Katalog

SİHİRLİ DEĞNEK KONUK SİHİRLİ DEĞNEK (Prof. Dr. Gülçin Alpöge) Nilay YILMAZ arry Potter kitapları hakkında çok konuşuldu, çok yazıldı. Bunlar hemen dikkat çekti ve olay kitap oldular. Yazara göre seri bitti. Demek ki artık genel bir analiz yapılabilir. İşin ilginç yanı, kitaplar hem çocuklar, hem büyükler tarafından okundu ve değişik ülkelerde hemen hemen aynı ilgiyi gördü. Şimdiye kadar hiçbir çocuk kitabı bu kadar kısa sürede bu kadar çok okuyucu ile buluşmamıştı. Bu olguyu yalnızca yürütülen reklamlar kampanyalarıyla açıklamak yeterli değil diye düşünüyorum. Birinci kitabın ilk baskısı yalnız 500 adet basılmış ve o zaman hiç reklam yapılmamış olduğu halde birden dikkatleri çekebilmiştir (Blake, 2002). Öylese olay nedir? Kanımca, Potter kitaplarının fantastik bir öyküden çok, masal havası taşımasıdır. Bu yazıda bu savı tartıştıktan sonra daha sonraki bir yazıda da, Potter kitaplarının büyüklere de çekici gelmesinin nedeninin, kitaplarda günümüz olaylarına yapılan referanslardan kaynaklandığını savunacağım. Harry Potter kitaplarının ilki Harry ile değil de itici bir aile ile başlıyor. Neden itici? Çünkü bu ailedekiler Harry’ye eziyet etmeleri yanı sıra hiç mi hiç düş gücü olmayan kişiler. Kanımca Rowling biraz hayal, biraz gizem iyidir demeye getiriyor. Ama aynı kitapta bu konuda çok açık bir mesajı da var. Harry, Kelid aynasına (dilek kelimesinin ters yazılışı) bakıp ölmüş olan anne ve babasını gördüğü ve uzun süre aynadan ayrılamadığı zaman okul müdürü “Düşler dünyasına dalıp gerçek dünyayı yaşamayı unutmak doğru değildir” diyor ve aynayı ortadan kaldırtıyor. Rowling, çok yaratıcı, düş gücü geniş bir yazar. İnsanların nerede olduğunu gösteren bir harita, zamanı geri döndüren bir araç, konuşan ve hareket eden fotograflar ve yepyeni bir oyun, onun yaratıcı yeteneğinin birkaç örneği. Ölüm gibi zor bir konuda bile yaratıcı! Yalnız ölümle karşılaşmış kişilerin görebileceği atlar ve bir hayaletin ölüm günü partisi de bu yeteneğin ilginç örnekleri. Gelelim Potter kitaplarının masallara benzemesine ve çocukların masal sevgisine. Masallar çocuklara niye çekici gelir? Psikolog Bruno Bettelheim söyle diyor: “Bir öykünün çocuğun dikkatini çekebilmesi için onu eğlendirmesi ve merakını uyandırması gerekir. Ama çocuğun yaşamına zenginlik katabilmesi için, düş gücünü uyaran, zekâsının gelişmesine yardımcı olan ve duygularını açığa çıkarıp belirginleşmesini sağlayan, ayrıca endişeleri ve istekleriyle aynı frekansta olan, onun zorluklarını tanıyan ama aynı zamanda onu zorlayan problemlere öneri getirebilen öykü olmalıdır bu.” Bettelheim, birçok kişinin ileri sürdüğü “masalların çocuğu gerçeklerden kopardığı” inancının yanlış olduğunu savunur ve tam tersine, masalların çocuğa uygun olduğunu, gerçeklerle baş etmesine yardımcı olduğunu söyler. Yaşamla yüzleşebilmek için çocuğa içsel bir güç verir masallar. Büyümek gibi zor bir işi becerebilmek için, (yani kardeş rekabetiyle başa çıkabilmek, çocukluk bağımlılıklarından kurtulabilmek, kendine güven duymasını öğrenebilmek ve sorumluluk taşıyabilmek için) çocuk, bilincinde olup bitenleri anlamalı ki bilinçaltıyla baş edebilsin. Çocukluk, duygularımızla gerçek dünya arasında bir köprü kurmayı öğrenme zamanıdır. CUMHURİYET KİTAP SAYI 948 H Harry Potter Kitaplarını Okumak leri sahneleri sergilerler. Potter kitapları Amerika’da dini çevrelerce sihir içerdikleri için sorgulanmış hatta yasaklanması istenmiştir. Bir din adamı olan Brett Younger ise sihirbazlık içeren bu kitaplar hakkında şunları söylüyor: “Potter kitapları uçan süpürgeler ve çukolatalı kurbağlar hakkında değil, aslında bu kitaplar sadakat, yalnızlık ve sevgi hakkındalar.” Aslına bakılırsa Potter kitaplarında birçok değer yargısı öykünün içine ustaca yerleştirilmiş. Örneğin Büyücüler Bankası’nın kapısının üstünde yazanları incelersek bunu görürüz: Masallar gerçek değildir. Çocuk da bunu bilir. Ama duygusal alanda çocuğun bilinçaltındakilerin bilince yüselmesine, kısacası çocuğun duygularını anlamasına yardımcı olur. Ayrıca masallar sihir ve fantastik öğeleriyle çocuğun hayal gücünün gelişmesine yarar. Masallar çocuğun rüyalarla gerçeği ayırt edebilmesine ve hayatına bir düzen getirebilmesine ve bir yön vermesine yardımcı olur. Masallar uzun zamandan beri arka plana itildi. Çocukların duygularıyla başa çıkabilme çabalarında onları bir kolaylıktan yoksun bıraktık. Harry Potter kitapları birer fantastik öykü ama masallara çok benziyorlar ve masal öğelerinden çok yararlanıyorlar. Çocuklara masal tadında bir anlatım sunuyorlar. Harry Potter kitapları onlara yukarıda sözünü ettiğimiz desteği sağlıyorlar ve yaşamlarına zenginlik katmalarına ve hayatlarına bir anlam vermelerine yardımcı oluyorlar diye düşünüyorum. Peki bu kitaplar nasıl masala benziyorlar? Öncelikle iyi ile kötünün savaşını anlatıyorlar. “Harry ile Valdemort’un savaşı iki kişinin savaşı değil dünyada iyiliğin mi, yoksa kötülüğün mü hüküm süreceğini belirleyecek bir savaş.” diyor Chellammal ve Lakshimi (2006). Masallar da iyikötü, doğruyanlış gibi konuları işlerler. Boratav da masalların ana fikrini şöyle belirliyor: “Kötülüğüiyiliği, eğriliğidoğruluğu, azgınlığıalçak gönüllülüğü... insanoğlunun erişmesi güç amaçlara ulaşma isteğinden doğan düşleri kendi becerikliliğiyle, yılmazlığıyla ya da olağanüstü güçlerin yardımıyla başarma çabaları. Bütün bunlar herhangi bir toplumca kolayca benimsenebilen gezgin temalardır.” İşte bunların hepsi de Harry Potter kitaplarında vardır. Masallarda kahraman emeline ulaşmak için genellikle tek başına savaşır. Harry de 1. kitapta Felsefe Taşı için boğuştuğu zaman tek başınadır. 2. kitapta yılanı öldürürken, 3. kitapta ruh emicilerle boğuşurken de yalnızdır. Maç sonrası Valdemort’la karşılaştığında ve koybolmuş kehanetin peşinden giderken de öyle. “Ginni’nin başına bir şey gelmesin” diye ondan bile vazgeçmiştir! Masallarda kahramanın ortadan kaldırılması için girişimler vardır. Örneğin üvey anne Pamuk Prensesi öldürmek ister. Bu kitaplarda da Valdemort Harry’yi öldürmek ister. Ne var ki masallarda iyiler kazanır, kötüler cezalanır. Harry Potter da yedinci kitabın sonunda kazanır ve yaşama veda eden Valdemort olur. Masalların kendine göre bir mantığı, peşin olarak kabullenilmiş “imkân”ları vardır. “Hayvanlar konuşur, bazıları kılık değiştirip insan oluverirler, kimi insanlar hayvan kılığına girerler. Varlıklar ve olaylar alıştığımız ölçülerin dışına çıkabilirler. Aklın almayacağı kadar büyürler veya küçülürler.” diyor Boratav. “Sihir ve sihirli güçler masalların büyük bir bölümünü oluşturur.” diyor Bettelheim. Örneğin sihirli yüzükler, gezi şapkaları, kendi kendine dolan para çantaları gibi. İşte Potter kitaplarında da devler, cinler, cüceler, periler, tılsımlar ve seçmen şapka vardır. Harry yılan dili konuşabilir. Bir pelerinle görünmez olur. İnsanlar hayvan kılığına girip sonra tekrar insan kılığına geçebilirler. Rowling masallardaki uçan halı yerine uçan araba uydurmuştur. Uçan süpürge de kullanılır. Ancak süpürgeler arabalar gibi markalarla satılır. Bazı masallarda kötü üvey anneler olur. Harry’nin ise kötü bir teyzesi vardır. Aynı üvey anne gibi ona eziyet eder. (Kanımca Rowling “teyze”yi bilinçli olarak seçmiştir. Günümüzde boşanmalar çoğalmıştır ve birçok çocuğun da “kötü” olmayan üvey annesi vardır. Kısaca “üvey” anne kavramı değişmiştir.) Harry dolaptan bozma bir odada yatar. Kuzeninin eskilerini giyer. İstediği hiç bir şeyi yapamaz. Ayrıca kuzeni onu hep tepeler. Masallarda sık kullanılan 3, 7, 9, 40 sayılar vardır. Örneğin kahramanın önüne üç engel konur. Potter kitaplarında da yarışlarda 3 etap vardır. Tren 9 4/3 üncü perondan kalkar. Harry 7 yıllık bir okula gider. 3 kafalı köpek nöbet tutar. Felsefe taşına ulaşmak için 7 şişeyi düzene koymak gerekir. Masallarda bir de kendi kendine dolan tencere ya da sofraya serilince masayı donatan sofra örtüleri vardır. Harry Potter’in okulunda da yemekhanede tabaklar kendi kendine dolar. Bütün bunlar Potter kitaplarında masal motiflerinin ne denli çok kullanıldığını göstermektedir. Potter kitaplarında iyi ile kötü arasındaki savaş şiddet içerir. Tıpkı masallarda olduğu gibi. Günümüzde çocuk gerçek hayatta şiddetle karşı karşıyadır. Şiddetle duygusal olarak başa çıkmak zorundadır. Bunu yapabilmesi için de iyikötü, doğruyanlış ayrımını yapabilmesi gerekir. Bugün bu gibi değerleri sorgulayan kaç kitap var? İşte Potter bunlardan biri. Burada Potter filmleri ile Potter kitaplarının farklı konumlarda olduğunu söylemek isterim. Filmlerde şiddet abartılmıştır. Filmler görsel oldukları için de, ne yazık ki, çocukların kitapları okurken hayal edemeyecek Gir bakalım yabancı, ama dikkat et, sakın Kendini koyverip de hırsa kapılmayasın, Alın teri dökmeden köşe dönme hevesi Canına okur sonra bak bizden söylemesi, Senin olmayan bir şeyi yürüteceksen unut Aklını başına al, sonra da kendini tut, Hırsızlığa kalkarsan, bir daha düşün yine, Başka şeyler bulursun çil altınlar yerine. Rowling kitaplarında “haklar” konusunu da işler. Evlerde esir gibi çalışan ev cinlerinin hakları tartışılır. 3. kitapta bir kuş yargılanırken adaletin ne olduğunu ve doğru ile yanlışın nasıl ayırt edilebileceği konusu ele alınır. 5. kitapta basın gündeme gelir ve basının haberleri ve görüşmeleri nasıl aktardığı, doğrusunun böyle mi olması gerektiği konusu üzerinde durulur. Alan Jacobs “İyi ile kötü arasında yapılan vicdani savaş bu kavramlar üzerinde ciddi ciddi düşünme olanağı sağlar” diyor. Potter kitaplarında başkalarının duygularını anlayabilme, cömertlik, sadakat, cesaret, başkaları için özveride bulunma gibi kavramlar yer alır. Harry bu kavramlarla boğuşurken okuyucuların da onunla özdeşleşip bu konularda düşündüklerini varsayabiliriz. Düşündürebilen kitapların yararlı olduğuna inanıyorum. 2000 yılında The Sunday Times gazetesi için Rowling’le yapılan bir görüşmede yazar 10 yaşındayken okuduğu Hilaire Belloc’un Tales for Children (Çocuklar İçin Masallar) kitabından hatırladığı bir şiirin son satırlarını çok beğendiğini ifade etmiş ve çocuğuma söyleyeceğim tek şey olsaydı bu dizeleri söylerdim demiş. Biz de yazımızı bu dizelerle bitirelim: Bir şeyi kazanmak için çekilen eziyet, eğer Kazanılan kahkaha ve arkadaşlık sevgisi ise, değer. ? Blake, A.(2002). The Irresistable Rise of Harry Potter. London: Verso Bettelheim, B. (1977). The Uses of Enchantment. New York: Knopf Boratav, P. N. (1958). Zaman Zaman İçinde Masallar. İstanbul: Remzi Kitabevi Chellammal, V. Ve Lakshimi, C. (2006). ‘Harry Potter and the Mahabhasatha’. Bookbird. 44(1): 1318 Jacobs, A. (1999). ‘Why Harry Potter Magic Should’t Trouble Christians’. Mars Hill AudioJournal. Sept. Oct. Rowling, J. K. (2001). Harry Potter ve Felsefe Taşı. İstanbul: YKY Rowling, J. K. (2001). Harry Potter ve Sırlar Odası. İstanbul: YKY Rowling, J. K. (2001) Harry Potter ve Azkaban Tutsağı. İstanbul: YKY Rowling, J. K. (2002). Harry Potter ve Ateş Kadehi. İstanbul: YKY Rowling, J. K. (2003) Harry Potter ve Zümrütüanka Yoldaşlığı. İstanbul: YKY Rowling, J. K. (2005). Harry Potter ve Melez Prens. İstanbul: YKY Rowling, J. K. (2007). Harry Potter ve ÖlümYadigarları. İstanbul: YKY Younger, B. (2002.Dec.26). Pastor Takes on Potterbashers. Ethics Daily.com SAYFA 26 Nilay Yılmaz: İstanbul Bilgi Üniversitesi Eski Silahtarağa Elektrik Santralı. Silahtarağa Mah. Kâzım Karabekir Cad. No:1 Eyüp / İstanbul Tel: 0212 236 78 42 / www.nilayyilmaz.com