Katalog

"Galatımeşhur", yaygın olarak kabul görmüş yanlışlar için kullanılan bir terim. Sanıyorum, "Bizde şiir eleştirisi yok!" sözü de böyle bir galatımeşhur. Son bir kaç aydır yayınlanan şiir üzerine eleştiri kitaplarına bakınca bu inancım daha da pekişiyor. Üstelik sevindirici bir gelişme var, şairlerimizin, yazarlarımızın yanında akademisyenler de eleştiriye yöneldiler, ürünler vermeye başladılar. Sanıyorum bunda akademik kariyerde yayın yapma zorunluluğunun etkisi büyük. Türk şiirinde ayrıntı sayılabilecek bir çok konu ve sorun hakkında yapılmış çalışmalar ard arda yayınlanıyor. Metin CELAL Okuduğum Kitaplar Türk şiirinin poetikası 1940, 50, 60, 70… Şiirimizdeki bu kuşaklara baktığımızda elde ettiğimiz verilerle 80'li yıllar şairlerini değerlendirebilir miyiz? Bana bu mümkün görünüyor. Çünkü "ortak estetik ilkeler ve kaygılar" açısından bakarsak her kuşağın belirli bir poetik anlayışı var. Örneğin 40 Kuşağı dediğimizde aklımıza gelen o yıllarda yazan toplumcu şairlerdir. Yoksa, 40'lı yıllarda yazmaya başlamış tüm şairler değil. Aynı şekilde 50 Kuşağı da belirli bir estetik anlayışa sahip şairlerin kuşağıdır; nitekim İkinci Yeni diye adlandırılmıştır. Bâki Asiltürk, kuşak olarak aynı yaşta olmayı kıstas alıyor ve farklı estetik yönelimler olabileceğini, olduğunu öngörüyor. 80'li yıllara da böyle bakıyor ve "imgeci", "anlatımcı", "folklorik", "mistikmetafizikçi", "gelenekselci", "toplumcu gerçekçi", beatnikmarjinalci", "Yeni Garipçi" poetik yönelimler görüyor. Oysa kendisinin güzel bir şekilde anlattığı gibi 80'li Yıllar Şiiri'nin dönem dergilerinin çıkış yazılarında yer alan ilkeleri (estekik kaygı, gelenekle kurulan bağ, kimlik, imgecilik…), diğer deyişle bir "manifesto"su vardır. Üç Çiçek, Poetika, Şiir Atı, Fanatik ve Sombahar’da bu ilkeler gözetilerek şiirler yayınlanmış, tartışmalar yapılmıştır. O anlamda isim de verebiliriz rahatlıkla; Adnan Özer, Tuğrul Tanyol, Haydar Ergülen, Ali Günvar, Mehmet Müfit, Oktay Taftalı, Metin Celâl, Seyhan Erözçelik, Vural Bahadır Bayrıl, Ebubekir Eroğlu, İhsan Deniz, Mehmet Ocaktan, Hüseyin Atlansoy, Orhan Alkaya, Birhan Keskin… Bu ilkeler çevresinde biraraya gelmiş, birlikte hareket etmiş şairlerdir. Onlara daha sonra birçok şair de katılmıştır. Bunun "belirgin bir akım" olup olmadığına karar vermek için hâlâ tartışmaya gerek var mı bilmiyorum. Benzer durum İkinci Yeni, hatta Garip için geçerli olduğuna göre, 80'li Yıllar için neden olmasın! Bazı taşların yerine oturması için demek ki zaman da yeterli olmuyor. Bâki Asiltürk'ün önem vererek üzerinde durduğu 80'li yılların şairlerinin bu akımlaştırmaya, kuşaklaştırmaya itirazlarının dönemin doğası gereği olduğuna inanıyorum, çok fazla da ciddiye almıyorum. Çünkü şairler tek tek tanınmak, bilinmek istiyorlar. Kuşak, akım gibi kavramlaştırmaların onların birey olarak görülmelerine engel olduğuna inanıyorlar. Onların itirazları bu açıdan da değerlendirilmeli. Bâki Asiltürk, 80'li yıllarda yazılan şiiri tüm unsurlarını gözönüne alarak kapsayan iyi bir çalışma yapmış. 1980'lerden 2000'lere doğru uzanan zaman kesitinde neler olup bittiğini neredeyse hiçbir eğilimi ve adı atlamadan anlatmış. Zaman dilimlerini esas alarak şiire bakmayı önemsiyorum. Bu tavrı, Türk Şiiri'nin tarihinin yazımında ciddiye alınabilecek bir yöntem olarak da kabul edebiliriz. Şimdi Bâki Asiltürk'ten beklediğimiz geçmişe doğru bu çalışmayı genişletmesi. 50'ler, 60'lar, 70'ler de titizlikle yazılmayı bekliyor. ŞAİR SÖZÜ Şairliğinin, eleştirmenliğinin yanı sıra mesleki olarak da Türk şiiriyle ilgilenen bir isim de Mehmet Can Doğan. Gazi Üniversitesi Yeni Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı'nda çalışmalarını sürdürüyor. Dördüncü incelemeeleştiri kitabı Şair Sözü'nde (Yapı Kredi yay.) "Türk şiirindeki bazı poetik tutumları anlama, çözümleme ve yorumlama niyetiyle yaz"dığı yazıları biraraya getirmiş. Çağdaş Türk Şiiri'ni oluşturan önemli şairlerin şiir yaklaşımlarından yola çıkarak onların yerini belirleme, Türk şiirine katkıları ortaya koyma niyetinde. Kitabın girişindeki "Çerçeve" başlıklı yazı ile Çağdaş Türk Şiiri'ne genel olarak baktıktan sonra Abdülhak Hâmid'den başlayarak birerikişer yazıyla tek tek şairleri inceliyor. Abdülhak Hâmid, Cenap Şahabettin, Mehmet Akif Ersoy, Hececiler, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Kutsi Tecer, Dıranas, Edip Cansever, Turgut Uyar, Ahmet Oktay, Ülkü Tamer, Gülten Akın, Güven Turan, Cahit Zarifoğlu, Erdem Bayazıt, Metin Altıok, Mehmet Taner, İlhami Çiçek, Haydar Ergülen, Orhan Alkaya, Engin Turgut, Ömer Erdem, Yücel Kayıran, İlhan Şevket Aykut incelenen şairler. Seçilen şairler aynı zamanda Mehmet Can Doğan'ın şiir tercihini de ortaya koyuyor sanıyorum. Ama Çağdaş Türk Şiiri'nin tam bir görünümünü vermiyor. Bu yazıların belli bir plan içinde yazılmadıkları gözönüne alınırsa Doğan'ın yeni yazıları, yeni kitapları eksikleri tamamlayacak diye de düşünebiliriz. Çünkü, Çerçeve başlıklı yazısında yazdığı gibi Çağdaş Türk Şiiri'nin kurucuları Ahmet Haşim ve Yahya Kemal'dir. Nazım Hikmet ve Necip Fazıl da onları izleyerek iki ana damarı oluş turmuştur. Türk Şiirinin DNA'sını çıkartmak istesek Mehmet Can Doğan'ın ele aldığı şairlerin bazıları ilgi alanımıza girmeyebilir. Hamid şiir olarak kalıcı olmasa da ufuk açıcı olarak önemli bir şairdir. Çağdaşlaşmanın sadece işaret fişeklerini atmıştır. Cenap Şahabettin ise Doğan'ın da belirttiği gibi bugün sadece edebiyat derslerinin konusudur. Ahmet Kutsi Tecer'in de, Hececiler'in de, Mehmet Akif'in de farklı konumları yoktur. Ama onları da bilmeden görünümü tamamlayamayız. Mehmet Can Doğan, Şair Sözü ile şiir eleştirisi yapısına ciddi bir tuğla eklemiş, önemli bir eksiği tamamlayan bir eser vermiş. Yeni çalışmalarını merakla bekliyorum. Metin Cengis B âki Asiltürk, şairliğinin, eleştirmenliğinin yanı sıra mesleki olarak da Türk şiiriyle ilgileniyor. Marmara Üniversitesi'nde Türk şiiri üzerine dersler veriyor. Asiltürk'ün yeni kitabı "1980 Kuşağı, Türk Şiirinin Poetikası" (Toroslu Kitaplığı) bütünlüklü bir çalışma. Çağdaş Türk Şiiri'nde belki de en çok tartışılan dönemlerden birini 80'li Yılların Şiiri'ni incelemiş. 80'li yıllar çok konuşuldu, tartışıldı ama kitap boyutunda araştırmalar ne yazık ki yapılmadı. Bu durum da bütünlüklü bir bakışın oluşmasını engelledi. Bu nedenle tartışmalarda bilinen olgular yeniden yeniden tekrar edildi. Bâki Asiltürk'ün çalışması, bu karmaşaya radikal bir nokta koyuyor. Artık en tembel yazarlar için bile 80'li Yıllar Şiiri'ne ilişkin güvenilir bir kaynak var. Asiltürk, döneme tüm boyutlarıyla yaklaşmaya çalışıyor. Hemen tüm kaynaklara ulaşıp, örneklerle, kaynaklarla bilimsel bir çalışma ortaya koyuyor. "1980 Kuşağı" ön kabulüyle başlıyor araştırma. İlk bölümde de bu kabule nasıl vardığını izah ediyor. Sosyolojik anlamda bir kuşak tanımını benimsiyor. Aynı yaş kuşağından şairlerin belli bir dönemde verdikleri ürünler olarak anlıyor. Bu da bir bakıştır. Dönemi kucaklaması nedeniyle de kabul görebilir. Araştırmacıya da belirlediği alanda rahat hareket etme olanağı sağlar. Yine de bazı sorular kalır geride. "Kuşak" deyince sadece aynı yaş kuşağındaki kişileri mi anlamalıyız? 1980'lerde ortaya çıkan şiir "ortak estetik ilkeler ve kaygılar" taşımıyor muydu? Benzer toplumsal koşullarda yaşamak benzer bakış açılarının gelişmesine yardımcı olur mu? ŞİİRDEN YAYINLARI Metin Cengiz ve Yavuz Özdem, bir çok şair dostumuzun yaptığı gibi fedakarca bir işe girişmişler. Hiçbir maddi ve manevi karşılığı olmadığını bile bile "Şiirden" adı altında şiir kitapları ve şiir üzerine inceleme ve eleştiriler yayınlıyorlar. Galatımeşhur, "Bizde şiir eleştirisi yok!" sözünü gündemden kaldıramasalar da dergilerde yitip giden emekleri birer kitapla taçlandırarak şiir araştırmasının kolayca ulaşabileceği hale getiriyorlar. Celal Soycan'ın "Zamanın Şiiri Şiirin Zamanı", Ahmet Ada'nın "Şiir İçin Boş Levhalar", Metin Cengiz'in "Şiirin Gücü" son yayınlanan kitaplar. Daha önce de Yavuz Özdem'in "Şiir ve Dil", Osman Hakan A'nın "Dil Şairin Nesi Olur", "Bizim Romanımız Şarkılarımız", Turgay Kantürk'ün "Yanlış At" adlı kitaplarını yayınlamışlardı. Çağdaş Türk Şiiri üzerine en çok inceleme ve eleştiriyi şairlerin yazdığını düşünürsek listenin sadece şairlerden oluşması şaşırtmamalı. Bu kitapların hemen hepsinde genel olarak şiirin sorunları, Çağdaş Türk Şiiri ve tek tek önemli şairler üzerine incelemeler, eleştiriler ve polemik yazıları yer alıyor. Bu kitapların günümüz şairlerinin kendi alanlarına nasıl baktıklarını, değerlendirdiklerini anlamak açısından önemli işlevleri olduğuna inanıyorum. ? Baki Asiltürk Yavuz Özdem SAYFA 12 CUMHURİYET KİTAP SAYI 881