Katalog

onıı sürekli ayakta tutan yaşam sevdasıdır. îjiir bu yaşam sevdasının özikiür. Değil nıi ki imgelem dünyasına, düşlerinc yol veriyor; şiirdcn kopmak bir anlamda yaşamdan kopmak anlamına gclmektedir Leopardi için. Ona göre insanın bu diinyada sürdürcccği en hıızurlu yaşam imgelem dünyasında kcndisi için yaratacağı yaşamdır. Leopardi artık bunu tartış mayı istcmcmektedir, C.onsalvo, sanatsal açıdan çok yetkin olmayabilir aına, Leopardi'nin yaşam felselesinin temel ipuçlarından birini vermesi açısından, bizcc, önem taşımaktadır. Çoğunlukla hcrkcsin karamsar ve yaşamdan bıkkın biri olarak gördüğü Leopardi gerçekte yaşama renk katan ve yaşamı yaşanılır kılan birtakım olguların peşindcdir. Lcopardi'nin bu şiirde altmı çizdiği mutsuzluğu aşksızlıktan doğan bir mııtsuzlııkrıır. Sevdiği kadından yüz görmemiştir. Bu aşamada önemli olan, örneğin bir öpikiik almak değildir sevgiliden, bir öpücük alabilmek umııdunıı taşımaktır. 12 Kasım 1827'de kız kardeşi Paoüna'ya bir nıektup yazar. t ) sıralarda Pisa'dadır. Bu mektııp ya/arın coşkulu ruhsal yapısını göstcrmesi açısından çok önemli. Yeniden şiir ortamını bulmasına yardımcı olması bakımından da önemli. Çünkü şiirini unutturacak biçimde uzun süre şiir yazmadı. Anıa, bizcc bu mektup, hcpsindcn öte, Leopardi'niıı yaşama bağlılığmı göstermesi açısından önem taşımaktadır. Bıı mektubun satır aralarında tüm karamsarlığını, tüm acı ve ıstırabını unuttuğuna işarct eden göstergeler vardır. Kimileri anlık y.amanlar içinde başlayan ve bitcn bir sevinç ve bir yaşam coşkusu olarak nileleyebilir ama Leopardi için önemli olan mutluluklar kısa siirse de doyıım sağlamasını bilmektir. Kanımızca Leopardi bııdıır. Bu, bir Yeniden Uyanış'tır: "Kinı beni uyandıracak/ o derin ve her şeyi unutturan/ uykudanr'Nerden çıktı bu/ ycni güç içimde duyduğum/ Tatlı duygular, iıngeler, / yürek çarpıntısı, yanılsamalar;/tüm bunların yasaklandığı/ yüreğim, bu değil miydir1" Bu sözlerin ardından söyledikleri yaşama dönüşünü daha etkin biçimde kanıtlar niteliktedir: "I ler şey acı verir bana/ zevk verir". Düş; yanılsama, imgelem en somut örneklerini Sonsuzluk şiirinde bıılur. Sonsuzluk Leopardi'nin yaşam felselesinin çı kış noktası ve yaşam anlayışının biıeşimi dir: "Dalarken bu /sonsuzluğa düşüncelerim, keyif alırım bu/ denizde batan gemide olmaktan.' Bu deniz, imgelem dünyasının denizidir. KISA KISA... KISA KISA... KISA "ÖlümmüPNeBuluş!" Ölüm mü? Nebuluş!* , , ••< melen geçmemiştir. Telcvizyonda görmiiş, Lübnan'da bir cenazede, ölünün yakınları göbek atıyorlarmış. Ağlamaktan iyı, dediğine görc, Dino'nun da ölüıııü lazla önemscmcdiği anlaşılıyor. "Matematik bir bilmccc" gibi göriinse de, birtakım "anlamsız" sözcüklerin ağlarına takılmış ba lıklar gibi "çaresiz" çırpınıp durmak neye yarar? Bir düşünürün söylediği gibi, ölüm yokken biz varız, ölüm geldiğinde dc biz yokuz, o halde ölümü dert etmenin bir anlamı yok. Ama öyle de olsa, neredeyse düşünürlerin tümü, ölüm konusunda, kiıni zaman iyimser, coğu zaman da iç ka rartıcı yorumlarda bulunmaktan uzak durmamışlar. İYİMSERLİĞE DAİR ÖRNEKLER Leopardi'nin karamsar değil iyimser olduğuna ilişkin savımızı doğrulayacak daha çok örnek vcrilebilir ama son sözünü, sanıyorum, Katırtırnağı'nda kendisi bizzat söylemiş bile. Katırtırnağı Leopardi'nin son şarkısıdır. Bir başka deyişle, tüm yaşam ve sanatsal dencyiminin son halkasıdır. Yaşamındaki ve kişi liğindeki tüm çıkış ve inişleri, gelgitleri içerdiği gibi sanatsal dencyiminin uç noktasını oluşturur. Bu şarkıda Leopar di'nin tüm becerisinin, tüm sanatsal evriminin son aşamasını görmek olanaklıdir. Yer yer lirizmin doruğa ulaştığı dize leri içeren bu şarkı Leopardi'nin o güne değln savunageldiği düşünsel etkinliğinin kendini doğrularcasına önc çıktığı ve bu son şarkıya gelinceye kadar çizgisinden ödün vermediğini gösteren somut bir belge olarak karşımıza çıkar. Belki de hiçbir şarkı Leopardi'nin yaşamının, düşüncelerinin ve duygularının böylesine doyurucu bir anlatımı olamamıştır. Bunıınla Leopardi'nin anlatım giicünü tartışmaya açmak istemediği mizi hcmcn belirtelim. Çünkii o en kısa şarkılarında bile söylemek istediğini en derin anlamıyla özlü bir biçimde anlatmak becerisine salıip bir şairdir. Ne ki, bu şarkıya kadar altını çizdiği tüm eğilimleri, ki bıınlar düşünsel, duygusal ve yaşamsal olabilir, böylesine etkin ve elle tutulur bir iletmin soluklu anlatımıyla verilmemiş olabilir diye düşünüyoruz. Çöl ortasında açmış narin bir çiçeği soylu insana özdeş kılması insanın doğaya karşı verdiği savaşımda ne denli güçsüz olduğuna işaret olarak algılanabilir. Dünyayı çölc çevirmiş lavlann ince bir sap üstünde yükselen bir çiçekle baş edemeyeceğini düşünmek doğal olarak olanaksızdır. Ama çiçeğin o çölün ortasında yeniden ycşcrdiğini bilmek başlıbaşına mcydan ukıımak anlamına gelmektedir. Çiçeğin öniinde sonunda öliimle karşı karşıya geleceğindeıı kuşkusu yoktur ama, "aptal ve kibirli çağ"ın insanlarından farklı yanı sonunda baş edemeyeceğini bilmesine karşın ölüp ölüp dirilmesidir. Sanıyorum Leopardi'niıı de insanlardan, özellikle çağdaşlarından istediği budur. Ve bunun için insanlar arasında dayanışma istemcktedir. Insanlara bu çağnsı bireysel olarak üstesinden gelinemeyecek sorun ların birliktelik ve bağlaşık güç gcrektirdiği kontısunda bir uyarıdır. Belki de bunun için Carducci, Leopardi'nin slogansal olmaktan çok uzak kcndine özgü ince ve soylu bir biçimde yansıttığı toplumculuğundan kalkarak giderek sosyalizme yaklaştığını savunmuştur. Bu son iletisinde Leopardi'nin bir kez daha ayaklannın yere bastığı gerçeği apaçık ortadayken onun her şeyi kara gördüğüne ilişkin ortaya atılan iddialara gerekçe olarak koyu bir karamsarlığın dan söz etmek ve abartılı bir biçimde her şeyden ve herkesten nefret ettiğini savıınmak, kanımızca, doğru değildir. Ayrıca doğru olmayan bir başka şey daha var dır. ( ) da, salt yanılsama, düş ve imgeler şairi olduğu ve dünyaya bir tek o pencereden baktığıdır. • C') G. Leopardi, Şarktlar (I Canti) 1 îiaskı, GünJoğan, Ankara, 1997 II. Haskı, Kültür Bakanlığı Yayınlart, Ankara, 2002 (1) B. Croce, "Leopardi ı>e Fchefc" Italyan I'ilolojısı, yıl i, sayt l s. 7780 (2) C. Luponni, L'ıloso/i veccbi e nuovi, IHrcnze, Sansonı, 1974, s lK^274 (1) A Cîraf, h'tncolo, Manzoııt, Leopardi, Torıno, Chıantore, 1924, y 140141 n Kaya OZSEZGIN İNSAN. YAŞAM VE HASTANE Dino'nun hastane günlüğiindeki insan, yaşam ve hastane üzerine yoruııı ve gözlemleri, 1967'ıle Montpellier kliniğindcki izlenimlerle başlıyor; ıızunca bir aradan sonra, başka haslaııelerde, aralıklı olarak tuttuğu notlar sürüyor, ölümünden bir gün öncc (6. XII. 19^3) sona eriyor. 1 lasta yatağında çizmektedir, ama orda bile seçici olmaktan kaçmıyor, eğer "isteksiz" çizmişse yırtıp atıyor tluraksamadan. Söylediğinde haklı: Çızdikleri, az biraz da karikatüre kaçmakiadıı. Acılaıa, korkulara, albastılara "gülmek gercktiğini" düşüncn biri için olağandır bu, kendisi öyle diyor. Bu hastane dolaşmalanmla ölüm, birkaç kez ''elinden kuriulup kaçmışlıı" ama endişe etrneye nıahal yoktur: Nasılsa eninde sonunda onıı yakalayacaktır. () ameliyattan bu amelivata, o operasyondan bu operasyona, o teşhisten bu teşhise, "içinde bir savaştır" devam etmektediı. Ama kendisi, olııp bitenler hakkında doktorlardan sadece lıilgi almaktadır, bir de olanı biteni ekıaıula görebilse.. Ne iyi ki, göremiyor. Ccirse ne diişünürdü acaba, yüzü daha bir acıyla mı gerilirdi. Sanmı yoruz. Kendi deyimiyle, içini dısa vuraıı "glasnost", enine boyuna sürmektedir. () ise, hep düşlerinc1 ve anılarına sığınarak, örneğin Roma'da, Fiz/a d'Lspagna'da Trinit e monte mcrdivcnlcrinde güneşlenmekte, C.afe (îreco'ya girip dostlanyla iki lal etmektedir. Ama Sansarynn I lan'da geçen acı anılar da Dino'yu hasta yatağında zaman zaman bulmaktadır. Sanki erte si gün, bir başkası anıeliyat olacakmış gibi, dalıp gittiği saatlerde "Ortaçağ şehri rüyalarfna bırakmaktadır kendini. Berger vc T'opor gibi sanatçı dosilan onu hastanede ziyaret ettiklerinde, sanat daman kabarıp yorumlar yapmaktan da geıi kalmıyor notlarında. Orneğin şu: "Ressaının nıarifeti, modelin 'derisini' 'etini' ver mck değil sadece, onun ötesinde, tııvalin 'etini' 'derisini' yaratmak (ya ratabıliyorsa), tuvaliıı üstünde doğan acayip bir ürperiş, neredeyse üzerk bir oluşıım, kişinin (ressamın) kalıcı izi, somut benliği. Konuyu aşan bir bütünliik (soyut bir resimse, işaretleri). Büyük saydıgımız bütün ressamların (parmak izi kadar kişisel) düzeyi kaplama hiineri. Bir çeşit sürekli ınuci ze, resmin sırrı." Hastanelerde onun yaşama bağK İ T A P S AY I 7 98 Y aşammın son yıllarmda sağlık sorunlanyla pençeleşmek ve hastane koridorlarını arşınlamak zorunda kalmış olan Abidin ü i ııo'nun sanatına da yansımıştı bu konu doğal olarak. Haslane izlenimlerini içeren descnlerini bilenler bilir; kendine özgü kokusu, hasta, doktor vc hastabakıcı ilişkilerinden lıasta ziyaıetçilerine ıızanan, umııt ve umutsuzluk çırpınışlarının iç içe geçtiğı bu ortam, antenlerini her zaman çevresine yöneltmiş Dino gibi bir sanatçı için, neredeyse bir gözlem evi olmuştur. Bu çizgilerin saydam dokusunu gördükten sonra, onun böyle bir ortamda sağlık arayışına girmiş olmasmın, sanatı adına yaıattığı olumlu sonuçlar bakımından isabetli olduğıınu bile düşünebilirsiniz. KAÇINILMAZ "SON'IA EĞLENME lyi ama, ölüm döşeğinde, bu kaçınılmaz "son'ia eğlenircesine tuttuğu notlarda, bir bakıma metanetini yitirmemenin göstergesi olabilccek sakin ve dııru bir ifadeyle, bir yandan desenlerini, eski sıklıkla olnıasa da çizedururken, bir yandan tla usta bir edebiyatçıyı kıskandıracak dil ustalığıyla gözlem ve düşüncelerini kâğıda dökmıış olmasına ne diyeceğiz? l'erit Ed gü'nün yayına hazııiadığı ve aralarına "sanatçının ölüm döşeğinde çizdiği" 7 desenin serpiştirdiği bu notlar, bana her satı rında, Simone de Beaııvoir'ın, hastancde annesini ölüme yolcularken tanık olduğu olgulan ve acı izlenimleri sakin bir anlatımla yazıya döktüğü kitabını ("Sessiz Bir Ölüm") anımsattı. Bilge Karasu'nun seç kin çevirisiyle dilimize kazandırdığı bu kitapta da, tıpkı Abidin Dino'nunkine benzer irkiltici bir "sessizlik" vardı. Bir tür "tevekkül" duygusu mu demeli buna.' Yoksa, Edgü'nün de kitabııı sunu yazısında değinmış olduğu gibi, "bir beyaz kugunıın bir beyaz kelebeği yuttuğu", adı na "ölüm" deıliğimiz bu "buluş" karşısın da, "doğdıığu gün çoktan ölmüş", ölc ceği gün de çoktan "doğmıış" olacağını bilmenin rahatlığı mı? Notlar arasında, Abidin Dino da değiniyor: Avni Ar baş'ın büyiikanası can veriıken, bir ılenbire gözünü açmış, sormuş "Yaşa dım mı.''" ıliye. Dino'nun da aklından böyle bir sorıı geçmiş mivdi son nefesini verirken, bilmiyoruz. Ama muhtc YAŞANMIŞLIKLARIN GÖSTERGESİ Köyde C. tesi'de de öyle: Kara bıılııtlar aralanıyor ve güneş doğııyor insan yaşamına. Insan gcleceği utnutla beklemcyc başlıyor. Bu çok önemli. İnsan yaşamı baştan sona karanlık değil. Yer yer aydınlık yollar gözüküyor. Bu yollar Leopardi'nin yaşama dönmesini sağlıyor. Ya da bizzat kcndisi açıyor bu yolları yaşama bağlılığını göstermck için. Bu şiirler anı şiirlcri değil ama, içerdiklcri metaforlar ve anıştırılar şarkıların gene yaşama dönük olduklarını gösteriyor. lhtiyar ninenin an lattıkları gençliğine ilişkin yaşanmışlıkların göstergesidir. Yaşlanmış olmaktan gocunmamakta, tam tersine geııçlik yıllannı yaşanıış olmak ve o günlere ulaşmış olmaktan mutluluk duymaktadır. Egemen Düşünce'de Leopardi'niıı gelgitlerine neden olan aşk düşüncesidir. Aş kı tanımlamakta zorlanmaktadır aslında. Hcm tatlı hcm acı yanları var; hcm sıcak lıem soğuk. Aklından atamadığı bir dii şüncedir: "Çok tatlısın sen, hem de güçlü/egemensin aklıma baştan sona:/ürkütiirsün, ama: değerli annağanısın/tanrılann bana; içinıi karartan günlerimin yoldaşı; aşk düşüncemsin/sen benim, karşıma sık sık çıkan" Fırtınadan Sonra'nın temel öğelerinden biri de gene yaşamla ilgili olarak ortaya attığı felsefesel iddialarından biridir: Acıdan doğan bir tatlı yaşam var. Acıdaıı da doğsa yaşamak için yeterli bir gerekçe oluşturur. Herkes korkuyla sarsılmıştır ama yaşama bir başka bağlanmıştır. Yaşamı sevnıeyen, yasamdan iğrenen de bağlanmıştır yaşama. Insanoğlu fırtınada ayakta kalarak bir savaşım vermiş ve onun tadını çıkarmaktadır şimdi. Acıyı da yenmiştir. SAYFA 22 C U M H U R İ Y E T