Katalog

Attila Jözsef 100 yaşında evrcnlc ölç kcndini attila jözsef Evrenle Ölç Kendini liğine, yalnızlığına, yaşadığı çağa ve dünyaya öfkclcnmiştim. Bıınıın kişisel nedenleri de vardı belki; Attila Jözsef in yaşadığı yıllardan birkac on yıl sonra aynı hiizün, aynı acımasızlık ve aynı isyanla kuşatıldı Tiirkiye. Sanınm ozellikle seksenli yıiların (,ocuklarının belleğinde ayrı bir iz bıraktı o günler; kendi ailelerimizin, sevdiklcrimizin savaşımları, yitirilenler ve adaletsizlikJer; tüın bunlar onun yaşadık larıyla çok örtüşüyordu. Attila J6zsePin şiiri ve yaşanıı kendi toprağını aştp, başka topraklarda, şiire ve hayata aynı anlamları yüklcyen, ortak değerler uğruna ortak bedeller ödeyen herkese sesleniyordu. Jözsefi büyiik şair yapan tek başına bu toplumsaJ koşulları ve ideolojisi de^ildi tabii ki. Edit lasnadi'nin cümJesiyle o, "sente zin ozanı Attila JözseP'ti. Macar şiirinde yeni bir dönemin temsilcisiydi. Imgeleri, uyakları, şiirindeki derin anlam, kendine özgü dııru ama vıırucu anlatımı, şiir sanatı açısından ustalığını hiitün dünyada kanıtlamıştı. Yalnızca Macaristanın değil, dünya şiirinin büyük ve seçkin şairlerinden biri olan Attila Jözsef (11 NisarM90503 Arallk1937), 100. doğum yılında, ülkemizde de çeşitli etkinliklerle anılıyor. otuz iki yıllık kısacık ömrüne sığdırdığı savaşım ve eşsiz dizeleriyle ölümsüzlüğe erişen şairin 100. doğum yılı, UNESCO tarafından da kutlanıyor. ülkemizde de Sevgi can Ayseyener ve Orhan Tüleylioğlunun ortak çalışmasıyla "Evrenle ölç Kendini" adlı bir anı kitap hazırlandı. Kitabın hazırlanışıyla ilgili olarak Sevgi Can Aysevenerle yapılmış bir söyleşiye sunuyoruz. !~1 Metin DEMİRTAŞ evgtliSevgi Can, Attila JözscJ' ve şıirleriylc ne zaman, nasıl tcirıı^ tın'•>Attıhı \6zsefipek çok yönlerıyle tanılan "Evrenle Ölç Kcndini" anı kitabından söz elmeden ünce bu soruına ilişkin söyleyeceklerini dinlemek istıyortım Attila JozsePle tanıştığımda henüz Maearca bilmiyordum vc bir giin şairin şiirle rini kendi diliylc okuyabilcccğimi hayal edemeyecek kadar küçükrüm. 1986 yılında, Kcmal Ozer tarahndan lıa/.ırlanan, Hdit Tasnâdi ve Kemal Ozer çevirilerinin yer aldığı "Temiz Yiirekle" adlı kitap yayımlandığında, dokuz yaşımdaydım henüz. Attila Jözsef in diinyasını vc şiirlerini kavramam çok dalıa sonraydı. 9O'lı yıllar da babamın arşivindeki, Ataol Behramoğlu vc Nihat Behram'm çıkardıkları Militan Dergisi'ni ve o dcrgide sizin "Attila Jözsefle Tanışma" şiirinizi gördiim. Tiirkiye 1975 yılında Attila Jözsel'i bu dergiyle tauııııı^lı. O günlerde (90lı yıllar), siz den aldığım bir mektııp, dııygulandırmıştı beni. Attila Jözsef üzerine yazdığmız bir yazı ve "anne" şiirinin son dizeleriyle bitiyordu mektubunıız: Ag'lamak için çok geç şimdi SAYFA 6 nemde düzene, yoksulluğa, kurallara baijkaJdıran, "Ne anaın vaı ne babanı/ Ne Ianrım var Ne Yurdıım..." diye başlayan ünlü şiiri "Temiz Yürckle"yi yazar. Bu şiiri nedeniyle kendisine "genç ku^akların emanet edilemeyeceği" söylenerek okul dan uzaklaştırılır. Bu, şairin yaşamında büyük bir donüm noktası olmuştur. Paris'e ve Viyana'ya giderek edebiyat ve lelsefe derslerini izler, Marksist göriişü belirginleşir. tllegal Komünist Partisi'nc üyc olur, özellikJe köylülere ve işçileıe yönelik eylemlerde, egitimlerde büyük görevler üstlenir. Ulkedeki sorunların, yoksıılluğun, baskının ve kendi duygu dünyasmdaki kırdmaların da etkisiyle ruhsal çö küntüler yaşamaya başlar ve tedavi görür, bu tedavilerin bir parçası olan psikanaJizle tanışır ve psikanaliz üzerüıe derin okunıalar yapar. Bu ilgisinin izleri de imge ve üslup açısından son dönem şiirlerinde iz bırakmıştır. Politik hareket içindeki savaşımı sürerken parti ile ters diişerek Komünist Partiden uzaklaşıı. Aynı lıaıekel içinden Judit Szantö ile, sonra da tedavisinin sonlarına doğru tanıştij^ı vc ünlü Flora şiirinin iJham kaynağı olan I'lora K ile yaşadığı aşk ve ayrılıklar, yaşamının önemli anlarını oluşturur. Birinei Dünya Savaşını, iki savaş arası sürccin zorluklarını yaşayan ve Ikinci Dünya Savaşı'nı do^uran koşıılların tamamıyla mücadele edeıı; laşizmin yükselişinin şiddetle duyumsandıgı bir dönemde, bir de "avuçlarıma aldım yinc aklımı" di zelerinde anlattığı gibi derin ruhsal sorunlarla boğuşan şair, 32 yaşında bir demiryolunda yaşamına son verir (1937). Kimi uzmanlar Jözsef'in şizofren oldıığunu söylemişlerdir, kimileri buna karşı çıkmıştır. ijairin hastalığı, öliim şekli ve nedeni Macaristan'da bııgün bile hâlâ tartışma konusııdur. Aslında Attila Jözsef in kısacık ömrüne slğdlrdlğl yaşam öyle yogun ki, onu böyle bir iki paragrafla özetlemeye çalışmak, bir şcyleri parantezc almaya kalkı.şmak ona haksızlık oluyor belki de. Kıtabı Orhan Yüleylıoglu'yla birlikte hazırladınız Kitabın yayına hazırlanış önce ve mnrasını ve bir anı kitap hazırlama düşüncesinın nereden esinlenildigini merak ediyorum > Geçti^imiz sonbahar Macar televizvonu üzerine bir araştırıııa yapınak için Bu dapeşte'deydim. lelevizyondan çıkıp eve dönerken, her zamankı gibi şairin Tuna'yı izleyen heykelinin önünden geçtim. Budapeşte'ye gidenler parlamentonun yanııı daki o heykeli mutlaka görmeliler. Artila Jözsef'in heykelinin yanına oturıınca, önündeki taşa el yazısıyla yazdı "Tuna Kl yısında" adlı şiiıini ondan dinliyoımuş gibi oluyor insan: Oturdunı alt basamag'ına rthtımm baktım nasıl yüzüy»' karpıtz kabug~u Yazgımla ba) başa, dalgın, yüzeyın konuştug'unu duytmulım, dıbin se susluğunu. Akıyor gibıydı \ankı yüreg'tmden çıkıp da bulanık, bilge ve büyüklü litı/a" îşte o günlerde, Attila JözsePin yaşadığı topraklarda onun şiirlerini okıımak duygusunun bende uyandırdıklarını unııtııl maya bırakmamalıyım diye düşiindüm. Ataol Bchramoğlu'nun "AttilaJözsel 'in şehrinde bir köpıiiden l'una'ya bakmak" şiirini yaşıyordum sanki. Bu arada gazetc lerdeşairitı 100. doğum yılının kutlanacağını okudum. 2005 aynı zamanda UNES (A ) tarafından da Attila Jözsef yılı olarak kutlanacakrı. Şairi çok sevdiğini bildiğim dostum Orhan Tüleylioğlıf na yazdıın lıemen. ürhan Tuleylioğlu heyecanla "Biz de bir şeylcr yapmalıyız" dedi. Türkiye'ye döndüğüm günlerde buluştuk, konuştuk ve masadarı kalktığımızda anı kitabımızı tasarlamıştık. Kitabın adı üzerine ıızun ıızun düşündiik vc sonra Macarisran'daki etkinliklerin de sloganı olan, şairin kendi dizesinde karar kıldık: "Evrenle ölç ken dini"... K İ T A P S AY I 796 ATTİLA JÖZSEF'İN YAŞAMI §ımdı mrıtdan önce bir parantez açtyorum. Yanıtının başında haknettig*in mektubu, Attila jozsej'le ilgili uıtırhırınn ve "Anneme" şiirınden alıntılayıp sana gönderdı$jm dizeleri dogrusu unutmuşum. Beni duygulandırdm. Bunu anımsaliıg'ına sevin dım Şimdı vrnınta geçıynrum Attila Jozsef'ın yaşammdan da kı.saca söz edebılır misin? Salnınculuk yapan bir baba ile çamaijiıcı bir anncnin oğlu olan Attila Jözsef, 1905 yılında, Macaristan'da doğar. O ve iki kız kardeşj, Birinei Dünya Savaşı'nı hazırlayan tiinı olumsuzlukJarı yaşayarak, büyiik bir yoksııllıık icinde geçirirler çocukluklannı. Babasınm iş bulma hayaliyle ülkeyi terk etmesiııin ardından tek başına temizlıkçilik, çamaşırcılık gibi ışlcrlc üç çoeuguna bakmaya çabalayaıı anne, gcnç yaşında kanserden ölünce Attila Jözsef ve iki kız kardeşi yardımcı ailelere evlatlık verılırler, Babasından da annesinden de çok küçükken ayrüan Attila JözsePin son döneııı şiirleri bu acılı anılaııyla doludur. ()ğrennlığınde şiire ve edebiyata olan ilgisi ve üstiin yeteneği ögretnıenleri taralından keştedilir, desteklenir. O dönem, ^lirlerınde derin iz bırakan burjuva kızı Marta Vago ile büyiik bir aşk, ardından da büyük bir ayrılık acısı yaşar. Aynı dö Annemi uçuşan kır \aclanyla Cörüyorum gökyüzü mmuzlug'unda Göğün suyuna kalarken çivıtini" Sizin, Militan Dergisi'nde ve Kcmal Ozcr'in "Temiz Yiirekle" kitabında gördügüm ijiirinizi severek okumuijtum. !jiiriıı kiıııi dizeleri bııgün de bellegimdedir: Yurduna, sıntftna, annvsınc dııydu^u Yohsulluh faşız'n ve \ızofrenı Aşklar, acılar, yurek üzfitnluklerı Yani çafdai, olan ne vana, Süren şimdi bizım de hayatımızda Oylesıne ınce Afrıyan bir yan bıddum yirlcrınde Sevdım Attila juzsefi." Daha sorıra Temiz Yürekle'yi yeniden okudum, Kemal Ozer'le birlikte kitaplaki şiirleri çcvırcn Macar Tiirkolog F.dit Tasnâdi'nin ö£reneisiydim artık. Attila |6/set'in ^iiri beııde tuhal bir başkaldırı duygusu yarartı Şairin (,'aresiz Sevgi Can Aysevener ve Orhan Tuleylioğlu birlikte hazırlamış kltabı "Bu çaiışma Attila Jözsef içindl. Emek verenler Ise 70'lerde onu Turkive'ye tanıtanlar, 80lerde ilk kez kitaplastırarak okura sunanlar, 90larda onun içln yazanlardı" diyor Sevgi Can Aysevener. C U M H U R İ Y E T