Katalog

Y izde “Karanlıktan Önce” adıyla gösterilen filmi izlediniz mi, bilmiyorum. Ben sinemalarda gösterilirken kaçırmıştım. Sonradan, bir dostumun getirdiği DVD’sinden izledim. Daha sonra da, yine aynı dostumun armağan ettiği kitabını okuma olanağı buldum. Kendisine okkalı bir teşekkür borçluyum; bana, insanı bu denli altüst eden bir kitabı okuttuğu için!.. Julian Schnabel’in yönettiği, Sean Penn’le Johnny Depp’in de oynadıkları filmde, Kübalı yazar Reinaldo Arenas’ı Javier Bardem canlandırıyordu. Reinaldo Arenas ise, filme kaynaklık eden özyaşamöyküsünün yazarıydı. Arenas’ın kitabının adı, Antes que anochezca’ydı. “Karanlık Basmadan” diyelim isterseniz. Ben, 2001’de Londra’da Serpent’s Tail’den çıkan İngilizcesinden okudum: Before Night Falls. Arenas, 1943’te, Küba’nın kuzeyindeki Oriente bölgesinde doğmuş. İlk romanı Kuyudan Şarkı Söylemek, Küba’daki Cirilo Villaverde Ulusal Yarışması’nda ödül almış ama, ülkesinde yayımlanabilen tek kitabı olmuş. Neden derseniz, 1960’ların sonlarına doğru eşcinsel ve muhalif bir yazar olarak Küba yönetiminin ağır baskısıyla karşılaştığı; daha önceleri Sovyetler Birliği ve sosyalist ülkelerdeki pek çok muhalif yazar gibi “ideolojik sapma”yla suçlandığı; yazdıklarını el altından Fransa’ya kaçırmak zorunda kaldığı için. Dehşet verici bir hayatı birkaç sözcüğe sığdırmaya çalışırken zorlanıyor insan. Aslında, bir yazarın eşcinselliği ve muhalifliği yüzünden uğradığı aşağılanmayı, katiller ve tecavüzcülerle birlikte yattığı hapiste çektiklerini, ormanda gizlenirken “karanlık basıncaya kadar” verdiği yazma uğraşını özümleyebilmek için, Antes que anochezca ya da “Karanlık Basmadan”ı okumak gerekiyor. Birkaç başarısız kaçma girişiminin ardından, 1980’de Küba’dan ayrılarak New York’a yerleşmiş Arenas. 1987’de AIDS olduğu anlaşılmış, ama yazmayı son soluğuna kadar sürdürmüş. 1990’da New York’ta aşırı dozda ilaç ve alkol alarak canına kıymış. Ardında, yirmiden fazla roman, oyun, öykü ve şiir kitabı bırakarak… Mario Vargas Llosa’nın “Baskı ve meydan okuma konusunda yazılmış en sarsıcı tanıklıklardan biri” olarak nitelediği “Karanlık Basmadan”, özünde, cinsel, siyasal ve sanatsal özgürlük üstüne bir kitap. Arenas’ın, Küba’da yoksulluk içinde geçen çocukluğundan New York’taki ölümüne uzanan dokunaklı, ama dirençli yolculuğunun öyküsü. Yalnızca devrim için başkaldırdığı SAYFA eryüzü Kitaplığı CELÂL ÜSTER celaluster@cumhuriyet.com.tr Kübalı yazar Reinaldo Arenas’ın yürekler acısı, ama meydan okuyucu özyaşamöyküsü Karanlık Basmadan... B gençlik yıllarını, sonradan uğradığı düşkırıklığının ardından gelen hapislik ve işkence günlerini, Küba’dan kaçışını değil, Katolik Kilisesi’ne karşı eleştirilerini, ABD’nin kültürü ve politikaları karşısında uğradığı düşkırıklıklarını da dile getiriyor Arenas. Arenas, bildiğim kadarıyla, bizim okurun henüz tanımadığı bir yazar. Yaşamının özü, intiharından önce kaleme aldığı “Kendi Mezar Yazıtı”nda saklı: “Ay’a vurgun kötü bir ozandı, / dehşeti biricik serveti sayardı: / ve bu yeterdi ona, aziz değildi çünkü, / bilirdi hayatın göze almak / ya da kendini dizginlemek olduğunu, / her büyük tutku büyük bir cinnetti / ve en korkunç yılgının bile bir büyüsü vardı. Yaşamak aşkına yaşadı, ölümün gündelik / bir olay olduğunu bilerek, güzelim bir beden / ya da varımız yoğumuz üstüne bahse tutuştuğumuz. / Bilirdi en güzel şeylerin terk ettiğimiz şeyler olduğunu / sırf onlardan ayrı düştüğümüz için. / Bilirdi sıradan bir hayatın iğrenç olduğunu, / şu hayatta yalnızca olanaksızın yaşanacağını. / Bilirdi ne demek olduğunu / insanı aşağılayan suçlardan hapse atılmanın; / ama hiç elden bırakmadı umursamazlığı / bir cambaz gibi ipte yürümesini sağlayan / ya da sabahın görkeminin tadını çıkarmasını mümkün kılan. / Ve sonunda sendelediğinde, bir pencere / belirdi önünde, sonsuzluğa atlayıverdi. Ne tören, ne söylev, ne yas, ne gözyaşı, hiçbirini istemedi, / ne de bir toprak yığını gövdesinin dinleneceği / (huzur içinde yaşamak istemedi öldükten sonra bile). / Küllerinin denize serpilmesini diledi / akıp gitsinler diye öylesine. / Düş kurma alışkanlığını yitirmedi hâlâ: /Bir gün o sulara bir delikanlının / atlayıverdiğini düşlüyor şimdi.” MÜREKKEBİ KURUMADAN ‘Ölüm bin kez yeğdir’ R einaldo Arenas, Antes que anochezca (Karanlık Basmadan) adlı özyaşamöyküsüne, yaşamının “son”undan başlamış. İşte, birkaç satır: “1987 kışıydı, ölüyorum sandım. Aylarca ateşler içinde yandım. En sonunda bir doktora gittim ve AIDS olduğumu öğrendim. Her geçen gün kendimi daha kötü hissediyordum; gittim, (New York’tan) Miami’ye bir uçak bileti aldım, denize yakın bir yerde ölmeye karar vermiştim. Miami’nin içinde değil de, sahilde. Gel gör ki, sanki şeytansı bir bürokrasi işliyormuşçasına, bazen tutkuyla istediğimiz her şey çok yavaş gerçekleşiyor, ölüm bile. Gerçekten ölmek istediğimi söyleyemem; ama yine de, tek seçenek umarsızca acı çekmek olduğunda, ölüm bin kez yeğdir diye düşünüyorum. Kaldı ki, birkaç ay önce bir umumi helaya girdiğimde, varlığımın eskiden olduğu gibi kaçamak ve beklentili bakışlara yol açmadığını fark edince karalar bağladım. Kimse dönüp bakmadı bile bana, eski erotik oyunlardan eser kalmamıştı. Artık yoktum. Genç değildim artık. İşte tam o anda ve orada, benim için en iyisinin ölmek olduğunu geçirdim aklımdan. Hayat bir lütufmuşçasına insanın yaşamak için kendini alçaltmasını her zaman bir düşkünlük olarak görmüşümdür. İstediğin gibi yaşayamıyorsan, yaşamanın bir anlamı yoktur. Küba’da bir sürü zorluğa dayanmıştım, çünkü kurtulma umudu ve el yazmalarımı kurtarma olasılığı bana güç veriyordu. Oysa şimdi benim için biricik kurtuluş ölümdü. Küba’dan gizlice kaçırdığım el yazmalarımın çoğunun düzeltisini tamamlamıştım, onlar artık ya dostlarımın elindeydi ya da yayımlanmıştı. (…) Acil odasındaki bütün hastalar ölümün eşiğindeydi. Burnuma, ağzıma, kollarıma, her yerime borular takılıydı. Bir hastadan çok, başka bir gezegenden gelmiş bir yaratığa benziyordum. Okurlarıma hastanede başıma gelenlerin hepsini anlatacak değilim. Önemli olan, o sefer ölmemeyi becermiş olmamdı. Aynı Fransız hekim, Dr. Olivier Ameisen (aynı zamanda çok iyi bir besteciydi), bazı şarkı sözleri yazmamı istedi ben den, kendisi de besteleyecekti. Bütün o borular ve solunum aygıtına karşın, elimden geleni yaptım, iki şarkı çiziktirdim. Olivier, arada sırada, hepimizin ölmekte olduğu yoğun bakım Julian Schnabel’in yönettiği, Sean Penn’le Johnny Depp’in de oynadıkları filmde, Reinaldo Arenas’ı odasına uğruyor, Javier Bardem canlandırıyordu. benim yazdığım sözlerden bestelediği şarkıları söylüyordu. Yanında bir de elektronik synthesizer getiriyordu, her türlü çalgıyı taklit edebilen ve her türlü notayı çıkarabilen bir âlet. Odayı, synthesizer’dan çıkan sesler ve Olivier’nin sesi kaplıyordu. (…) Üç buçuk ay sonra hastaneden çıktığımda güçlükle yürüyebiliyordum. Kaldığım daire ne yazık ki altıncı kattaydı, merdivenleri Lázaro’nun yardımıyla güç bela tırmanabildim. Lázaro giderken nerdeyse ağlayacak gibiydi. İçeri girer girmez elimden geldiğince ortalığın tozunu almaya başladım. Bir de baktım, başucumdaki komodinin üstünde bir zarf; içinde de Troquemichel, bir fare zehiri. Birden tepem attı; besbelli, biri zehiri oraya almam için bırakmıştı. İşte o anda, gizliden gizliye tasarladığım intiharımı bir süre ertelemem gerektiğine karar verdim; o zarfı odama bırakanın isteğine boyun eğmeyecektim. Korkunç ağrım vardı, bitkindim. Çok geçmeden René Cifuentes geldi, ortalığı temizlememe yardım etti ve yiyecek bir şeyler aldı. Sonra yalnız kaldım. Kendimde daktilomun başına oturacak gücü bulamadığım için yaşam öykümü teybe okumaya başladım. Arada bir durup soluklanarak okuyordum. Aslında özyaşamöyküme Küba’da başlamış, adını da Karanlık Basmadan koymuştum. O sıralar ormanda kaçak olarak yaşadığım için, ancak hava kararıncaya kadar yazabiliyordum. Şimdi karanlık bir kez daha, ama bu kez daha sinsice çöküyordu. Ölümün karanlık gecesi iniyordu. Gerçekten de, gece inmeden anılarımı anlatıp bitirmek zorundaydım. Bunu bir meydan okuma olarak görüyor, var gücümle çalışıyordum. Doldurduğum kaseti arkadaşım Antonio Valle’ye veriyordum, o da daktiloya çekiyordu…” 6 22 EYLÜL 2011 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1127