Katalog

Ülkenin geleceğiyle ilgili umudunuz var mı? Kitapta canları pahasına sürdürdükleri yoğun bir mücadele döneminden arta kalan bir kesimin ruh hali yansıtılıyor. Ardından gidecek bir amaç kalmadı denilirken hem ülkedeki darbe ortamı ve yenilgi hem dünyada sosyalizmlerin yenilmesi ve hayatlarını adadıkları amaç ve hedeflerin anlamını yitirmesinden söz ediliyor. Ardından gidilecek bir amaç kalmadı kesin bir hüküm değil, karakterlerin o zamanki ruh hallerini yansıtan bir cümle. Elbette umudum var, yazar ve politik bir insan olarak “umut ilkesine” inanmam bir yana; toplumsal olguları değerlendirdiğimde pek çok umut verici şey görüyorum. Gezi ve Kobani direnişleri en gözle görülür olanları. Ancak çarpıcı olanlardan ziyade toplumsal vasata baktığımda da umutsuzluğa kapılmıyorum, hatta edebiyatçı olmamın toplumsal olana bakıp gözenekleri, kristalize olmamış eğilimleri seçebilmemde çok önemli etkisi olduğunu söyleyebilirim. Solun 12 Eylül öncesinde olduğu gibi edebiyatla daha çok haşır neşir olması gerek. Siyasetin kristalize edemediği olguları sezebilmek ve dünyayla, dünyanın canlı cansız bütün varlıklarıyla hemhal olabilmek için. Solun 12 Eylül öncesinde büyük bir maneviyat dünyası vardı. Bu dünya çok yara aldı. Bu dünya ne edebiyatsız yeniden var olabilir ne de bu yaraları yalnızca edebiyat sarabilir. Bundan sonra da 12 Eylül döneminin, sol hareketlerin içinden çıkan öykülerin peşinden gitmeyi düşünüyor musunuz yoksa farklı bir zamanın ya da mekânın öykülerini de okuyacak mıyız kaleminizden? Aslında Ara Tonlar’la 12 Eylül dosyasını diyelim kendi içimde kapattım, öte yandan bunu bilmemin mümkün olmadığını düşünüyorum. Ben istesem de istemesem de 12 Eylül anlattıklarımın bir yerinde olacak, bunu koparıp atamam. Kaldı ki, bugüne kadar yalnız 12 Eylül’ü de anlatmadım, Ağlayan Dağ Susan Nehir ve Başka Aşklar 12 Eylül temalı kitaplar değildi. Yazmayı düşündüğüm bir şey var Kürdistan’la ilgili ama bunu kendime bile söylemeye cesaretim yok henüz. Zihnimin bana şu an uzak bir köşesindeki hazırlığı hissediyorum bende biriken şeyleri kazıp çıkarabilmek için çok okumaya ve zamana ihtiyacım var. n Ara Tonlar/ Ayşegül Devecioğlu/ Metis Yayınları/ 208 s. Kayıp devrimin izinde r Yankı ENKİ ürkiye’deki devrimci hareketlerin 12 Eylül darbesinden sonraki süreçte nasıl yollar izleyip izlemediklerine, hareketlerin özeleştiri yapıp yapmaması gerektiğine dair fikirler yıllar içinde tartışılırken, edebiyat dünyasında da özellikle darbenin otuzuncu yılından itibaren bir kuşağın kayıplarının hesabı tutulur oldu ve böylece kurgu eserler, hayatını kaybeden insanların istatistiğini vermenin ötesine geçip, adı konulamayan bir şeyin kaybını, edebiyatın olanaklarıyla yansıtmaya başladı. İşte bu adı konulamayan, sol hareketlerde aktif ya da sempatizan olarak yer almış insanların darbe sonrası sessizliğinde çoğalan şey, bugüne dek üç romanı ve iki öykü kitabı yayımlanan Ayşegül Devecioğlu’nun edebi evreninin temelidir. Devecioğlu’nun yaşam öyküsünü bilenler ya da siyasi geçmişi ya da bugününe dair fikri olanlar için yazarın eserlerinin gerçekçiliği ve vuruculuğu daha fazla olabilir, ama onun yazdıkları her ne kadar 12 Eylül öncesi ve sonrasından asla bağımsız olmasa da, üsluplarıyla, dilleriyle ve kurgudaki derinlikleriyle son derece edebi eserlerdir. Buradaki “son derece”den kasıt, yazarın eserlerinin katmanlarından birinin yine edebiyat olmasıdır. Öykü anlatmak, kurgulamak, hakikat ve gerçeklik ilişkisini çözümlemek gibi meseleler, ilk bakışta “12 Eylül” romanı olarak kategorize edilebilecek eserlerin derinlerinde gizlidir. Neyin öyküsünü niye anlatıyoruz, nasıl anlatıyoruz, kime anlatıyoruz ve öyküde neleri anlatamıyoruz, yazar bunlar üzerine kafa yorar eserlerinin satır aralarında. “YİNE EYLÜL!” Ayşegül Devecioğlu’nun yazdıkları arasında kurgunun, edebiyatın, yalanın ve hakikatin öyküsünün satır aralarından en çok yükseldiği eser Ağlayan Dağ Susan Nehir’dir. Yazarın geçtiğimiz günlerde yayımlanan yeni romanı Ara Tonlar da, hayatın mı yoksa kurgunun mu daha tuhaf olduğunu tartışıyor yine. T Bunu hangi zamanda yapıyor diye merak ederseniz, cevap kitabın henüz başında gösteriyor kendisini: “Yine eylül!” Ağlayan Dağ Susan Nehir, yüzeysel olarak bakıldığında siyasi geçmişimizle ilgili bir roman veya Çingenelerin dünyası hakkında bir eser olabilir. Ne var ki Devecioğlu’nun her romanında en üstteki yüzey bile oldukça derin; öyküye adım attığı anda bir bataklığa saplanıyor insan. İlk romanı Kuş Diline Öykünen de, özellikle final sahnesiyle, sonsuza kadar bir bataklığa mı saplandık yoksa bulanık suların arasından yavaş yavaş soluyabilmeye mi başladık, onu düşündürüyordu. Yazar bu kararı okurlarına bırakmıştı, özellikle de 12 Eylül’e kadar devrimin peşinde olmuş ve daha sonra devrim fikrine yabancılaşmış okurlarına. Devecioğlu’nun ilk romanı Kuş Diline Öykünen ve son romanı Ara Tonlar, tematik olarak paralellik taşımakla kalmıyor, aynı zamanda birbirini tamamlıyor. İlk romandaki kadın kahramanımız Gülay, işkence görmüş ve tecavüze uğramış bir devrimciydi. Yavuz ise onun sadece sevgilisi değil aynı zamanda yoldaşıydı. Başına gelenlerden sonra aşk kavramını sorgulayan Gülay, önce sevdiği yoldaşını kaybetmekten korkuyor, kaybettikten sonra da geri dönmesini bekliyordu. Ara Tonlar’ın kahramanı da tıpkı Gülay gibi devrimci hareketin içinde olan bir kadın, ama o, sevdiği yoldaşının geri dönmesini beklemiyor, hatta dönmesinden oldukça korkuyor. 12 Eylül darbesinden birkaç yıl sonra öldüğü düşünülen Demir birden geri dönüyor ve yirmi yıl sonra aynı arkadaş grubunun içinde buluyor kendisini. Peki o geçen yıllar içinde, o kayıp zamanda neler oldu? Ara Tonlar sürükleyici bir biçimde bunun öyküsünü anlatıyor. AŞKA VE KADINLIĞA YABANCILAŞMA Gülay, köylü kökenli ve bu nedenle de yoldaşları tarafından değer verilen bir kadınken, Ara Tonlar’ın kadın kahramanı, arkadaşları tarafından burjuva olarak görülen, işçi kökenli bir aileden gelmediği için adeta suçlanan ve tam da bu yüzden devrimciliğini sürekli kanıtlamaya çalışan biri. “Sen hiçbir zaman iyi bir devrimci olamayacaksın,” diyorlar ona, ancak devrim için neredeyse bir erkeğe dönüşüyor o, çünkü bir devrimci, kadın da olsa dişiliğini sergilememeli onun içinde bulunduğu siyasi oluşuma göre. Aşka ve kadınlığa yabancılaşma sorunu da her iki romandaki kahramanın öyküsünde öne çıkıyor. Gülay’ın travmatik deneyimleri, onun yaşayacağı ilişkinin dikenli tellerine dönüşüyor adeta. Kuş Diline Öykünen’de dokunmanın bile acı verdiği bir aşka karşı, Ara Tonlar’da da dokunmamanın verdiği acı var sanki. “Devrimci kadın” teması önemli bir yer tutuyor her iki romanda da fakat bu Devecioğlu’nun resmettiği melankolik dünyanın sadece küçük bir kısmı. Diğer yandan, yazarın 2011’de 1 6 N İ S A N yayımlanan Başka Aşklar adlı öykü kitabının da aşk kavramını yokluk üzerinden ele alan, aşkı ancak “yabancı”ların ve “öteki”lerin satır arasında takip edebileceğimiz hikâyelerinde görebildiğimiz bir eser olduğunu belirtmekte fayda var. Ara Tonlar, bir yandan darbe öncesi yılların siyasi heyecanını, devrimcilerin dünyasını resmediyor, ama yazarın asıl meseleleri yanında bunlar sadece olay örgüsünü destekleyen nostaljik ayrıntılar olarak gözüküyor. Önemli olan ise, devrimcilerin anılarında bile dönemedikleri, hakkında sustukları, dilsizleştikleri darbe sonrası yıllar. Yirmi yıl öncesine yabancılaşmış, artık eski halinden eser kalmayan kahramanların öyküsü bizim okuduğumuz. İşte, ölü sanılan Demir’in geri dönüşü, belki bu suskunluğun vücut bulmuş hali; belki de suskunluğun bir çığlıktan önce zirve yaptığı o ânı gösteriyor. “Geri dönen bir ölüyle hangi dilde konuşulur ki?” diye soruyor romandaki kahramanlar, ama yazarın bize sorduğu soru şu: Olmayan bir devrimle hangi dilde konuşacak devrimciler? Aslında artık kendileri de var olmayan kahramanlar, nasıl var etmeliler kendilerini? Geçmişle tek bağları bedenlerindeki yara izleri olanlar, bu izlerden kurtulmalı mı? “ZAMAN, BÜTÜN BUNLARI UMURSAMIYORDU” Ara Tonlar, zamanı anlamlandırma çabasının, kapatılamayan bir hesabın hikâyesi; anımsanamayan, paylaşılamayan bir resmin çerçevesi. Aynı meseleyi Kuş Diline Öykünen’de de işliyordu yazar: “Zamanı aylara, yıllara, günlere bölen, beklemelere, hasretlere, ölümlere, yaşlılıklara bölen kendileriydi. ‘Zaman değişti,’ diyen, ‘zaman bölündü, zaman parçalandı,’ diyen kendileriydi. Zaman, bütün bunları umursamıyordu.” İşte bu kayıp zaman, anlatılmayan bir hikâyenin, ama hikâye edilen bir hakikatin sebebidir. Sonuç olarak, Ara Tonlar’ı bir darbenin peşinde okumak da, hikâyeler öldü mü, hikâye ölürse hakikat de ölür mü sorularının peşinde okumak da mümkün. Devecioğlu toplumsal bir gerçekliğin öyküsünü anlatıyor yine. Onu anlatırken de, tıpkı Ağlayan Dağ Susan Nehir’de yaptığı gibi, kurgudaki hakikatin perdesini aralamayı başarıyor. Eserin sonuna yazdığı küçük notta da belli oluyor bu: “Hikâye kitaptaki sonuna ulaşabildiyse, kendi göbek bağını kesen bir bebek gibi bedenimden kan revan içinde kopmasına borçlu bunu.” Bu hikâye ne midir? Devrimdir, kayıptır, zamandır, umuttur… Jules Renard demiş ki “Bir gerçeklik beş satırı aştı mı, roman olur.” Belki de hakikat/ kurgu meselesi işte bu kadar basittir. Yazarın attığı adım küçük bile olsa bastığı yeri yarıp temeline ayak izini bırakabilir. Okurlara düşen ise o küçük adımla yetinmemek, yarığın ta kendisiyle uğraşmaktır. n [email protected] 2 0 1 5 n S A Y F A 2 7 “Solun 12 Eylül öncesinde olduğu gibi edebiyatla daha çok haşır neşir olması gerek. Siyasetin kristalize edemediği olguları sezebilmek ve dünyayla, dünyanın canlı cansız bütün varlıklarıyla hemhal olabilmek için. Solun 12 Eylül öncesinde büyük bir maneviyat dünyası vardı. Bu dünya çok yara aldı. Bu dünya ne edebiyatsız yeniden var olabilir ne de bu yaraları yalnızca edebiyat sarabilir.” C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1313