Katalog

önay Yılmaz, Atatürk döneminde Almanya'ya gönderîlen beş Türk gencinin serüveninî anlatıyor Nazilerle Bes Yıl Onlara "Atatürkün Gençleri11 adı verildi. Öğrenim için gittikleri Almanyada Nazi yönetimine karşı kendi öz değerlerini ve ilerici bakış açılarını korumasını bildiler. Onların burada geçirdiği beş yıl şimdi destanlaştı... Gelecek kuşaklara uf uk açıcı birer anı olarak Remzi Kitabevi nde kitaplaştı... önay Yılmaz, Almanya'da jeoloji öğrenimi gören beş Türk gencinin ailelerine ulaştı. Hayatta kalanlarıyla söyleşiler yaptı. Anlatılanları neredeyse hiçbir şey katmadan bu kitap için tarih sırasına koydu. Arada yapıta roman tadını veren özel mektuplarise sosyal yaşamdan birer kesit niteliğiyle kitabı anlamlaştırdı. Önay Yıimaz'a bu çalışması için sorular sorduk. O Öner CİRAVOĞLU ürkıye Cıtınhııriycti'nin kurnlıışuyla başlayan atılımların surdug'ü l')H)'lara tltşkm ilgirn, bir saptama yaptyoruınuz kitapta Dönüşümiirı köklü olduğunu vurgulayan sözlerı C.umhurıyet gazetesinin ba^yazmnda Yunus Nadi özetlıyor, 2') l'.kim günü: "Kullu bir gün: Curnburiyctın oıı ıkınci yıldönümü. Türk millcti, C.unıhuriyct rcjımmdc kcndı yüksek yaradılışıtuı layık uleııı idareyı bulmuştur." Tam bu ortamda Almanya'da madcncilik alantnda öğrcnim görccek öğrenciler için sınav açıltyor. Ben şunu sormak ıstıyorunı, sırıavı kazannnUırı nasılbir Almanya beklıyordu 1 rum ve kııruluşların başına geçmişler. tTÜ Maden Fakültesi'nin de kurııcu kadrosunda yer almışlar. /956 Bcrlin Olimpiyatları \ırasındıi oradaydı bu gençlcr... Nazızme başkaldırının simgcsi olan atlctler vardı orada.. Türk öğrencilerin gözlcmlcri ne yöndey dı? Alman Olimpik Komitesi'nin 1933'tc aldığı kararla Yahudi asıllı spoıcular ülkenin bütün spor kıılüplcrinden çıkarıl mışlardı. Olimpiyatlara dış dünyaya gösteımelik olarak, sadccc tek bir Yahudi asıllı Alman sporcıı katılıyordıı. ABD ve Avrupa basını aylardır, Hitleı'in olimpiyatları "ari ırkm üslünlüğünün kanıtlanacağı birgösteri" olarak sahnelemek istediği konusunda ııyarılarda bulunuyordu. Fakat Jessie C)wens'ın bütün madalyaları toplamasıyla siyahi ABD'li sporcular bu planı bozdular. Türk gençleri en çok et kileyensc, sradyumdaki Almanları toplıı halde coşku içinde Nazi kimlikkrini sergilerken görmek oldu. Evlerinde pansiyoner kaldıkları, kendi hallerinde sade insanlar izlenimi edindikleri Almanların, gamalı haçlar, Nazi bayrakları ve ınarşları eşliğinde bir araya geldiklerinde nasıl degişerck rarklı bir kitleye dönüştüklerini görerek şaşırdılar. Birkaç ay önce geldikleri Almanya'yı ve insanlarını henüz iyi tanımıyorlardı. PROF. FRİEDRİCH SCHUMACHER Bu arada l'rof hriedricb Schumacbcr ilginç bir kışılık. olarak bclırıyor kitabınızda... Türk gençlerin öğrenime gittikleri Bergakademie Frciberg, dünyanın en es ki ve en önemli yerbilimleri üniversitesi. Bilinısel, taralsız eğitim sistemine ve geleneklerine bağlı bir kurum. Hitler 1933'tc iktidara gelince üniversite yöııetimi telaşa kapılıyor, olası Nazi etkisini frenlemesi için, koyu bir Nazi karşıtı olduğıı bilincn Prof. I'riedrich Schumac her oybirliğiyle rekrör seçiliyor. 1935'te bütün üniversite rektörlerinin Hitler tarafından atannıasıyla bu göıevinden alı nıyor, fakat Nazilere karşı mücadelesini sürdürüyor. Türk öğrencilerin gittikleri sırada üniversitenin jeoloji proiesörü. Zaman içinde onların Almanya'daki en yakın dostu ve desteği haline geliyor. Hitler'in Yugoslavya'yı almasından sonra bir kampa kapatılan Yugoslav öğren cilcrini ktırtarmak için de hayatı pahası na bir savaş veriyor ve bunu başarıyor. Daha sonra 1 litler taralından akademik kariyerine son vcriliyor. Hayatının tehlikede olduğunu öğrenince, artık önemli nıevkilere gelmiş olan eski Yugoslav öğrencileri, onu eşiyle birlikte sahte evraklarla Almanya dışına kaçırıyoılar. Çeşitli ülkelcrde ders veriyor. 1954'te Türki ye'ye geliyor ve eski öğrencisi Cîalip Özen'le birlikte İTÜ Maden Fakültesi'nin kurııcu kadrosunda yer alıyor. 1955'te iki eski öğrencisi Cîürbüz Fındıkgil ve Namık Esnıer de onlara katılıyorlar. Vatandaşlık haklarmın iacle edilmesi sürecinin tamamlandığı 1958'de ise Almanya'ya geri dönüyor. Türk öğrencilerin kız arkada^lan oldu mu Nazt Almanyası'nda'' Ben "Ursu/a" adtmfark edcbildim sadece. Ayrıca uyasal tartışmalar nasıldı kendi aralannda? Örncğin Krı\tal (îece'de yaşananlar... Mia isimli genç kız tarafından (nilip ü z e n ' e anı oiarak verilmiş bir şiir kitabı var. İlk saytasına, "(îeçmiş bir daha asla geri dönmez. Fakat ışığı üzerimi/de kalır ve bizi aydınlatmaya devam eder. Bcni kalbinde sevgiyle tııt," yazmış. Bu kısa not, dokıınaklı bir aşk öyküsüne işaret ediyor. Cıeride kalan fotoğraflardan, di ğer gençlerin de pek çok kız arkadaşları olduğunu görüyoru/. Fakat gerçek ceııtilmenler gibi, onlardan yakınlarına hiç söz etmemişler. Ben dc, zaten belgesel K İ T A P S A YI 7 98 T bağladığı, şık vc zengin görünümlü Türk öğrenciler bu ortamda hemen dikkat çekiyorlar. Ummadıkları bir ilgi vc saygıyla karşılaşıyorlar. Yerel gazeteler onları ilk sayfadan habcr yapıyor, Alman aileler, "Bizim eve pansiyoner gelin," diyerek onları adeta paylaşamıyorlar. Bunda tabii Türkiye'nin I. Dünya Savaşı'nda Almanya'nııı mütteiiki olmasının da rolü var. Diğer raraftan, Türkiye Kurtuluş Savaşı zafcriyle I. Dünya Savaşı galiplcrinı yeni den masaya oturtmuş, onların şartlarını bir kenara iterek Lozan ile kcndi şaıtları nı kabııl crtirmiş. Imzalamak zorıında kaldıkları anlaijmalann ağır şarrları altında ezilen Dünya Savaşı mağlupları arasında, bunu başaran tek ülke Iürkiye. Cîenç ve dinamik bir cıımhııriyet olarak gerek dost gerek düşmanları nezdinde çok itibarlı bir konuma sahip ve öğrenciler de, bizzat Atatürk tarafından gönde rilmiş olmanın da ctkisiylc, ülkelerinin bu prestijli konumu doğrultusunda saygı görüyorlar. içinde, Nazi karşıtı hocaları ortadan kayboldu ve bir daha onlardan hiç haber alamadılar. Arkadaşları Gestapo tarafından gözaltına alındi; Alman kızlarla ar kadaşlıklarını kcsmczlerse ırkçı gazete Der Stürmer'de aşağılanma telıdidiyle, sünnetli oldukları için Yahudi sanılıp kampa götiiriilme tehlikesiyle karşılaştılar. II. Dünya Savaşı'nın başlaması ve Türkiye'nin lngiltere ile ittitaka girmesiyle birlikteyse, öğrenimleri, lıayatları pahasına sürdüriilen tchlikcli bir maceraya donuştu. Kitabınızda, söziinü vttig'iniz be$ öğrencı ıçın "Atatürk'ün gençleri" diynrsunuz. Buna laytk oldular sanırım. Pcki ya Türkiyc'yc döndükten sonra? Gerçek anlamda laaliyete geçebilmek için onların mezıın olııp yıırda dönmele rini bekleyen Maden Tctkik Arama Enstitüsü, acil ihtiyaç nedeniyle lisan kursuna girmelerine bile imkân tanımamış. "Siz akıllısınız, yaparsınız," denmiş ve Almanya'ya ayak basar basmaz, tek kelime Almanca bilmeden, kendilerini önce staj için ülkenin çeşitli bölgelerindeki maden ocaklarında, sonra da üniversite sıralarında bulmuşlar. Türkiye'nin bcklentilerini yerine getirebilnıek için insanüstiı gayret göstermişler. Savaş sırasında da öğrenimlerini yaşamları pahasına sürdürnıüş ve tamamlamışlar. Türkiyc'ye döndükten sonra, ülkemizin birikim sahibi insanlarının ortak bir kaderi gibi görünen kişisel ve siyasi düzeyde kısıtlamalar, engellemelerle bugün olduğu gibi o zaman da karşılaşılmış. f îiirbüz Fındıkgil, "Davul zıırnayla karşılanacağımızı sanıyordıık. Zongııldak'ta işbaşı yaptığımızda masasında otııran miklür bizi kar şısına dizdi. 'Fındıkgil, Kaymakçalan, Ediger... Ne biçim soyadları bunlar böylc.'1 diyerek adeta azarladı. Şaşııdık kaldık," diye anlarmışrı. Tam potansiyellerini oriaya koynıa iırsatını bulamamış olabilirler. Fakat zaman içinde önemli ku NAZİZMİN YÜKSELİŞİ Hvcl, siz dc bclirttiniz. Nazizmin yükselış dönemi... Bizim gençlcr biç clkilcnmedıler mı ftrttnadan? 19)3'te iktidara gelen Hitler, Versailles Antlaşıııası'nın ortadan kaldırdığı as keri gücünü kapalı kapılar ardında gizli cc yenidcn oluşturabilmek için, ilk yıllarda dünyaya karşı "barış ve Iıuzur dolu bir Almanya" göriintüsü yansıtmaya özen gösteriyordıı. Bu nedenle Türk öğ renciler toplumun ve akademik çevrclcrin iizerindeki Nazi baskısını dalıa çok 1938'dcn itibaren hissetmeye haşhulılar. Atatürk'ün vefarıyla aşağı yııkarı aynı zamana rastlayan bu dönemden itibaren, kitapta da anlatıldığı gibi çeşitli sıkıntı ve tehlikelerle karşılaştılar. Yahudi asıllı öğ rencilerden boşalan sınıf sıralarının hızla koyu Nazi öğrencilerle dolmasınu tanık oldular. Üniversitenin değişen havası Almanya o yıllarda 1. Dünya Sava şı'nın yıkımı ve t'konomik kriz içindc. Ulkenirı büyük bankaları bircr birer batmış, enflasyon korkunç boyutlarda. Bir Türk Lirası 2 Alman Markı değerinde. tnsanlar işsiz vc açlık sınırında, yer yer ayakJannnılar oluyor. Nazizmin dc yükseliş dönemi. Devletin cömert bir burs SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T