Katalog

Mürşit Balabanlılar'ın hazırladığı Türk Romanında Kurtuluş Savaşı", bize yalnız buna özgülenmiş romanları tanıtıyor değil; yanı sıra alanında temel bir başvuru kaynağı da yapıt! Cumhuriyet Bayramınız kutlu olsun! M. Sadık Aslankara Kitaplar Adası TUHK ROMANINOA KURTLJUUt? B «?»» "Türk Romanında Kurtuluş Savaşı" Tutkusu, Var Olmak, Hukumet Meydanı adlı romanları Behçet (,elık, Samım Koca goz'un Kalpaklılar, Doludizgin adlı roınanlaıı Konuı I ıtop, Tarık Bugra nın Kuçuk Ağa, Kuçuk Ağa Ankara'da adlı ro manları 1 cthı Nacı, Attıla tl han'ın Kurtlar Sofrası, Sırtlan Payı, Dersaadet'te Sabah Ezanları, Allahın Sunguleri ad lı lomanları Iıırgut Cıoğeba kan, Hasan t7/ettın Dına mo'nun Kutsal tsyan adlı ro manı Oncı Yağiı Ahmct Hanı dı lanpınar'ın Sahnenin Dışındakiler adlı romanı Semıh Gıı mıış Talıp Apavdın ın Toz Duman tçinde, Vatan Dediler, Koyluler adlı lomanlaıı 1 mın Ozdcmır, llhan Selçuk'un Yuzbaşı Selahattin'in Romanı adlı yapıtı M Sadık Aslankara tara tından değcrlcnclıı ılıyor llhan Selçuk'un Yuzbaşı Selahattin'in Romanı uzcrıne yaptıg'ım çalışmayı Cumhuriyet Kıtap okuıları ıçın o/cl bır ozct yaparak sunmuştum eumhurı yetımmn seksenınu yılmda (30 10 2003) Bu ke? otckı değerlendırme lerden omekler vereyım ıstıyo rıım kısa kısa ROMANLARIN ELEŞTİREL DEĞERİ Adnan Bınyazar "Halıdc Edıp, Turkun Ateşle îmtihanı'nda, bıı aydın olarak olayla ra 'ınsanlık' değerlerı açısından bakıyor Bu yonuyle, bu anılar, saldırgan uluslara yonelttıgı eleştırı oıanında, Anadolıı'nun 'ınsan manzarası'nı çizmc yo nundcn de onenı taşıyor " (30) Mehmet 11 Dogan "Peyamı Safa'nın romanlarında Kıırtu Iuş Savaşı YKadrı, H Pdıp K Tahır ve dığcrlcı ındc olduğu gıbı, tarıhın bellı bıı donemın de yaşanan ıılıısal uluslararası onemdc bıı olgıı olarak neden ve sonııçlarıyla ıncclcnmcmckte ( ), yorumu da, ya/ılışı da çok kışısel yaşdm boyutlarından ote gıdememektcdır " (92) Zekı Coşkun ' Sodom ve Gomore ışgal ve Kurtuluş Sa vaşı doncmınde tstanbul'un ro manı ıse, Yaban o sırada Ana dolu', Ankara nın ılk bolıımu de o sırada Ankara Kaıaıgâh' şekhndeokunabılıı Ya/ılış vc yayım sııasına gorc hakıldıgın da, bırının bıttıgı >crdc olckı başlaı " (100) Ugııı Kokden 'Aslında Dikmen Yıldızı, ne savaşın, ne aş kın ne de Ankaıa'nın lomanı1 Bıı bakıma, yanı, salt loman teknığı açısından, guçlu bır ro S A YI 7 67 man bıle sayılmaz " "Dikmen Yıldızı 'nahıP bır roman Aynı zamanda bırçok yondcn sım gesel' (134) Fethı Naeı Reşat Nuıı nın Yeşil Gece sı, bıı /amanlaı pek ovulmesıne lağmen, bcnce, cdcbıyat açısından başarısız bıldııısı bakımından tutariizlık la dolu bır eser Romanın unu nun surup gıtmesı, olsa olsa, kulaktan dolma yargılarla yctın mek huyumuzla açıklanabılır " (155) Dr Aytekın Yakar (Ha lâs'ın) maksadı Mıllı Mucadelc nın butununu veya bır yonunu vermek değıldır Olayda Mıllı Mutadeleye taraftaı ve sonun da onun saflanna katılmak u/c re Ankaıa'va gıdcn gen<, bır su bayın aşk havatı verılıyor 158, 159) 1 cthı Nacı Uç tstanbul, bır bakıma Mıthat ( emal'ın gorgu tanıklıgıdır Gucu de buradan gelır gıi(,su/luğu de ' ' Uç ay rı donenım toplum geıı,cklı^ını yansıtması, Adnan la Bclkıs gı bı unutulmaz ıkı roman kışısı yaratması bakımından Mıthat ( emal'ın bu romanı bugun de ılgıyle okunmaktaciır' (162, 172) Tahır Abacı "Kemal Tahır'ın yakın tarıhı anlatan romanların da, gecıkmış kapıtalızmın hcr şeye rağmen ycşeıtebıldığı ama tam egemenlık kuramamış bır sınıfın, mıllı bur)uvazı'nın ge cıkmış tcmsılcılcrı boy gosterır ler ( ) Kemal Tahır, bu sını fın ıç dunyasını, kulturel zen gınlığını, yaşantılarını tanı maktan ve betımlemekten u?ak "(178) Beh(,et (, elık Iuık'ol ma\an butun etnık toplulukla rın kotulendığı Iurk olmanın kendı ba^ına buyıık hasletlere sahıp olmakla eş tutulduğu ya pıtlardır Tarus ıın romanları "Ne var kı roman sanatı, olgu ların peş pe^e sııalandığı dokıı manter bır anlatı kuımak degıl dır"(217 245) KonurLıtop 'Kurtuluş Sa vaşı'nı empcrvalızme karşı bır dırenıs, olarak değerlendıren (Samım Kocago/), bu savaşı ay dınlatın halkla bırlıkte gertek leştııdıkleıı bır eylem olarak gorur Samım Kocagoz'un yapı tı bu sava davanan bclgesel bır roman' dıyc nıtdcncbılır (256) I cthı Nau Tarık Buğra, hcp bırcylerlc vorumluvoı top lumsal olayları " Kuçuk Ağa, sevgılerın ıomanıdıı Iarık Buğra'nın Akşchıı'ı de, Akşe hır ınsanlarını da ne kadar çok scvdığını sayfalar boyunca i7İe mek mumkun " (264, 265) lurgut Gogebakan "(Attılâ llhan'ın) romanlarının buyuk bır çoğunlu^u tarıhsel roman nıtelığı laşıyor Antak klasık bır tarıhsel roman yazarı degıl 1 1 han ( ) Geçmışle şımdıkı /a man arasında bır nedensellık ılışkısı var bu romanlarda " "Romanlarda anlatım tutumu da yazann duşunee dunyasına ışık tııtan bır ışlev ustlenıyor " (275,293) Oner Yağcı "Kutsal tsyan adlı vapıtıvla Ulıısal Kurtuluş Savaşı'mı/ın cn genış ve en ay rıntılı bclgesel romanını sunan Hasan tzzettın Dınamo(dur) "Yıllaıını vcıdıgı ha/ırlıklarla Ulıısal Kurtuluş Savaşı'mm ay nntılarıyla kavramak ve olanta gerçcklığıvle aktarmak ıse, onun /aman /aman roman ger çeğınden uzaklaşmasını getır mıştır"(313,321) Semıh Gumuş "Sahnenin Dışındakiler ın sonunda, Tan pınar pek çok soıunıı ço/ıım suz bııakmış gıbıdır Bu yuzden romanın aslında tamamlanma dığı, lanpınar ın romanın so nunıı eksık bıraktığı bıçımınde saptamalar da oldu " "Ne kı, romanın sonunda kul rcngı bır boşluk bnakıldığı da bclırtıle bılır" (387,388) Lmın Ozdemır "(Talıp Apaydın, uçlemesının) dokusu nu ve kurgusunu 'bu savaşta koylunun yerı neydı, neye mal oldu, koylu askerler ne yaptılar nelere katlandılar'' Yurtsever subaylarla, yedek subaylarla na sıl butunleştıler, eşrafın (beyle rın, ağaların) tavrı ncydı, so nıında ne oldu'' sorularını ku şatacak bıçımde oluşturuyor " (440,441) A ÖMERTÜRKEŞ'E CÖRE KURTULUŞ SAVAŞI ROMANLARI Eleştırmen A Omer Turkeş, bu topraklaun cn uzıın on yılı nı, 1914 1923 yılları arasından yaşananlaıı yansıtan romanları yazılış tarıhlerıne gore uç done me ayırıyor "I Donem (1920 1950) romanları, savaş yıllarına tanıklık eden aydınların kalem lerınden çıkAilştır II Donemde (1950 1980)ya?ılanlar, Cumhu rıvet'ın vetıştırdığı ılk kuşak ay dınların yakın donem anlatılaıı dıı ve \a/ıldıklau yılların sıyasi eğılımlcrını barındırırlar 80 lerden sonra yazılan 111 Do nem romanlarında ıse bugunun ıhtıyaçlarına gore yapılandırılan bıı taııh anlayışı vardır" (14, 15) C umhurıyetımızın seksenıncı yılına armağan olarak yayımlanan kı mı ıomanlara ornekse Attılâ llhan'ın Allahın Sunguleri/ReisPaşa(lşKultur,2OO2) îjcmsettın Unlıı nun tsmet Paşa'nın Ağır Topları (Dıınya, 2003), Mustala Yıldırım ın UIus Dağına Duşen Ateş (Bıl gı 2002) adlı yapıtlanna o sıra aıka aıkaya dtğınnııştım Nc kı Murşıt Balabanlılar ın hazırla dığı, o/ellıklc seksenıncı yıla yc tıştıııldig'ı apaçık Turk Romanında Kurtuluş Savaşı (lş Kul tur, Ekım 2003) adlı tcmel baş vurıı kıtabından so/ ,i(,anıanıış tım bır tııılıı Geukmış saymıyonım ketıdı mı, sırada scksen bırıncı yıl var1 Doksanıntı, yuzuncıı yıla doğ ııı gıdıyouı/ artık, nc gıı/el1 Pekı bi7 yu/untıı yıl elı kula ğındaykcn Kuıtuluş Savaşı u/e rıne ya/ınımı/da neler yapmı şız, sozgelımı 1 ıırk romanında Kurtuluş Savaşımı/ın yerı ne acaba^ Balabanlılaı'm ha/ııla dığı Turk Romanında Kurtuluş Savaşı, bıınlara loplııta yanıt vcımesı bakımından da oncmlı Balabanlılar kıtabı ıkı yonde yapılandırarak, 1 Kurtuluş Sa vaşı'nın Turk romanında ycr alışına kavrarnsal, anlamsal bağlamda genel açılım gctırme ye, sonra da, 2 Kuıtııluş Sava şı'nı ışleyen romanlaıın tek tek ele alınıp değerlcndmlmesıne ağırlık vermış KURTULUŞ SAVAŞI ROMANLARI Murşıt Balabanlılar, on altı eleştırmcn, ıncelemecı, dene mccı tarafından vapılmış deger lendıımcleı çerçevesinde on al tı yazarın otu/ ıkı romanına yer veııyoı andığım kııabında Halulc Fdıp Adıvar'ın Turkun Ateşle tmtihanı, Ateşten Gomlek, Vurun Kahpeye adlı lomanları Adnan Bınvazar Pc yamı Sara nın Sozde Kı/.lar, Biz Insanlar adlı lonıanlaıı Meh mct H Dogan Yakııp Kadıı Kaı aosmanoğlu'nun Yaban, Ankara, Sodom ve Gomore adlı lomanları Zekı ( oşkıın, Aka Gundıı/'ıın Dikmen Yıldızı adlı romanı U£tıt Kokdcn Reşat Nuıı Guntekın'ın Yeşil Gece adlı romanı I cthı Nacı Mehmct Raııl ıın Halâs adlı 10 manı Dı Aytekın Yakaı, Mıılıat Cemal Kuntay'ın Uç Istanbul adlı lomanı I etlıı Naei Kemal Tahıı ın EsirŞehrın lnsanları, Esir S.ehrın Mahpusu, Yorgun Savaşçı adlı ioni.uil.ui l.ılıır Abacı, llhan l a r u s ' u n Vatan Turkeş, I, II Donemden çok III Donem u/erınde duruyor ustelık ayrı bır başlık altında Hatta ılerıye donuk bır uzgoııı yaldaşımı bıle gctırıvor I urkı ye'nın ' 1980lerde yenı bır kul turcl ıklıme gırdı'ğını vurgula yan ya?ar "yenı kulturel ıklımm edebıyat ve anlatı, konumuz O7elınde roman yazımını etkıle mesı kaçınılma7dı" dedıkten sonra, " Iarıhı bır donem olarak Mıllı Mucadele yılları da kon jonkture uygun duşecek bıçım de yenıden ele alındılar" dı yor(465,) 1980 sonrasmda, Kurtuluş Savaşı romanlarını, "anlatısal benzerlıkler"ını gozetıp sınıf landırarak şu başlıklar altında topluyor Iıırkcş 1 Kurtuluş Savaşını Mustata Kemal le do nemın kışılcıı çcvıesındc ele alan ıomanlaı, 2 Savaş karşıtı romanlar 3 Aıle tarıhı olarak yapılandırılan ıomanlaı ("Dık katc dcğeı bır nokta, edebıyatın aıle taııhlerıne gosterdığı ılgı( ) tarıhın mıkro alanlarına tarıhçı lerın gosterdıklerı ılgıylc oı tuşLuyorJ " [482]) 4 Savaş an latüarı, 5 Goçromanlaıı "Urunlerın edebı nıtclıklerı" yerıne ya^arların Mıllı Mucade İe'ye ılışkın sıyasi ve ıdeolojık vaklaşımlarını sergılemcyı onıı ne koy(duğunu)" bclırtcn ya/ar, "Mıllı Mucadele sureanın hıka yeleştırılme nedenlcrının edebı yattan çok sıyasi ve ıdeolojık ıl gılerle açıklanabıleceğı "nı (495, 498) vurgulamayı da savsakla mıyor " Mıllı Mucadele donemı nın 80 sonrası romanlarında bırbırını dıştalayan olaylar vc kahramanlarla kurgulanması, geçmışı yenıden yapılandırmaya en uygun anlatının roman sana tı olduğu ıddıasını doğrulamak tadır ("Bılıyoruz kı edebı met nın kayıtsız şartsız ozgurlıığunu savunanlar ıçın, roman okuma larında tarıhsel gerçeklerın ar dına duşulmesı bır estetık bakış eksıklığıdır " [496])/( umhu rıyct taııhının vc ulusal kımlığın yapı taşı sayılan Mıllı Mucadele donemının cdcbıyatımız ıçerı sınde ağırlıklı bır yer kaplaması beklcnebılır bır durumdur An cak uç donem halınde lıstele nen romanların gerek nıcelık gerek nıtclık açısından boyle bır ycr kapladığını soylemck hıç de kolay değıl" (498) Demck kı yuzuncu yıla doğıu evrılırken zaman, Kurtuluş Sa vaşımıza ozgulenmış yenı yenı romanlar beklemek olağan go runuyor Muışıt Balabanlılar'ın ha/ıı ladığı Turk Romanında Kurtuluş Savaşı, bı/c valnı/ buna o/ gulcıınıış romanlaıı tanıtıvor degıl, >anı sıra alanında temel bır başvuru kaynağı da vapıt1 Lumhuııyet Bayramını/ kutlu olsun 1 " SAYFA 31 C U M H U R İ Y E T K İ T A P