Katalog

Prof. Dr. Şevket Pamuk’un yazıları Osmanlıdan Cumhuriyete iktisat tarihi İş Bankası Kültür Yayınları, Türkiye’de iktisat tarihi alanına özellikle iktisat teorisi ve tarih zanaatını bir araya getiren araştırmaları ile büyük katkılar yapan Şevket Pamuk’un, Türkiye ekonomisinin dünü ile bugünü arasında iz bırakan ve düşündüren makalelerini, iki cilt halinde okura sunuyor. Ë Murat KORALTÜRK oğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi olan ve halen London School of Economics “Çağdaş Türkiye Çalışmaları Kürsüsü”nü yöneten Prof. Dr. Şevket Pamuk, 1970’lerden beri OsmanlıTürkiye iktisat tarihi alanına önemli katkılarda bulunan bir iktisat tarihçisidir. Araştırmalarının büyük bir bölümü önce İngilizce yayımlanan, dolayısıyla OsmanlıTürkiye iktisat tarihi alanında uluslararası nitelikle yayınlar yapan Şevket Pamuk’un onlarca kitabı ve makalesinden, Türkçeye çevrilerek yayımlananlar arasında şunlar sayılabilir: Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, 18201913 (1984), OsmanlıTürkiye İktisadi Tarihi, 15001914 (1988), Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi (1999), İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler, 14691998 (2001). Şevket Pamuk’un OsmanlıTürkiye iktisat tarihi konulu makalelerinden yapılmış seçmeleri içeren ve İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan son iki kitabının birinci cildi 2007’de, ikinci cildi ise 2008’in son aylarında yayımlandı. Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları başlığını taşıyan birinci ciltte yer alan makaleler iki tema etrafında toplanıyor. Kitabının sunuşunda Şevket Pamuk bu temalardan birini, “Osmanlı devletinin ekonomi alanındaki politikaları ve kurumları”; diğerini ise, “Sanayi Devrimi öncesindeki dönemde, özellikle de 16.18. yüzyıllarda, Osmanlı ekonomisinin genel gidişatını, gelirleri, ücretleri ve yaşam standartlarını karşılaştırmalı bir çerçevede ele almak kaygısı” olarak ifade ediyor. Para, fiyatlar, ücretler ve enflasyon üzerine makalelerinin yanı sıra devletekonomi ilişkisini ele alan yazıların da yer aldığı bu ciltteki B başlıklar sırasıyla şöyle: “Seçici Kurumsal Değişim ve Osmanlının Uzun Ömürlülüğü”; “Osmanlı Ekonomisinde Devlet Müdahaleciliğine Yeniden Bakış”; “Para, Tarih ve Nümizmatik”; “Geniş İmparatorlukta Para Politikası: Devlet Ne Kadar Müdahaleciydi, Ne Kadar Güçlüydü?”; “Osmanlı Para Düzeni ve Avrupa’daki Sınır Bölgeleri, 15001700”; “Osmanlılarda Gümüş Madenleri ve Darphaneler”; “Fiyat Devrimi’nin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yansımalarına Yeniden Bakış”; “Osmanlı İmparatorluğu’nda Fiyatlar ve Enflasyon, 14691914”; “En Büyük Tağşiş, 18081844”; “Osmanlı Devletinin İç Borçlanma Kurumlarının Evrimi, 16001850”; “Osmanlı Zenginleri Servetlerini Nasıl Kullanıyorlardı?”; “Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Avrupa’da Ücretler, 14891914”. OSMANLI ZENGİNLERİ Bu makaleler içinde sosyal bilimci olmayan, genel tarihsever okuru başlığı ile cezbedecek ilk makale, “Osmanlı Zenginleri Servetlerini Nasıl Kullanıyorlardı?” olsa gerek. Şevket Pamuk’a göre Osmanlı zenginleri “servetlerinin bir kısmını ev, mücevher, köle, eşya şeklinde tutuyor… En zenginler, gayrimenkul artı tarım ağırlıklı yatırımlara yöneliyorlar… Gücü yeten hemen herkes servetinin geri kalan kısmını nakitle ve borç vererek değerlendiriyor.” Şevket Pamuk “Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme” başlığını taşıyan ikinci kitabının sunuşunda, “Bugünkü Türkiye sınırları içinde kalan alan, Sanayi Devrimi sonrasında, bir başka deyişle 19. yüzyıldan itibaren daha önceki yüzyıllarla kıyaslanamayacak ölçüde dünya ekonomisine açıldı. Dış ticaret, yabancı yatırımlar, dış göçler gibi küresel ölçekteki iktisadi süreçlere açıldı. Dünya ekonomisiyle yoğun ilişkiler Cumhuriyet döneminde de sürdü. İktisadi büyüme ya da gelirlerin artışı süreci de, yavaş da olsa, Sanayi Devrimi sonrasında, 19. yüzyılda başladı. Cumhuriyetin devraldığı tarım ağırlıklı iktisadi yapılar büyük ölçüde 19. yüzyılda biçimlendi. Bu kitapta yer alan makaleleri bir araya getirirken, Türkiye iktisat tarihinde 19. yüzyıl ile 20 yüzyıl arasındaki sürekliliklerin de altını çizmek istedim” diyor. Kitap ta yer alan on dokuz makalenin ilki olan “Bağımlılık ve Büyüme: Küreselleşme Çağında Osmanlı Ekonomisi, 18201914” başlıklı makalede Şevket Pamuk, imparatorluktan Cumhuriyete devredilen iktisadi mirasın temel özelliklerini tanımlarken şu saptamayı yapıyor: “Bir yanda, tarıma dayalı ve dış ticarete, yabancı sermayeye açılmış yapılar. Bu özelliklerin 20. yüzyıl başlarındaki azgelişmiş ülkelerin pek çoğunda görüldüğünü biliyoruz. Öte yanda ise, güçlü merkezi devlet, siyasal bağımsızlığın kaybedilmemiş olması ve küçük üreticiliğin ağır bastığı tarımsal yapılar. Bu özelikler ise Osmanlı toplumunu ve ekonomisini dönemin pek çok azgelişmiş ülkesinden ayırıyor, Osmanlı mirasının özgül boyutlarını oluşturuyor. Cumhuriyet Türkiye’sinin devraldığı yapıları anlamaya çalışırken, her iki küme üzerinde de durmak gerekiyor.” Bu ikinci kitapta, imparatorluktan Cumhuriyete ekonomide kopuş ve süreklilik sorunsalının işlendiği makalelerin yanı sıra, iktisat politikaları ve büyüme üzerine de makaleler yer alıyor: “150. Yılında Baltalimanı Ticaret Antlaşması”; “19. Yüzyıl Dünya Ticaretinde Ortadoğu’nun Yeri”; “Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. Yüzyıl Çevre Ülkeleri Arasındaki Yeri”; “19. Yüzyılda Anadolu ve Mısır: Dış Ticaret ve Yabancı Yatırımların Karşılaştırılması”; “Tağşişlerden Dış Borçlanmaya: Osmanlı İmparatorluğu’nda Bütçe Açıklarının Finansmanının Değişen Biçimleri, 17501914”; “Osmanlı Devleti’nin Dış Borçlanma Deneyimi; 18731896” “‘Büyük Bunalım’da Osmanlı İmparatorluğu”; “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ekonomisi”; “Dünya İktisadi Bunalımı ve 1930’lara Yeniden Bakış”; “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında İaşe Politikası ve Köylülük”; “1945 Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu Üzerine Tezler”; “Türkiye’de Tarım ve İktisadi Gelişme, 18802000”; “İthal İkamesi, Döviz Darboğazları ve Türkiye, 19471979”; “Menderes’ten Çiller’e Kısa Vadeli İktisat Politikaları ve İstikrar Paketleri”; “Küreselleşme, Sanayileşme ve AKP”; “Dünyada ve Türkiye’de İktisadi Büyüme, 18202005”; “Osmanlıdan Cumhuriyete Kişi Başına Üretim ve Milli Gelir, 19071950”; “Türkiye’de Fiyatlar ve Ücretler, 18202005”. TARİHLE GÜNCELİN ÖRTÜŞMESİ Görüldüğü üzere ikinci kitapta tarihle güncelin örtüştüğü konulara ilişkin makaleler de bulunuyor. Örneğin ekonomik krizin “teğet geçti(mi?)” tartışmalarının yaşandığı bugünlerde, “Menderes’ten Çiller’e Kısa Vadeli İktisat Politikaları ve İstikrar Paketleri” başlıklı bölümde Şevket Pamuk, Türkiye’nin yakın tarihinde çok tartışılan “İstikrar paketleri ve büyük oranlı devalüasyonlar askeri darbelere mi yol açıyor?” sorusuna, “Gerçekten de yüksek oranlı devalüasyonlar ve acı istikrar reçeteleri, hem geniş kesimlerin gelirlerini düşürerek, hem de iktisadi durgunluk ve yaygın işsizliğe yol açarak önce iktisadi sorunları ağırlaştırır ve ancak daha sonra darboğazların aşılmasını sağlayabiliriler. Ancak bu ilişkiye bakarak, her kemer sıkma paketinin demokratik rejimi tehlikeye soktuğu sonucuna varmamak gerekir” yanıtını veriyor. Türkiye’de iktisat tarihi alanına özellikle iktisat teorisi ve tarih zanaatını bir araya getiren araştırmaları ile büyük katkılar yapan Şevket Pamuk’un Türkiye ekonomisinin dünü ile bugünü arasında okurda iz bırakan ve düşündüren birbirinden değerli makalelerinin iki cilt halinde bir araya gelmesinin ayrıca araştırmacı ve okurlar için pratik faydasını da vurgulamak gerekiyor. Daha önce farklı yerlerde yayımlanmış ve bazıları İngilizceden çevrilerek Türkçe ilk kez yayımlanan bu makaleleri kitaplaştıran editör ve yayınevinin emeğini de anmak gerekiyor. ? Şevket Pamuk, Seçme Eserleri I: Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007, 212 s. Şevket Pamuk, Seçme Eserleri II: Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008, 364 s. SAYFA 11 Şevket Pamuk, Türkiye’de iktisat tarihi alanına özellikle iktisat teorisi ve tarih zanaatını bir araya getiren araştırmaları ile büyük katkılar yapmıştır. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1002