Katalog

'Sürgün' tartışmasına önemli bir katkı Exile ne demek? Son zamanlarda gazete ve dergi sayfalarında tartışılan bir konu oldu 'sürgün'. Yazarlarımız birbirlerini suçladılar bu konuda ve sürgün kavramına ilişkin düşüncelerini sergilediler. Bu tartışmalara büyük katkı sağlayacağını düşünerek, konunun kendisine yer verdik aşağıda. Hamdi Koç sürgün kavramını, çıkış noktalarından ve kaynağından yola çıkarak anlattı. Biz de buna Nedim Gürsel'in 1973 yılında 'Milliyet Sanat' dergisinde çıkan yazısını ekledik. Ayşen BALOĞLU ? Hamdi KOÇ unu en baştan söylemek gerekir. Sürgün/Exile anlamı sözlükten bulunacak bir kelime değildir. Anlamı, edebiyat tarihinde bulunur. Bir kere, aslen 20. yüzyıl başlarına, modernist, bireyci edebiyatın çıkış zamanlarına tarihlenir ve romantik, özgürlükçü bir çağrışımı vardır. Özel olarak da James Joyce’la birlikte ünlenmiş, sanatsal bir yaşayış durumunu ifade eden bir edebi kavram haline gelmiştir. Joyce sanat yaşamının başlarında kendini ve sanatını gerçekleştirebilmenin ilk adımının İrlanda’dan uzaklaşmak olduğuna inanıyordu. Oradaki hayata itirazları vardı elbette, ama bunlar siyasi itirazlar değil, ruhsal, ahlaki, nihayet estetik itirazlardı ve üniversiteyi bitirince, tıpkı Portre’nin sonundaki Dedalus gibi Avrupa’ya gitti, Paris’e yerleşti ve Zürih’te öldü. Onu ne İrlanda’dan ayrılmaya zorlayan ne de geri dönüşüne engel olan bir şey vardı. Ama o sürgüne gitti. Gitmekle de kalmadı, kendi ruhunun şiirini yazan bir sanatçı olarak, bunu mektuplarında ve romanlarında dramatize etti. Hatta yazdığı tek tiyatro oyununa Exiles/Sürgünler adını verdi. Joyce’un Ş yazdıklarına zaman içinde Joyce’la ilgili o romantik edebiyat da eklenince sürgün/exile, hiç olmazsa İngilizce edebiyatta ‘Joycean’ bir terim oldu çıktı. Bir not daha: İlginçtir, Joyce İrlanda’yla arasında olan tüm ruhsal çatışmaya rağmen her zaman tutkulu bir İrlandalı olarak kaldı; İrlanda ile her zaman gurur duydu; birileri İrlanda’ya atıp tutacak olsa sadece Joyce’u gücendirdiğiyle kalırdı. Memleketiyle arasında öyle de bir duygusal bağ vardı. Ayrıca, hayatı boyunca politikanın her türünden uzak durdu. Çok sayıda başka örnek de var. Henry James, Ezra Pound, T.S. Eliot, Hemingway, Fitzgerald da kendilerine sürgün diyen Amerikalı sanatçılardı, kimi bir süre, kimi uzun süre, kimi de hayat boyu Paris ya da Londra’da yaşadılar. Onlar exile yerine ‘expatriate’ kelimesini kullanıyorlardı. Her iki kelime de ilk ve en güçlü anlam olarak aynı kelimeyle, ‘banishment’ ile açıklanıyordu: ‘zorla gönderilmek’. Oysa kimse onlara ne gidin dedi ne de gelmeyin. Hepsi gönüllü sürgündü, yine de o kelimeyi kullanıyorlardı. Demek ki kelime özelleştirilmiş, yeni bir anlamla zenginleştirilmiş. Eh, dünyanın en büyük yazarları bunlar. Yaparlar. Ama tabii sonraki dönemlerde dün ya daha üzgün bir yer oluyor. Bolşevikler, Naziler, savaşlar, koloniler filan derken kelime edebiyat dünyasında da, mecburen, daha güçlü politik ya da insani anlamlar kazandı ve malum sözlük anlamı üzerinden de belli bir durum ifade eder oldu. Bu da açık. Gelgelelim, bugün hiç kimse sürgün deyince siyasi sürgün dendiğini düşünmek, varsaymak zorunda değil (Shorter Oxford’un –iki cilt olan yeni edisyonunda da görüldüğü üzere). Zaten bu hal kendi özel kelimeleriyle birlikte geldi: göçmen, mülteci, ayrılıkçı, muhalif vb. Yani, sebep siyasetse bu artık her durumda önemle vurgulanıyor. Çünkü siyasi sürgün olmak, artık, hani söylemeye dilim varmıyor ama, kredisi olan bir hal; Batı’nın insani hassasiyetleri nezdinde prim yapıyor, ilgi görüyor, ayrıcalık sağlıyor. Dolayısıyla, siyasi sürgün olan biri de bunu üstüne basa basa ifade ediyor ki aman bir yanlış anlaşılma olmasın, aman o öbür tür, Joyce tipi keyfe keder sürgün haliyle karıştırılmasın. Hal böyle. Kendi adıma bir yazarın sürgün olduğunu duyunca nasıl bir sürgün olduğunu kendisine sorarak öğrenmeyi tercih ederim, çok merak ediyorsam, illa öğrenmek zorundaysam. Ne diyorsa odur. Niye kuşku duyayım ki? ? CUMHURİYET KİTAP SAYI ? 840 SAYFA 26