Katalog

uası/ en mı/ e?” mek r da endiBiliya/ biBili. abir/ nmiş Şerafettin Turan’dan ‘Kanuni Sultan Süleyman Dönemi Taht Kavgaları’ Maktul şehzadelerin izinde Kanuni Sultan Süleyman devri, genel itibariyle Osmanlı tarihindeki en parlak devir olarak nitelendirilir. Şerafettin Turan, Kanuni Sultan Süleyman Dönemi Taht Kavgaları’nda, Kanuni’nin şehzadelerinin babalarından sonra tahtı devralma arzularına ve bu doğrultuda giriştiği mücadelelere ışık tutarken bu döneme farklı bir açıdan bakma imkânı sunuyor. Ë Naim ATABAĞSOY erafettin Turan Kanuni Sultan Süleyman Dönemi Taht Kavgaları’nda, Kanuni döneminde Şehzade Mustafa’nın ve ardından Bayezid’in yürüttüğü karşı hareketlerin kaynaklarda genellikle “basit birer ‘veliahtlık’ savaşımı olarak nitelendiril[diğini]” belirterek okuyucuya yeni bir perspektif sunacağının işaretini veriyor. Yazar, 1956’da doçentlik tezi olarak sunduğu ve 1961’de Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Yayınları arasında basılan çalışmasının, yapılan kimi eklemeler ve metnin diline müdahalelerle bugünkü şeklini aldığını aktarıyor. Metne ilişkin bu ayrıntılar, gerçek manada bilimsel ilkelere bağlı bir eserle karşı karşıya olduğumuzu müjdelerken yazarın kullandığı dilin yalınlığı ve akıcılığı, metnin konuyla ilgilenenleri kolaylıkla kendisine çekebileceğini gösteriyor. Yazar öncelikle konuya ilişkin daha önce yapılmış olan çalışmaları değerlendiriyor. Burada, yalnızca Osmanlı kaynaklarının değil İran ve hatta Venedik kaynaklarının da gündeme alındığını ve meselelerin birçok açıdan değerlendirildiğini görüyoruz: Gelibolulu Âlî’den Uzunçarşılı’ya, Peçevi’den İranlı tarihçi Gaffarî’ye kadar birçok isimle karşılaşmak mümkün. Bu aynı zamanda taht mücadeleleri sırasında yaşanan gelişmelerin geniş bir zeminde tartışılmasının önünü açıyor. Turan, kaynakların değerlendirildiği bölümü tamamlar ve “özgün arşiv belgelerine ve yazma kaynaklara” dayandığını ifade ederken “Şehzade Mustafa ve Bayezid olaylarının saray entrikalarına dayandırılan meraklı öykülerini değil de (...) çok yönlü içeriklerini, özellikle de nedenleri ve sonuçları bakımından önemlerini sergilemeye ağırlık verildiğini” vurguluyor. Bu doğrultuda taht kavgaları ve bu kavgaların başlangıç süreci üzerinde duran yazar, Osmanlı’nın en görkemli addedilen döneminde Anadolu’da saltanata karşı baş gösteren hoşnutsuzluğu gündeme getiriyor. Bu bağlamda ekonomik koşulların kötüleşmesinin sınıflar arasındaki uçurumu nasıl artırdığını, bu durumun yol açtığı karışıklık ve kargaşa ortamının halkı nasıl rahatsız ettiğini ve şehzade ayaklanmalarına ne şekilde zemin hazırladığını takip ediyoruz. Bu anlamda, ilk olarak Kanuni’nin en büyük oğlu olan ve babasından sonra tahta geçmesi beklenen Mustafa’nın taht için yaptığı girişimlere ve Hürrem’in bu süreçteki müdahalelerine kaynakların izinde tanıklık edebiliyoruz. Bu bölümde ayrıca Mustafa’nın katledilmesinin ardından olayın Avrupa’daki yankıları ve sanata yansımalarını, Kanuni’nin kaygılarını yakından izleyebiliyoruz. Kitapta ayrıca “Düzme Mustafa” olayının detaylı olarak anlatılmasıyla okur, Mustafa’nın kamuoyunda oluşturduğu etki ve yönetime yansıyan hoşnutsuzlukların düzeyiyle ilgili fikir sahibi olabiliyor. Diğer şehzadeler Bayezid ve Selim arasındaki çekişmenin ortaya çıkış sürecini de ele alan yazar, henüz Fatih devrinde kardeş katlinin vacip kılınmasının taht mücadelelerine ve saltanata yönelik etkilerine değinme imkânı buluyor. Kanuni ve oğullarının oluşturduğu çemberde karşımıza çıkan mektuplaşmalarda; gönderdikleri casuslarla birbirlerinin açığını arayan şehzadelere, kendi başını kurtarmak için saf değiştiren paşalara, şehzadeler arasındaki karşılıklı suçlamalara, hatta bizzat Kanuni’ye yönelik suçlamalara rastlanıyor. Tüm bunlar arasında gücünü korumaya çalışan Osmanlı’nın düştüğü zor durumların, verilen ödünlerin, çeşitli kaynakların yardımıyla yoruma açıldığını görüyoruz. Turan, taht mücadelelerini okurun ilgisini sürekli canlı tutarak ele alırken bütün bu gelişmelerin sonuçlarını ve bu bağlamda yapılan yönetimsel değişiklikleri de değerlendirerek bütüncül ve kapsamlı bir çalışma ortaya koyuyor. Ayrıca kitabın “Ekler” bölümünde söz konusu süreçte kaleme alınmış mektup, fetva, şiir gibi döneme tanıklık eden ve yön veren metinlere yer verilmiş olması dikkat çekici. Kısacası Turan’ın çalışması, Osmanlı’nın bu en görkemli devrine ilişkin bilimsel olduğu kadar sürükleyici bir eser okumak isteyenlerin ve bu alanda yoğunlaşanların başvurabileceği bir kitap olma özelliği taşıyor. nn dagosk dar yazar yasun, rinde dır i ni lple u yaşai her rağeden n adan dı?” ştık/ ar te Ş kaak ojlon z arımıfer incekırsal yı ternı koüzerinseleler, a tatedinmisyeniçine klı bir ya, gezar ve Şerafettin Turan cılık a kitayazıları eşkıyamakla k topir seçe ırlayan: 1127 Kanuni Sultan Süleyman Dönemi Taht Kavgaları/ Şerafettin Turan/ Kapı Yayınları/ 312 s. 22 EYLÜL 2011 SAYFA 19 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1127