Katalog

Ölümünün 6. yılındayız... Pertev Naili Boratav ve arsivi üzerine Türk halkbilimi ve halk edebiyatı konularının üniversite düzeyinde bağımsız bir kürsü çerçevesinde ele alınmasının öncüsü Pertev Naili Boratav'ı kaybedeli altı yıl oldu. Arşivi ölümünden sonra Türkiye'ye getirildi ve Tarih Vakfı'na teslim edildi. 15 Mart 1998de kaybettiğimiz sevgili hocamızı bir kez daha anmak ve çok önemli arşivini yeniden değerlendirmek istedik. O Ferhat ASLAN (*) I. PERTEV NAİLİ BORATAVIN BİYOGRAFİSİ T ürkiye'de Türk halkbilimi ve Türk halk edebiyatının bilimsel bir disiplin içerisinde incelenmesini, Türk halk külrürünün uluslararası bilim çevrelerine tanıtılınasını sağlayan Pertev Naili Boratav, 2 Eylül 1907'de bugün Bulgaristan sınırları içerisinde kalan Gümülcine'nin Darıdere ilçesinde doğdu. Ilk öğrenimini Istanbul, Arapsun (Gülşehri), Develi ve Mudurnu'da (19121919); ortaöğrenimini Gelenbevi ve îstanbul Erkek Lisesi'nde (19241927) tamamladı. Yükseköğrenimini Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TürkDili ve Edebiyatı Bölümü'nde ve Yüksek Öğretmen Okulu'nda (19271930) yaptı. 19311932 yıllarında Türkiyat Enstitüsü'nde M. Fuad Köprülü'niin asistanı olarak çalıştı. 19321936 arasında Konya Lisesi ve Erkek Öğretmen Okulu'nda edebiyat öğretmeni olarak görcvlendirildi. 19361937'de devlet bursu ile Almanya'ya araştırma yapmak üzere gönderildi. Almanya'da Hitler aleyhine konuşmalar yaptığı için bursu kesilen Boratav, Türkiye'ye döndü ve 19371938'de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde kütüphanc memurluğu yaptı. 1938'de Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne "Türk Halk Edebiyatı Doçenti" olarak atandı. 1946'da bu fakültede profesör oldu. 1948'de başkanlığını yaptığı "Türk Halk Pertev Naili Boratav 1931 'den ölüm tarihi olan 1998 e kadar, yaşadığı bütün olumsuzluklara rağmen, Türk halk kültiirü üzerine yaptığı çalışmalara hiç ara vermemiş ve çalışmalarıyla kendisinden sonra gelecek araştırmacılara rehber olmuştur. Boratav Türk halk edebiyatının; destan, halk hikâyesi, masal, tekerleme gibi türlerini dünya folklor kuramlarını kullanarak incelemiş, bu konular üzerinde çözümlemeler, sınıflandırmalar ve tip ayırımları yapmıştır. Bugün bile bu konular üzerinde çalışma yapanlar Boratav'ın eserlerini kendilerine rehber edinerek çalışmalanna yön vermektedirler. Pertev Naili Boratav; Hilmi Ziya Ülken, M. Fuad Köprülü, George Dumezil, Arnold Van Gennep, Wolfram Eberhard gibi bilim adamlanndan yararlanmış ve dünya folklor arastırmalarını yakından takip etmiştir. Yaptığı derlemelerle Türk halk kültürünün ilk ve en önemli arşivini oluşturmuş, başta Prof. Dr. tlhan Başgöz olmak üzere Türk halkbilimine büyük emekler veren bilim adamlan yetiştirmiştir. Pertev Naili Boratav'a hak ettiği bu sıfatlan kazandıran çaLşmaların en başta gelenleri şöyledir: Pertev Naili Boratav'ın ilk kitabı 1931'de Istanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü tarafından yayımlanan "Köroğlu Destanı'dır. Boratav bu çalışmasında destan türü, Türk destanları, Köroğlu Desranfnın Türk destanlan içerisindeki yeri ve Köroğlu'nun tarihi kimligi üzerinde durur. Eserde Boratav sadece Köroğlu Destanı metinlerini değil destanın anlatıldığı çevreyi, zamanı ve anlatıcının metinler üzerindeki etkisini de inceler. Boratav bu yaklaşımıyla o güne Pertev Nalll Boratav; Hilml 21ya Üiken, M. Fuad Köprüiü. Ceorge Dumezil, Arnold van Cennep, vvolfram Eberhard gibi blllm adamlanndan ya kadar Türkiye'de hatta dünyada yapılan folklor rarlanmı$ ve dünya folklor arastırmalarını yakından takip etmlstlr Edebiyatı Kürsüsü" siyasî nedenlerle kapatılarak Boratav, Niyazi Berkes, Behice Boran ve Muzaffer Şerif Başoğlu ile birlikte, açığa alın dı. 19481952 arasında ABD'deki Stanford Üniversitesi, Hoover Enstitüsü Kütüphanesi'ninTürkiyeBölümü'nünkuruluşunuTürkiye'den yönetti. 1952'de Fransa'ya giderek Paris'e yerleşti. 19521972 yıllannda Centre National de Recherche Scientifique'de (Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkczi) uzman olarak çalıştı. 1976'ya kadar Ecole Pratique des Haııtes Etudes'te "Türk Halk Edebiyatı Profesörü" olarak Türk folkloru seminerleri verdi. Daha sonra Centre National de Recherche Scientifique'dc "Fahri Araştırma Uznıanı" olarak çalıştı. Aynca uzun yıllar Ecole des Hautes Etudes Sciences Sociales'de üsmanlı arşiv belgeleri üzerine de seminerler verdi. Bütün bu akademik faaliyetlerini ölümünden kısa bir süre öncesine değin devanı ettiren Pertev Naili Boratav 16 Mart 1998'de aramızdan aynldı. Pertev Naüi Boratav'ın Türk halkbilimi ve Türk halk edebiyatı alanında pek çok önemli eseri vardır. Bunların başlıcaları: Köroğlu Destanı (1931), Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği (1945), Halk Edebiyatı Dersleri (1942), Izahlı Halk Şiiri Antolojisi (1943, Halil Vedat Fıratlı ile birlikte), Pir Sultan Abdal (1943, Abdülbaki Gölpmarlı ile birlikte), Folklor ve Edebiyat I (1939), Folklor ve Edebiyat II (1945), Typen Turkischer Volkmarchen (Türk Halk Masallannın Tipleri), (1953, Prof. Wolfram Eberhard ile birlikte), Zaman Zaman Içinde (1958), Az Gittik Uz Gittik (1969), Le "Tekerleme' Contribution a l'etude typologique du conte populaire turc (Tekerleme Türk Halk Masallarının Stilistik ve Tipolojik Incelemesine Katkı), (1963) 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı (1969), 100 Soruda Türk Folkloru (1973), Nasreddin Hoca (1996). II. PERTEV NAİLİ BORATAVIN TÜRK HALKBİLİMİ ÇAUŞMALARI İÇERİSİNDEKİ YERİ çalışmalarına farklı bir bakış açısı kazandırmıştır. 1941'de doçentlik tezi olarak hazırladığı "Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği" acllı kitabındaki metinleri Kars'ta, Âşık Sabit Müdâmî'den derlemiştir. Boratav bu metinleri doğal çevre içerisinde, dinleyici kitle önünde ve hikâye anlatıcısının kendi duygularını yansıtan söz kalıplarını da dikkate alarak derlemiş böylece bu eseriyle Türkiye'de araştırılması gereken önemli ve çok zengin bir halk hikâyesi geleneğinin var olduğunu ortaya koymuştur. Boratav 1953 'te Prof. Wolfram Eberhard ile birlikte "Typen Turkischer Volkmarchen" (Türk Halk Masallarının Tipleri) adlı kitabını yazmıştır. Bu kitapta yazarlar, Boratav'ın ve Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi öğrencilerinin Anadolu'nun dört bir yanından derledikleri 3 bin Türk masalını incelemişler ve bu masalları 378 masal tipine indirerek bu tiplerin özelliklcrini belirtmişlerdir. Kitabın sonunda uluslararası standartlara uygun bir şekilde hazırlanmış olan motifler endeksi de konmuştur. Türk masal motifleri ilk kez bu çalışma ile dünya masal motifleri kataloğundaki yerini almıştır. Aynca bu kitap Anti Aarne ve Thompson'un hazırladığı masal tipleri incelemelerinin tek kaynağı olan "Types of Folktales" adlı kitabın büyük bir eksiğini kapatmıştır. Fakat maalesef bu değerli çalışma henüz Almancadan Türkçeye çevrilmemiştir. Boratav 1963'te "Le Tekerleme"yi yayımlamıştır. Fransızca olarak yayımlanan bu kitabında Boratav, masal tekerlemeleri konusunu daha önce benzerine rastlamadığımız bir yöntemle ele alıp inceler. Türk masal tekerlemelerinin çözümlemesini ve sınıflandırmasını yaparak onlan tiplere ayırır. Boratav bu önemli kitabıyla da Türk halk edebiyatı alanında büyük bir boşluğu doldurmuştur. Bütün bu önemli çalışmalar da dahil olmak üzere ölümüne kadar 18 kitap ve 150'den tazla makaleye imzasını atan Boratav'a 1972 yılında Fransa'nın en büyük bilim araştırma madalyası, 1993 yılında KülrürBakanlığı tarafından "Türk Folkloruna Üstün Hizmet Onur Ödülü", "Sedat Simavi Ödülü", 1993 yılında Truva Folklor Araştırmaları Derneği'nin Ödülü verilmiştir. Ayrıca Türkiye Yazarlar Sendikası ve Truva Folklor Araştırmaları Derneği'nce "Pertev Naili Boratav'a Saygı Sempozyumu" düzenlenerek 16 bildiri sunulmuştıır. Boratav hayattayken biri Fransa'da diğeri Amerika'da olmak üzere iki, öldükten sonra da Türkiye'de Kültür Bakanlığı'nca, Metin Turan tarafından hazırlanan, bir armağan yayımlanmıştır. III. PERTEV NAİLİ BORATAV II. PERTEV NAİLİ BORATAV ARŞM'NİN TÜRK HALK KÜLTÜRÜ BAKIMINDAN ÖNEMİ Pertev Naili Boratav sadece Türkiye'de Türk halkbilimi ve Türk halk edebiyatı araştırmalannın bilimsel bir disiplin içerisinde incelenmesini ve Türk halk kültürünün uluslararası bilim çevrelerine tanıtılmasını sağlamamış aynı zamanda da ülkcmizde çok zengin olan sözlü kültür malzemelerinin ilk kez bilimsel metotlarla arşivlenmesine de öncülük etmiştir. Boratav, arşivini oluşturmaya henüz lise son sınıf öğrencisiyken babasının kaymakamlık yaptığı Mudurnu ve yöresinde yaptığı derlemelerle başlamış ve bu çalışmalarını ölümüne değin 70 yüı aşkın bir süre devam ettirmiştir. Arşiv malzemesinin önemli bir kısmını Boratav, 19381948 yılları arasında Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nde çalıştığı yıllarda oluşturmuştur. Boratav bu yıllarda fakülte adına iki araştırma gezisi yapmıştır. Bu gezilerin ilki 1939'da Sıvas.Ereurum, Hasankale, Bayburt, Trabzon, Samsun, Amasya yörclerine; ikincisi ise 1940'ta Mudurnu ve köylerine yapılmıştır. Boratav bu iki araştırma gezisinde derleme çalışmalan yapmış ve pek çok sözlü kültür malzemesi toplamıştır. Ayrıca arşivde çok önemli bir yer tutan halk hikâyelcrinc ait metinleri Boratav, 19401941 yıllarında Kars'ta askerliğini yaptığı sırada derlemiştir. Arşivin diğer bir kısmını ise Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi öğrencilerinin derleme KİTAP S AY1 7 35 SAYFA 16 C U M H U R İ Y E T