Katalog

leştirir” demek, özgürlük sayılan şeylere lirleyici özelliklerinden biridir. Romanda uymakla “özgürlük olmaya son vermez” Beethoven gibi dünyaca ünlü ve klasik (s. 255 256). Bir başka anlatımla, özyapıtlara imza atmış bir bestecinin olgun gürlük böylece kendini yeniden üretir dönemleri yapıtlarıyla ilgili anlatımla, ve geliştirir. “bu oluşturularda öznel olan ile gelenekRomanın bir başka yerinde duyumsel olan yeni bir ilişkiye girer.” Bu yeni satıldığı gibi, özgürlük, uygarlaşma, ilişki, “ölüm” tarafından belirlenen bir Aydınlanma, insanileşme ve ‘demokilişkidir (s. 71). Yazar, aynı yerde yapıt ratik cumhuriyet’ ile de bağlantılıdır. ve oluşturu kavramlarını aynı anlamda Bu değerler ne denli gelişirse, özgürlük ve birbirinin yerine de kullanır. ilkesi o denli güçlenir. Romanda Alexis Thomas Mann’ın ‘Doktor Faustus’un de Tocqueville yapılan gönderme uyayirmi birinci bölümünde Adrian rınca, devrimden, “bir ortak kaynaktan Leverkühn’e söylettiği düşünceler iki akım fışkırır”: Birincisi, insanlara uyarınca, “sanat kavrayışı”, “bir yapıt “özgür kuruluşlar” yaratma olanağı fikrinin asıl savunucusudur.” Sanat kavverir; ikincisiyse, “mutlak erk” kurmaya rayışı, ‘bir’ yapıtın fikrinin değil, “kendi ortam hazırlar. Birinci durumda özgüriçinde dinginleşen, nesnel ve uyumlu lük “içsel olarak özüyle çeliştiği için, bir oluşturunun, opusun (yapıtın; özünü korumaya zorunludur.” KarşıtlaOBK) idesinin savunucusudur.” Sanat rının özgürlüğünü sınırlama özgürlüğü, kavrayışı, yapıtın “bütünlüklülüğünü, özgürlüğün “kendi kendini ortadan birliğini, organik yapısını” güvenceler; kaldırması” demektir. Bu belirlemeler, “çatlakları, delikleri kapatır; ‘doğal bugün Türkiye’yi yönetenlerin tutumuakışı’ sağlar.” Bir yapıtta “görünüş” nu yansıtmıyor mu? başattır; hatta yapıt büyük ölçüde “göDevrimler genellikle bu tür özgürrünüşseldir.” Yapıt, “sanki yapılmadığı, lük anlayışının başatlaşmasına ortam Pallas Athene’nin parlak silahlarının hazırlar (s. 485 486). Devrim bakımınbütün süsüyle Jüpiter’in kafasından dan geriye giden bir dünyada “birey dışarı taştığı gibi, oluştuğuna ve dışarı idesine bağlı olan hakikat, özgürlük, fışkırdığına” inandırma hırsına sahiptir; hakhukuk, akıl” büyük ancak “bu bir kandırölçüde güçsüzleştirilir macadır.” Romandaki ve yadsınır (s. 489). deyişle, “hiçbir zaman Burada bir noktayı bir yapıt böyle ortaya vurgulamak gerekir. çıkmaz.” Gerçekte her Thomas Mann, şiddete yapıt, “görünüş amadayanan köklü devrimcıyla yapılan çalışma, lere karşı bir yazardır. sanat çalışması” sonuRomanın bir başka cu ortaya çıkar. Bugün yerinde anlatıya katılan sorulması gereken “uygarlığın oğlu olarak soru şudur: Bir yapıt, radikal devrimlerden “toplumsal koşulların/ nefret eder; ancak Boldurumların uyumsuzşeviklerin kültür yıkıcıluğu, sorunsallığı ve lığı yapmadığını da dile tümüyle güvencesizgetirir” sözleri, Mann’ın liğiyle meşru bir ilişki bu tavrını doğrular (s. içinde düşünsel olarak 451 452). özyetingen, uyumlu bir bütünlük taşıyan OKUYUCU bir oluşturu mudur; “Thomas Mann, sanata/sanatçıya Thomas Mann, anbir yükümlülük yüklememek adına her türlü görünüş, Hitler faşizmine karşı çıkmaktan da latımını okuması ve özellikle de en güzel geri durmaz.” alımlaması konusunda görünüş, bugün bir okuyucudan “dayanma gücü” ve “sabır” ‘yalan’a mı dönüşmüştür?” dileyecek denli zariftir. Yeri gelmişken vurgulayalım. Orhan Pamuk da SANATSAL YARATIMIN “Kafamda Bir Tuhaflık”ta bu inceliği ÖNKOŞULU, ÖZGÜRLÜKTÜR sergiler. “Doktor Faustus”taki Serenus Özgürlük, sanatsal üretimin, yaratıZeitblom’un anlatımıyla, yazar “yazdığı mın vazgeçilmez önkoşuludur. Bu ilke, her sözcüğü yanıcı ölçüde ilginç” bulur; romanda da gereği gibi vurgulanır. ancak aynı duygunun okuyucu tarafınRomandaki anlatımla, “verimsizlik, dan paylaşılmasını beklemez. Bununla asla özgürlüğün sonucu olmamalıdır… birlikte, yazar “Leverkühn’e ilişkin Üretici güçlerin bağımlılıklardan kurhenüz hiçbir şey bilmeyen, dolayısıyla tulması umudu” her zaman önem taşır da ona ilişkin daha fazla bilgiyi arzuve umut uğruna “özgürlük fethedilir.” lamayan” okuyucu için değil, “sarsıcı Öte yandan, özgürlük, bireylik ve özbir yaşamın ayrıntılarına ilişkin istemi” nellik arasında karşılıklı bir belirlenim oluşturmak için yazmaktadır (s. 4142). ilişkisi vardır. Özgürlük, bireyliğin ve Yazar veya anlatıcı, “yükümlülük ve sevöznelliğin gelişmesi ve güçlenmesi için giden doğan görevini yerine getirmekten de gereklidir. Bireyliğin ve öznelliğin kaçındığı için ayrıntılara daldığı sanısını gelişmesiyse, özgürlük ülküsünü güçlendile getirmek suretiyle, okuyucu önünde dirir. Romandaki anlatımla, özgürlük, dürüstlüğünün kanıtını” ortaya koymak“öznellik için kullanılan bir başka söztadır (s. 43). Thomas Mann “Doktor cüktür.” Öznellik gün gelir kendisiyle Faustus” romanının birçok yerinde yetinmez; “kendi özüyle yaratıcı olma okuyucularının beklentisini ve anlatıcıolanağından kuşkulanır” ve “nesnellikte nın okuyucudan beklentisini sıcak bir koruma ve güvence” arar. Özgürlük, anlatımla dile getirir. n her zaman “diyalektik dönüşüme” eğilimlidir; kısa süre içinde “kendini Doktor Faustus/ Thomas Mann/ Çebağ(ım)lılıkta” yeniden tanır ve “yasaya, viren: Zehra Kurttekin/ Can Yayınları/ kurala, zorlamaya, sisteme uymak sure744 s. tiyle kendisini gerçekleştirir.” “GerçekC U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1338 8 E K İ M 2 0 1 5 n S A Y F A 1 9