Katalog

Gayri Resmi Amerikan Tarihi’nin üçüncü kitabı: 1876 Kirlenmişliğin romanı 1876, Gabriel Garcia Marquez’in “Gore Vidal’in muhteşem tarihsel romanı ya da romanlaştırılmış tarihi” diye nitelendirdiği ve “esrarı peşini hiç bırakmamış bir ailenin ve bir ülkenin tarihinin kölesi olmuş bir anlatıcı”nın kaleme aldığı, yedi ciltlik dizinin Düello ve Lincoln’den sonraki üçüncü kitabı. 1876‘da, dizinin ilk kitabındaki Aaron Burr’un gayriresmi oğlu Charles Schuyler, Avrupa’dan Amerika’ya döner. Amerika artık eski Amerika değildir. Emperyalist bir süper güç olma yolunda ilk adımlarını atmıştır. Vidal bu ciltte, tüm ayrıntılarıyla bir imparatorluğun doğum sancıları içinde yaşadığı çirkin iktidar kavgasına tanıklık eden, 1876 başkanlık seçimini anlatıyor. Ë Rozerin DOĞAN ore Vidal’in ‘İmparatorluk Öyküleri’ adını verdiği ve Türkçeye ‘Gayri Resmi Amerikan Tarihi’ adıyla çevrilen yedi ciltlik dev roman serisi, kuşkusuz 20. yüzyılın önemli eserleri arasında sayılır. Serinin üçüncü kitabı 1876 da; daha önce yayımlanan Düello ve Lincoln’den aşina olduğumuz atmosfere, Amerika’nın siyasi ve toplumsal olarak biçimlenmeye başladığı ve imparatorluğun temellerinin atıldığı bir zamana götürür bizi. Eserler, bilinen temayüllerle kaleme alınmış Amerikan tarihinin aksine; bugünkü Amerikan emperyalizminin temellerinin nasıl atıldığını anlatır. Bir yazar olarak Gore Vidal, Amerika’yı, tüm politik yanılsamaların içinde durup, dışarıdan okuyabilen, kendi tarihine ve ülke gerçeklerine dair masalların farkında olan ve tüm bunları yine bir Amerikalı olarak kaleme alabilen bir yazar. 1876 romanın da diğer eserlerin olduğu gibi bu anlayış esastır. Tam da bu nedenle günümüz Amerika’sını anlamak için Gore Vidal’in roman serisi büyük önem taşıyor. Yazarın Amerikan tarihini anlatımındaki bu başarısı, tesadüfi değil. Verimli bir yazar portresi çizen Vidal, tarihsel romanların yanı sıra, kurmacalar, otobiyografiler, televizyon ve sinema için senaryolar, oyunlar ve eleştiriler de kaleme alır. Verdiği eserlerde, din ve politikaya karşı alaycı bir dil kullanır. Yazı dilinde kullandığı bu tarz onu Amerika’nın en çok tartışılan yazarlarından biri haline getirir. Antik kültürler, Doğu felsefeleri, modern Avrupa ve Amerika üzerine geliştirdiği düşüncelerini; Hükümdar, Yaratılış, Golgotha gibi eserlerinde kaleme alır. Yaratılış (Cration), Golgota’dan Canlı Yayın (Live From Golgotha) adlı eserleri yine Literatür Yayıncılık tarafından Türkçeye kazandırılmıştı. İKTİDAR EN MÜKEMMEL İKSİRDİR Vidal, 1876 romanında siyasetin kirlenmişlik tarihini anlatır okura. Daha o yıllarda ahlaki dejenerasyonun siyaseti nasıl ele geçirdiğini gözler önüne serer. Amerika’nın gelecekte dünyanın jandarmalığına soyunmasının emareleri vardır kitabın satır aralarında. İç siyasette bu kadar kirlenmişlik, ayak oyunlarının, parayla adam satın almaların ayyuka çıktığı ve bunun da halkın gözünde normalleştiği bir sürecin başlangıcıdır. İktidar olma yolunda her ayak oyunu, her ahlaksızlık adeta normalleşmiştir. Çünkü iktidar en mükemmel iksirdir, bu uğurda mücadele edenler için her yol mubahtır. Kirlenmişliğin anlatıldığı roman 1876 yılında geçer. Roman, adını, seçimlerin olduğu bu yıldan alır. Hikâyede, Charles Schuyler ana karakterdir. Schuyler uzun yıllar yaşadığı Avrupa’dan, dul kızı Emma’yla beraber Amerika’ya döner. 1876 yılına gelindiğinde Amerika sosyal ve politik olarak bir değişimin arifesindedir. Schuyler, uzak kaldığı süre içinde ahlaki normları değişen toplumun sıkı bir gözlemcisi olacaktır artık. Sefaletin ve ihtişamın aynı oranda arttığı, suçların yaygınlaştığı, İngilizce dışında neredeyse bütün dillerin konuşulduğu bir ülkedir şimdi Amerika. Evlerin kapılarından sokağa çıkanlar göçmen dilenci çocuklar, fahişeler, hırsızlar toplumun günlük yaşantısının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Bütün bunları gözlemleyerek kendini yaklaşan başkanlık seçimlerine bir gözlemci olarak hazırlar Schuyler. Hikâyenin akışı içinde kahramanın, kızı ve kendi geleceği için yaptığı küçük hesapların tutup tutmayacağı da romanın sürprizlerinden biridir. AMERİKA ESKİ AMERİKA DEĞİL Amerika’da başkanlık seçimleri vardır. Bir yanda demokratların desteklediği Samuel Tilden, diğer yanda cumhuriyetçi aday Rutherford B. Hayes başkanlık seçimlerinde kıyasıya bir mücadelenin içindedir. Seçimin tamamlanmasından sonra bile, hâlâ kimin başkan olduğunun ortaya çıkmadığı, şaibelerin, rüşvetin, dolandırıcılığın, adam satın almanın ve yalanların ayyuka çıktığı bir politik ortam vardır ülkede. Schuyler kızıyla, kırk yıl boyunca uzak kaldıkları ülkelerine geri dönerken, değişmiş olanın yalnızca New York’un dış görünüşü olduğunu düşünür. Ama çok geçmeden değişimin sadece dış görünüşte olmadığını anlar. Ülkenin gündemini dedikodunun belirlediği bir dönem yaşanmaktadır. İlgi çeken tek şey budur. Eski ve saygın bir gazeteci olarak Schuyler’den de içinde dedikodunun bol olduğu yazılar yazması istenir. Çünkü artık kimse politik eğilimlerle ilgilenmez ve bunlarla iktidar olunacağına da inanmaz duruma gelmiştir. Romandan anlıyoruz ki, Amerika’nın değişen emellerinin bu sonuçla önemli bir bağlantısı vardır. Çünkü artık siyasilerin eğilimlerinden çok aldıkları rüşvetler konuşulur olmuştur. 1876 aynı zamanda bu ülkenin tarihinde, iç savaştan sonra, uzlaşma arayan bir ulusun refah toplumuna geçişini de simgeler. Vidal, Amerika’da yaşanan bu durumu romanında şöyle aktarır: “Belki de siyasetin bu kadar çok sayıda Amerikalıya cazip geliyor oluşu, kolayca öğrenilen bir kumara benziyor olmasından ibarettir. Demokrasiyi savunuyor olsalar da, her birinin asıl amacı, kendilerine kitlelerin daha üstünde bir yaşam standardı sağlayacak para birikimini elde etmektir.” İşte Vidal’in o tarihteki bu tespiti, gelecekte bu ülkenin dünyaya dayattığı bir sistemin de temellerini oluşturmaktadır. Vidal’in romanında en dikkat çekici bölümleri, para için her türlü yazıyı kaleme alabilecek ve her türlü edebiyatçının kimliğine girebilecek bir kahramanın okurla paylaştığı açık düşünceleri oluşturur. Bir partideki kadının gerdanlığıyla, iğrençliğiyle kızının müstakbel görümcesinin ya da daha önemlisi Walt Whitman ve “Ülkesindeki halkı cehaletleriyle, aptallıkları ve bayağılıklarıyla tanrıya benzediklerine temin etmek için ve eğer bu insanlar çevrelerine bakıp (Tanrı korusun) şehirlerinin, kasabalarının rezaletini ve yaşadıkları hayatın sefaletini görecek ve neden diye soracak olurlarsa, onlara dünyanın en iyi ülkesinde yaşayan en iyi insanların kendileri olduğunu anlatma üzere iyi kalpli yaşlı Mark onları bekliyor olacak” cümleleriyle Mark Twain gibi, Amerikan edebiyatının önemli karakterlerinin alenen aşağılanmasıdır. Schuyler’in fakir bir prensten dul kalmış kızı Emma’nın zengin bir koca arayışı ise tam da dönemin Amerikan romanının genel karakteristiğini yansıtır. Emma, Avrupa’dan Amerika’ya dönmüş ve burada ilgi uyandırmış geçkin kız imgesini okuyucuya çok iyi yansıtır. Gore Vidal’in bu romanında da kurmaca ile tarih birbirine karışır. Hatta kurmaca tarihin kendisinden çıkar. Tarihsel bir dönemin olanca ağırlığını taşıyan olaylar ve kişiler, Vidal’in kaleminde kendi ciddiliklerini yitirirler. Çünkü Vidal, belgelerden yola çıkıp kendi görmek istediklerini yeniden yazma işine girişmiştir. Tutarlı bir bakış açısıyla tüm Amerikan tarihini ayrıntılarla anlatmayı, kahramanların özel dünyalarını ustalıkla oluşturmayı başarır. Şimdiye yanıt ararken geçmişi dize getirmeyi ihmal etmez. 1876’nın kaygan politik zemini Vidal’in kurmaca ve gerçek ilişkisini irdelemesi için çok elverişli bir ortamdır. Vidal, düşünceyi nesnelerin, olayların ve ilişkilerin asıl yapısına ulaşmak için bir araç olarak kullanan bir yazardır. Böyle olunca da düşünce, insanın ürettiği bütün anlamları kucaklayacaktır. İRONİYLE GERÇEK İÇ İÇE Gore Vidal’in Literatür Yayıncılık’ın “Gayri Resmi Amerikan Tarihi” üst başlığıyla daha önce yayımladığı Düello ve Lincoln’ü de hatırlamakta yarar var. İlk roman Düello’da Amerikan tarihinin gerçekliğine tanık oluruz. Hamilton’ı Weehawk Tepeleri’nde bir düelloda görürüz. Hamilton, kendisini korkudan öldürecek bir yalan söylemiştir dünyaya. Jefferson, insanlara bildiklerini tekrar hatırlatan, fakat her seferinde yeni bir şeyler söylüyormuş gibi yapan bir politikacı portresi çizer. Jefferson romanda, prensiplerinden yoksun ve samimiyetsiz bir karaktere sahip olarak tasvir edilir. Düello’nun başrol oyuncuları Hamilton ve Burr, Amerika’nın kurucularıdır. Yazar tüm olayları ve karakterleri büyük bir ironiyle, gerçek tarihi belgelerden ilham alarak kaleme alır. Gerçeğin, bugünkü Amerika’nın yüzüne yansımış olan acı tarafı da aslında budur. Roman, siyasetteki, gazetecilikteki ve devlet işlerindeki samimiyetsizliği ve gerçekleri yine bir gazetecinin anlatısıyla bir siyasetçinin anılarından yola çıkarak aktarır. Yazarın anlattığı tarihi örgünün içinde, gazeteciliğin sırlarını, 1800’lü yıllardan beri bu mesleğin de belli formülleri olduğunu okuruz. Anlıyoruz ki, o tarihten yana kurallar pek değişmemiş. Aslında, Bağımsızlık Savaşı için ülkenin ‘Kurucu Babaları’nın başarıları ve özverileri, romanın ana konusu. Yolsuzluklar ve memleket sırlarının ‘özveri’ kisvesi altındaki hikâyeleri, siyaset denilen şeyin tatsızlığına dair gerçeklerin iki yüz yıl öncesine uzandığını okura tekrar hatırlatıyor Vidal. Lincoln’de ise yazar; Abraham Lincoln’ü ve onun ülkeyi gelmiş geçmiş en tehlikeli ve kanlı dönemeçten nasıl geçirdiğini anlatır. Romanda Lincoln ve sevdikleri, rakipleri, gelecekteki katili tarafından gözlenir. Bu saf taşra avukatı, korku hırs ve acının kol gezdiği iç savaş yılları Washington’ında, günden güne uzak görüşlü, yılmaz, kararlı, bir lider haline gelişir. Güneyle sanayileşmiş Kuzey, gözünü hırs bürümüş kapitalistlerle boğaz boğaza savaşırken tarihin sayfalarına politika ve askerlerin nasıl doruklarına gelindiği anlatılır. Vidal, yarattığı kurgu ve kişiliklerdeki gerçekçilik, tarihsel bazı gerçek karakterlerin romanda yer almasıyla öne çıkar. Olayları herhangi bir kaygıya kapılmadan tüm çıplaklığıyla ele alışıyla, özellikle edebiyat eleştirmenlerinin beğenisini kazanır. ? 1876 Gayri Resmi Amerikan Tarihi 3/ Gore Vidal/ Çeviren: Abdullah Yılmaz/ Literatür Yayıncılık/ 404 s. SAYFA 15 G Gore Vidal’in bu romanında da kurmaca ile tarih birbirine karışıyor. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1014