Katalog

KONUK SİHİRLİ DEĞNEK Nilay YILMAZ “Narnia Günlükleri”nde din, cinsiyet ve ırk ayrımcılığı Ë Yard. Doç. Dr. Şükran KARA F antastik çocuk ve gençlik kitapları çocuk ve gençlerin gerçek yaşamdaki sorun, korku ve tutkularını gerçek üstü düzleme taşıyarak gerçekle yüzleşmesini, korkularını yenmesini, ruhsal doyuma ulaşmasını sağlayabilir. İyi ile kötü gibi iki karşıt uç arasında bağlantılar kurma olanağı verebilir. Bütün bunları; ırk, cinsiyet ve Hıristiyanlık propagandası yapması gerekçesiyle eleştirilmesine karşın, neredeyse elli beş yıl sonra pazarlama prensi Harry Potter’ın güncelleştirdiği “Narnia Günlükleri” serisi için söylemek olası değildir. “Narnia Günlükleri” şiddet ve korkuyu yaratan “kötü yabancıların” varlığı motifini işler, “geleceğe kaygıyla bakma ufkun ötesinde yeni bir başlangıcın sırrı” formülünü sunar; böylece çocuk ve gençlerin korku ve kaygılarını yönlendirir. Lewis, ufkun ötesinde yeni bir başlangıcın sırrını Hıristiyanlık lehine verir; büyünün gücünü de hissettirir. Lewis’ın “Narnia Günlükleri: Büyücünün Yeğeni”nde Hıristiyanlık Mitolojosi’ndeki yaradılış öyküsünde sözü geçen iyilik ve kötülüğün bilgisini veren elma ağacı Narnia’yı tüm kötülüklerden korur: Narnia’yı yaratan tanrısallaşmış kahraman da Aslan’dır. “Yaratıklar sizlere hayat veriyorum.” dedi mutlu bir sesle. “Bu Narnia ülkesini sonsuza dek size veriyorum.” Narnia’nın yaradılışına tanıklık edenlerden biri; kötü büyücü Beyaz Cadı Jadis’tir. Aslan, Narnia’yı kötü büyücü Jadis’in etkisinden korumak için Digory Kirke’ye büyülü bir elma verir. “Bravo Âdem’in oğlu, dedi Aslan yine. ‘Narnia’nın koruyucusu olacak ağacı senden başka kimse dikemez. Elmayı nehrin kenarına doğru toprağın yumuşak olduğu yere fırlat.” Büyülü elma fidesi Batı Narnia’nın vahşi topraklarındaki bir nehrin suyuyla beslenir, kısa zamanda büyür. “Âdem’in oğlu dedi Aslan, iyi dikmişsin. Ve siz Narnialılar, bu ağacı korumak sizin ilk göreviniz olsun, çünkü o sizin kalkanınız. Size bahsettiğim Cadı uzaklara, dünyanın kuzeyine kaçtı; orada kara büyüyle güçlenerek yaşayacak. Fakat bu ağaç yaşadıkça asla Narnia’ya gelemeyecektir.” C.S. Lewis ,“Narnia Günlükleri: Aslan, Cadı ve Dolap”ta Pevensie kardeşlerin fantastik bir ülke olan Narnia’daki maceraları kurgulanır. II. Dünya Savaşı sırasında bombalanan Londra’dan kaçıp Paris’te bir profesörün evine sığınan dört kardeşin savaştan kaçarken savaşa tutulması öykülenir. Pevensie kardeşlerden en küçüğü olan Lucy’nin, bir saklambaç oyunu sırasında kürklerle dolu gardıroba dalıp bu büyülü dolaptan başka bir boyuta Narnia Ülkesine geçmesiyle macera başlar. Pevensie kardeşlerin Narnia’ya geçmesi ve yüzyıllar önce yapılan bir kehanetin parçası olduklarını anlamalarıyla gelişiyor öykü. Narnia kötü büyücü, Beyaz Cadı Jadis’in uyguladığı buzlu iksirin etkisi altındadır. “Sürekli kış ama asla Noel gelmiyor; düşün bir kere!” Kötü büyücünün Narnia Ülkesi’ni buzlu iksirinden kurtaracak kahraman, “ormanlar kralı aslan”ın ötesinde tanrısallaşmış kahraman gibi okur karşısına çıkar: “Aslan görününce düzelecek yanlışlar / Kükremesiyle, yok olacak keder / Dişini görünce ölümünü görecek kış / Yelesini sallayınca yeniden gelecek bahar.” “Narnia Günlükleri”nde gerçek uzamda sunulan savaş ile fantastik dünyadaki savaş birbirine benzemez. II. Dünya Savaşı’nda Adolf Hitler’in hava kuvvetlerinin bombaladığı, kâbusun yaşandığı İngiltere’ye karşın, Noel Bayramının, baharın barış ve huzurun ya du; tüm sesler, Peter’in ordusunun safları arasına dalıp sonra da Telmarlıları kovalayan uyanmış ağaçların, okyanus dalgalarına benzeyen gürlemesinde boğulmuştu.” Narnia’da yaşayan yeni ırk Telmarlıların kaderini Narnialılar lehine belirleyen Aslan’dır; ırk ayrımını körüklercesine, aidiat sorunu yaşatırcasına… “Siz Narnia’ya Telmar’dan gelmediniz” dedi Aslan. “Ama Telmar’a da başka bir yerden gelmiştiniz. Siz bu dünyaya ait değilsiniz.” Doğuştan sahip olduğu olağanüstü güçlerle kendisine aykırı gelen ötekini öldüren “kurtarıcı” Aslan; yeni “Nazileştirme” politikasının estetik yapısını güncelleştirir. “Narnia Günlükleri”ndeki faşist ideoloji, Hitlerin ya da başka bir faşist liderin dünya liderliğini ele geçirmek için ülkesi için diğer ülkeye savaş açmasından farklıdır. Lewis şiddeti, Kelt ve Eski Yunan / Roma mitolojileriyle örtük ve estetik bir biçimde Hıristiyanlık ve Narnialılar lehine sunar; tanrısallık kavramını erkekle ilişkilendirir. Faşist gücü gizler, faşist gizli güç bulunduğu ortama egemen olur; ilgi çeker; güç ve güçlü kavramlarını yüceltir. Aslan sözde iyilerin kahramanı kimliğiyle din, ırk ve cinsiyet ayrımını yaratır; şiddeti körükler ve şiddetin benimsenmesini sağlar. Sonuç İdeolojik ve dinsel güdülemelere yer veren “Narnia Günlükleri”nde, “İsa’nın insanları nasıl kurtardığı, şeytanı ve şeytanın meleklerini nasıl yendiği” alegorik bir anlatımla açıklanır. Tanrısallaşmış kahraman Narnia’a huzur ve esenliği getirmek adına kötü büyücü ya da şeytansı kadın Beyaz Cadı Jadis’i öldürmek zorundadır. Hıristiyanlıkta “tanrısallıkla dişilik değil, erkeklik arasındaki ilişki”. vurgulanırcasına, “Narnia Günlükleri: Prens Caspian” başlıklı kitapta Kral Miraz cezalandırılsa da Jadis’in ondan on kat daha kötü olduğu söylenir: “Bize Cadının en büyük düşmanımız olduğunu söylenmemiş midir daima? Miraz’dan on kat daha kötü bir zorba değil miydi o?” İletişim Endüstrisinin ürünü Harry Potter’ın güncelleştirdiği “Narnia Günlükleri”nde. Elli beş yıl önce din, ırk ve cinsiyet ayrımcılığı yapıldığı için eleştirilmesine karşın, Narnia Günlükleri günümüzde okunma ve izlenme rekorları kırar. Görülüyor ki “Narnia Günlükleri”nin ne söylediği değil, düş gücünü evcilleştiren “İletişim Endüstrisi”nin nasıl söylediği önem taşıyor çocuklarımız ve gençlerimiz için. Bazı geleneklere ve inançlara karşı çıkıp bazılarını onaylayan; bazılarını da ötekileştiren, şeytansı rolü de kadına veren “Narnia Günlükleri” serisi “özyeniden yazma” etkinliğidir, serinin yapıtları arasında bir geçişlik çizgisellik ve bütünsellik vardır. Birbirini izleyen serinin kitap, filmleri okur ve izleyicide süreklilik duygusu ve alışkanlık yaratır. ? şanacağı Narnia Ülkesi. II. Dünya savaşında bombalanan Londra, cehennem; Noel bayramına, barışa ve huzura kavuşan Narnia da cennet gibi sunulur. Fantastik dünyaya olumlu göndermede bulunarak şiddet gizlenir. Fantastik dünyadaki şiddet okur için soyuttur. Şiddetin kaynağı uzakta bilinmeyen zamanda ve uzamdadır. Bilinmeyen uzam ve zaman boş alandır. Soyut şiddetin dış dünyaya göndermesi olmadığı için bu boş alan yazarın niyetiyle ve imgesiyle doldurulur. Okur ve izleyici bu boş alanı sorgulamaz. “Narnia Günlükleri”nde Lewis; fantastik dünyadaki boş alanı alegorik bir anlatımla Hıristiyanlık lehine doldurur, alegorik anlatım için benzetme, değişme ve eğretileme ilişkilerine başvurur. Narnia’daki büyülü elmanın “ilk insanların olduğu Aden denilen bir yeryüzü cennetinin ortasında bulunan ağacı” çağrıştırması, Aslan’ın İsa figürü gibi sunulması, tanrısal bilge Aslan’ın Edmund’un ihaneti için kendini feda edip günahını çekip ölmesi, sonra yeniden dirilmesi gibi… Edmund’u Türk lokumu ile kandıran Beyaz Cadı Jadis kötü büyücü, Edmund’un ihaneti için kendini feda eden tanrısallaşmış bilge Aslan ise iyi kurtarıcıdır. Aslan, efsanevi iki Âdemoğlu ile iki Havva kızının yani Pevensie kardeşlerin kral ve kraliçeleri olmaları için Beyaz Cadı Jadis’e karşı fedakârca bir mücadeleye girişir. Kehanete göre ortada eğer gerçek bir ihanet yoksa taş masa kırılacak ve kendini feda eden yeniden dirilecektir. “Bir hainin yerine, hiç ihanet etmemiş biri kendi isteğiyle kurban edilirse, masanın kırılacağını ve ölümün tersine doğru işlemeye başlayacağını bilirdi.”(1) Aslan, Edmund’un ihanetine inanmaz ve kendini ölümüne feda eder. Beyaz Cadı Jadis, Aslan’ı öldürür; ama Edmund suçsuz olduğu için taş masa çatlar ve Aslan dirilir. “Çocuklar!’ dedi Aslan, gücümün geri geldiğini hissediyorum. Ah çocuklar tutabilirseniz tutun beni!”(2) Aslan dirildikten sonra, Beyaz Cadı Jadis’in taşa çevirdiği yandaşlarını diriltir, sonra Beyaz Cadı Jadis ve yandaşlarını korku ve dehşet saçarak yok eder. İki Âdemoğlu ve iki Havva kızı Narnia Ülkesi’nin Kral ve Kraliçesi olurlar; böylece Narnia Ülkesine huzur ve barış gelir. Lewis, “bir acı ve baskı döneminin İsa sayesinde sona ermek üzere olduğunu”(3) alegorik bir anlatımla açıklar. Pevensie kardeşlerin ve Aslan’ın yokluğunda, Narnia’da kötü büyücü Lord Miraz kol gezer, her yerde acımazsızlıklar yaşanır. Pevensie kardeşler, Narnia’ya yeniden barış ve huzuru geri getirmek için büyük bir maceraya atılırlar. Narnia Krallığının genç vârisi Prens Caspian olmasına karşın, Narnia’yı Caspian’ın amcası kötü büyücü Miraz ele geçirmiştir. Prens Caspian hakkı olan taht elinden alınınca, Kral Miraz’ı topraklardan defetmek için Pevensie kardeşlerden yardım alır. Miraz’a karşı savaşma rolü, “…Cair Paravel’in Lordu ve Aslan’ın En Soylu Tarikatının şövalyelerinden” Peter’e verilir. Peter, Miraz ile savaşsa da kötü büyücü Kral Miraz’ın yok edilmesinde, Telmarlıların defedilmesinde Aslan ve büyülü ağacın gücü hissedilir. “Daha sonra ne bağırışlar ne de silah sesleri duyulur ol NOTLAR (1) Lewis, 2006b, Ön. ver., s.160. (2) Aynı, s.161. (3) Woodhead, Ön. ver., s.23. i C.S. Lewis, Narnia Günlükleri: Büyücünün Yeğeni, çev. Müfit Balabanlar, Doğan Egmont Yayınevi, İstanbul, 2006a, s.129. ii Aynı, s.185. iii Aynı, s.193. iv C.S. Lewis, Narnia Günlükleri: Aslan Cadı ve Dolap, çev. Müfit Balabanlar, Doğan Egmont Yayınevi, İstanbul, 2006b, s.16. v Aynı, s.76. vi Linda Woodhead, Hıristiyanlık, çev. Sevda Çalışkan, Dost, 2006, Ankara, s.38. vii C.S. Lewis, Narnia Günlükleri: Prens Caspian, çev. Müfit Balabanlar, Doğan Egmont Yayınevi, İstanbul, 2006c, s.180. viii Aynı, s.199. ix Aynı, s.220 ve 221 x Woodhead, Ön. ver., s..53. xi Woodhead, Ön.ver., s..164. xii Lewis, 2006c, Ön. ver., s.171. xiii Bkz. Kubilay Aktulum, Metinlerarası İlişkiler, Öteki Yayınevi, Ankara, 1999, s.236 ve 237 Nilay Yılmaz İstanbul Bilgi Üniversitesi İnönü Cad. No: 28 Kuştepe / İstanbul Tel: 0216 381 17 50 www.nilayyilmaz.com([email protected]) SAYFA 25 CUMHURİYET KİTAP SAYI 973