 2nd 2007 , 11 Lim G., C., 1999, Hedge Funds and Currency Crises, The Australian Economic Review, vol.32, no. 2, pp 1916 12 age 13 Flare up, Economist September 23rd – 29th 2006 14 Flareup The Economist, September 23rd29th 2006 15 age 16 Rogoff, K., Hedge Fund Transparency, March 07, 2007, Economist’s View 17 Eichengreen, B., 1999, The Regulator’s Dilemma: Hedge Funds in the International Financial Architecture