Katalog

Zııllıkaı Bey ın vaşam oykıısu ıle smırL dcğıldıt Nccatı Cıımalı nın asıl amacı bı /e Makedonya yı buıanın doğasını ın sanlaıını onlaıın yaşadıklaıı soıunlan an latnıaktır Çunku yazar 1921 yılında İVU kc donya nın ııfak bıı kas ıb ısı olan Florı na da doğmuş daha bır yaşında ıken aıle sı lle bırlıkte mııbadıl vanı goçmen ola rak I urkıye ye gelmıştıı Bıı duruma gore Ntcatı Cumalı Makedonv ı yı nc gormu!} nt de oıada yaşamıştır Anlattığı hıkâyeyı herhalde aılc buyuklerındcn dınlemış kcndı muhayyılesındc ycnıden canlandı raıak bızlcre aktarmıştır Fakat yazaı eskı bır Osmanlı toprağı olan Makedonya yı şehıı kasaba ve koylen dağları nchırlerı ovaları Sırp Arnavut Bulgar Rıım ve luılder den oluşan rengarcnk ınsanlarını olağanustu bır guç vc ustalıkla anlatmış tır Bu sayfaları okuyanlar 1900 lu yılların başmda o atmosferde Makedonya'da adcta yaşıyor Turkler Rumelı'ye geçtıkten sonra Pa dışıh II Murat 1448'de Buyuk Haçlı Or dıısıı nıı Kosova da yenerek Makedon ya yı Osmanlı toprağına kattı 95 savaşın dan sonra 1878'de ımzalanan Bulın An laşması ıle ııç Vdayet (Vılayet ı Selase) ya nı Stlanık Manastır ve Kosova uzerınde buyuk devletlenn denetınıındc ıslahat ya pılması koşuluyla, 1 urk egemenlığıne bı rakıldı Bu dururn pek uzun surmcdı 1912 Bılkan Savaşı'nda Osmanlı Ordusıı yenılınce sınır Merıç Iımağı nın doğusu na çekıldı ve Makedonya 400 kusur yıllık bır aıadan sonra kaybedıJdı Osmanlı egemenlığının sona eımesın dcn sonra da Makedonya Sırbıstan, Ar navutluk Bulgarıstan vc Yunanıstan ara sında soı un olmaya devam ettı îşte son Osmanlı beyı Zulfıkar Bcy ın yaşamı bu bunalımlı ve sorunlu yıllara rastlar 1990 yılında Yugoslavya nın parçalanmaMndan sonra guneydekı Makedonya eyaletı ayrı ve bağımsız bır C umhurıyet olarak yenıden kurulmuştur Bugıın Ma kedonya ( umhurıytı olarak tanınan ku çuk devlctın başşehrı yıne eskı bır Os manlı vılayetı olan Uskııp tur 25 607 kı lomttrekare (Bızım Trakya kadar) tuta rındakı ulkcdc 2 1 mılyon ınsan yaşamak tadır Resmı dü Makedonca dır Etnık ya pı vc dınlcr eskıden olduğu gıbı, yıne ka rışıktır Işte eskı Osmanlı toprağı Make donya nın bugunku durmunu da ozetle mış olduk Bu îcnklı canlı ve harckctlı hık lyc okuyucunun dıkkat ve ılgisını suuklı uyamk tutuyor vc başladığı kıtabı cldcn bııakmıvor Her romancının kola\ kolav ulaşamadığı bu başarıvı vmgul ım ık ıstı yoruz Başk i bır açıdan bakacak olursak Vı ran Dağlar okuyucuda tarıhscl roman u lenımını bırakıyor Çunku burada ()s manlı Imparatorluğu nun 1800 lu yılların sonu ılc 1900 lu yılların başları arasında Selanık d.ıhıl Makedonya da cerevan eden sıyası ve askcrı olaylar anlatılıyor Bılındığı gıbı Ittıhat ve Ttıakkı once gı/lı bır orgut olarak Sclanık'de kurulmuş sonra d ı partı olarak ulkenın kaderıne hukmttmıştır Yazar bıze îkıncı Mcşrutı yct ın ılanını u/ıın uzıın anlatır O yıllarda Selanık tckı yaşam îttıhat ve Ierakkı nın ust duzey yonctıcılerı, askerı ve sıvıl er kan Selanık tekı beyaz kule cıvar gazıno lardakı eğlenceler, Hurrıyet kahramanı Nıyazı Bcvın Resnc'da dağa çıkışı îkıncı Mcşıııtıjet ın ılanı ıle dağdan ınışı ve son ra da unutuluşu Makedonya nın Fransız vc Sııp askcrlerı tarafındın ışgalı btınlara karşı \cnlcn çete savaşları gcnel af ılanı Necatı ( uınalı bır tarıhçı edası üe bu olanlaıı buyuk ustalıkla nakletmıştır Kuşkıısu/ Vır ın Dağlar bıı taııh kıtabı değıl bıı hıkaye daha doğrusu bıı ıo mandır Ya/ar bu tarıhı olayları kendı go ruş açısından ve kendı uslubıı ılc gerçcğe uygun bıçımde aktarmaktadır Bu açıdan bakacak olursak Vıran Dağlar bır açıdan tarıhsel roman tuıunun başarılı bır orne Son olarak Vıran Dağlar, manzum ol mayan fakat yer yer şıırsel oğeler taşıyan Makedonya da yaşamış duşmana karşı savaşmış son Osmanlı Bcyı Zulfıkar Bcy ın kahramanlık destanıdır Gerçck ten Vıran Dağlar'ı bır roman olduğu ka dar bır destan şeklınde de kabul cdcbılı rız Necatı Cumalı adı efsane olan Uça nalı Zulfıkar Bey'ın yaşam oykusunu des tana donuşturmuş, coşku ıle anlatmıştır Yazarın şaırhğı vc 1 urkçeyı ustaca kullan ması bu destana ayn bır renk ve hava kat mıştır vaşatnıış vc kcndı aıalaıındakı ılışkılerı acı tatlı hatıraları ustalıkla anlatmıştır Bu lısteye kahvalaıı uşakları arıbacı ve sevıslerı tv ışlerınck çalışan kadınla rı çocukJarı vc son olarak Zulfıkar Bey ın ' Scyıt Bev adındakı atını da ek leyecek olursak konağın nc kadar kala balık olduğu ortava cıkar Yaratılan tıpler arasıncla çtvre ınsanla rı buyuk bır ycı tutuvor Makcdon>a nın orta bolgesınde ver alan ve Zulfıkar Bcy ın yaşadığı Gorıçka Uçana ve Bılıs te gıbı kasaba vc kovlerın cıvarında sayı ları ıkı duzınevı aşan Ncstaran Çalcılar Kayalar Gorcc Cotul Zelenıç Katran sa, Nestoran gıbı koy ve kasabalar var dır Bu bolgcnın 7 urk Rıım Sırp Arna vut Bulgar olan ınsanları bır arada barış ıçınde vaşamlarını surdururler ve bırbırı ıle dostturlar Çunku onların hepsı Ma kedonyalıdır Necatı Cumalı, hıkâyesınde bu bolge cie yaşayan etnık kokenı vc dılı farklı Dcğıımcncı Yakup Ağa Sarı Abdullah C ambaz Mıımın Avanoslu Huseyın Ağa Gcorgı Kaptan Kara Alı Mılo Gı lev Fbc Kırısııla Raşit Çavuş Florınalı terzı Halıt Bakkal Koço nun oğlu Fa nos Mıımın Pchlıvan gıbı yuze yakın kı şıyı ozcllıklerıvle çı/mış ve vaşatmıştır Bu rıplcrın hayal unınu olduğu soyle ncmez Yazar dınledıklerını yenıden ya ratmış vc yaşıtmıştır Bıı açıdan Vıran Dağlar renklı harcketlı ve canlı bır ın san meşhcrıdır Guney Korelıler bu alanda ılk hamleyı yapmış, yayımından hcmcn sonı ı bu ıo man k o ı e dılıne çcvıılmış ve Seul da ba sılarak yavımlanmıştır Ol ly bıınunl ı d ı kalmamış vc o vıl \abanci escilci aıasın da vapılan bır vaıışmad ı Vıı »n Dığlaı ın çevırısı Korc dılındekı tn ıvı loman odu lunu kazanmıştıı Sınaı Yatırım Bankası nın genel mu durlerınden Dı Orhan Altan hu lonıanı Fransızca va çtvrmck ıçın rahmetlı Nc catı Cumalı dan ızın almış vc çalışm ılara başlamıştır Parıs tc yaptığı tcnıaslaıdan sonra Lesprıt des Penınsules yayınevı ılc mutabakat sağlanmış ve Fransa Lğıtım Bakanlığı ndan gereklı ızın alındıktan sonra Vıran Dağlar Le dernıer Seıgne ur des Balcans ' başlığı altında 2000 vı lında Fransızca olarak yayımlanmıştır Yakın zamanda Fransızca çevirının ıkın cı baskısının yapılacağı belkı de fılmc alınacağı oğrcnılmıştır Ayrıca cstrın Al manca ve Rumca ya çcMrılerının y ıpıl ması ıçın gııışınıler mevcuttur Ne yazıktır kı Necatı C umalı ya ıo manın bu başarısını gormck msıp olma mıştır SONUÇ VE OEĞERLENDİRME Necatı Cumalı nın 1943 yılında Kızıl çullu Yolu ıle başlayan şaırlığı 1958 de yayımlanan Yağmurlu Denız le sona cı dı Yazar daha sonra kcndısını duzvazıya adadı hıkaye loman tıvatro dalında bır haylı eser verdı Bu alandakı çalışmaJarı ona 1957 ve 1977 de ıkı kez Faık Saıt Armağanı, yıne 1995 te once Orhan Ke mal ve sonra da Yunus Nadı Roman odulunu kazandırdı Burada ele aldığımız Vıran Dağlar da ha once 1976 yılında yayımlanan Make donya 1900 başlıklı hıkâyelcnn bır deva mı sayılır Orada parça parça anlatılan lar, bu romanda bır araya gelmiş, butun leşmış ve romanlaşmıştır Sanat yaşamına şıırle başlayan Necatı Cumalı kendı kabuğunu kırmış sonun da htkâye ve romanda karar kılmış bu alandakı ustalığını kanıtlamıştır Vıran Dağlar onun bır başyapıtıdır Bu eser Turk romanına yenı bır ıklım, değışık bır renk ve hava getırmıştır Ilk yayımlanmasından sonra bu roman yedı kez basılmış Kore dılıne Fransız ROMANIN DİLİ Necatı Cumalı çok yonlıı ve verımlı bır vazardır O cdebıyatın her turunde (şur, hıkaye roman tıyatro eserı ve senaryo gı bı) kalcm oynatmış ve başarüı da olmıış tur Fakat herşeyden once o bır şaır hem dc ıyı bır şaırdır Turkçe yı çok ıyı kulla nır Bu ozelhğı her vonuyle Vıran Dağ lar a yansıtmıştır Vıran Dağlar ı okurken yazaruı Turk çesıne havranlık cHuyuyorsunu? Yapma cıktan uzak akıcı ve saydam bır Turkçe Bu yuzdcn kıtap lahat ve kolay okunu voı Avrıca ışlenen konu da surukleyıcı Dığer onemlı bır ozellık de Necatı Cu malı nın şaır vonu bu esere yer yer vansı mış yazar Vıran Dağlar a bır haylı şıırsel oğc koymuştur Doğa tasvırlennde Make ROMANDAKİ TİPLER Vıran Dağlar gerçektcn Zulfıkar Bey'ın yaşam oykusu saydsa bıle yazar ROMANIN TÜRÜ Roman sanatı açısından Vıran Dağlaı ın ne tur bır roman olduğu cevaplan ması gereklı ılk soru oluyor llk bakışta Vıran Dağlar ozyaşam oy kusu gıbı bır ızlenım bırakıyoı okuyucuda Bu değerlendırme yerınde ve doğrudur Bu eser geçen yuzyılın başlarında ya samıs olan Zulfıkar Bey ın kısa, renklı ve dramatık yaşamını anlatıyor Bu açıdan bakacak olursak Vıran Dağlaı ı Fransız ların dcyımı ılc Romanlaştıı ılmış bır ya şam' ştklınde kabul edebılıuz Yazar bı zt Osmanlının soıı doncmındt Make donya nın Orta bolgesınde ytrleşmış eskı bır geçmışi olan Rıza Bcyın oğlıı Zulfıkar Bcy ın yaşamını anlatıyoı Bu anlatış sıra dan bır anlatış dcğıldır Zulfıktt Bcy can ll gcıçck çokhaıckctlı cesuı ve soylulu ğun verdığı ustun kalıtım ve vctcneklere sahıp bıı roman kahramanıdır Necatı Cumalı bu tıpı ustalıkla çok ıyı ışlemıştır Konu bu kahramanın yaşam oykusu ve çeşıtlı seruvenlerı uzetınt kuruİmuştur Zulhkar Bey toprak sahıbı, fakat toprağı nı ışleyen bır çıftçi Selanık ve Manas tır'da gazıno ve eğlence yeılerınde eğle ııaı çapkın bıı delıkdnlı, Makedonya sev gısı ıle yoğrulmuş, vatansever bır mıllıyet çı attığını vuran keskın bır nışancı, sıra sında dağa çıkan ve ışgalcı duşmana karşı savaşan bır komıtacı gızlı orgutte vatanı ıçın çalışan bır gızlı ajan olarak değışık yon ve kışılığı ıle karşımızdadır O, çoğu zaman stvımlı cana yakın yardımsever, ıyı kalplı bır beydır Okuyueu romanın her yennde karşılaştığı bu kahramana ça buk ısınıyor ve onu sevıyor C U M H U R İ Y E T K İ T A P Viran Dağlar, daha önce 1976 yılında yayımlanan Makedonya 1900 başiıkiı hlkâyelerin bir devamı sayılır. Orada parça parça anlatılanlar, bu romanda blr araya gelmiş, butunleşmiş romanlaşmış. onu kcndı ortam ve çevresı ıçınde anlat mıştır Bu yuzden hıkâyede bıı olçude karşı mızda Makedonya toplumunu ve ınsan larını buluyoruz Belkı kesin bır hesap laşma yapmadım ama, Cumalı nın çızdı ğı ve yarattığı tıplcrın sayısı yuzu geçer Makedonya'nın etnık yapısı karmaşık ol duğu ıçın romanda lurk Arnavut, Sırp, Bulgar Rum, Fransıza her tur ınsana rastlamak olasıdır Once karşımıza Zulfıkar Bcy'ın buyuk aılesının bıreylerı çıkıyor Burada dede baba anne, kız kardcşlcr amcalar dayı lar yeğenler aıleye damat olarak k.mlaıı lar Cumalı bu buyuk aılenın bıreylerını ısımlerını teker teker sayarak yenıden 7 34 donya nın daglan ovalaıı oımanlaıı gol len, gokyuzu ve hatta gokyuzunde suzu len kartallan anlatılırken duzyazıda yer yer ımgelere, dızelere, Rumelı kokenlı de yımlere yer vermıştır Şaır Necatı Cumalı bu hunennı buyuk ustalıkla gostermış, bu şursel oğelen kıtaba ayn bır guzellık katmıştır Gerçekten Cumalı'yı okumak doyumsuz bır zevk oluyor caya çevrılmış yabancı ulkelerde bıle beğenı kazanmıştır Vıran Dağlar'ın bu başarısı neredcyse Necatı Cumahnın şaır olarak ulaştığı unu bıle golgeler hale gelmıştır • şı'nda Batı Trakya yı ışgal eden duşman kuvvetlerıne karşı çarpışan muhtelıl cep helerde doğuşmuş savaşın sona ereceğı gunlerde bır gece evınde konakladığı eskı kâhyası Uçanalı Ismaıl tarafından, uyksun da mavzerle oldurulmuş Viran Da$at/Necatı ( umalıK umhu rıyet Kıtap ları 7 Baskı, UlanbuU Ektm 2002/S 479 SAYFA 9 ve (*) Zulfıkar Bey, Bırıntı Dunyd S VİRAN DACLAR'IN YABANCI DİLLERE YAPILAN ÇEVİRİLERİ Vıran Dağlar yayımlandığı gunden be rı yabancıların ılgısını çekmış ve yazar dan çevırı ıçın ızın ıstenmeye başlamış tır Turk edebıyatını yakından ızleyen SAYI