Katalog

cağını duşunuvorum Saıt Maden gıııstığı butun ışlerde.gı yımınde kuşjmında davranışında, hat ta sesını kullanmada "en guzel 'ı varat manın ardındadır Batılıların deyımıyle perlectıonıst tır Kcndı şııı olçulerını kullanaıak geıçekleştırdığı çahşmasın da dabu tutumu egemendıı Onun şııtı, 'soz'un derın sulannda devınır Maden, Yeryuzu Şıırı'nc yazdıgı "Şıırın Kayna ğına üoğru" ba^lıklı gırışte, şıırın kay naklaı ına eğılırken, bugunku şıır ortamı na da değınıvor "Bı/ şnr okuyucuları, şı ırseverler, genellıklc guncel urunlerı ız lerız Gorevımudır guncelı ızlemck, ça ğımızın, toplumumuzun ortak değerle rıne katılmamı/ getekıyor çunkıı Moda dır guncel sağda solda, yerı geldığınde sozu edılecektır Kolaydırda herzaman her ıstedığımı/ yerde bulabıhrız Tadıl ması pek çaba gerektıımez Anıa kendı yazınımızla bırlıkte başka yazınların da geçmış donemlerıne ılgı duyanımız çok olmasa gerek ' Maden ın bu duşunce sını bır "saptama 'nın otesınde, kendın den çok dışanva yonehk bır ıç eleştırı sayabılırız Guncelcı tutumlann, slogan cı yanılmaların, ımge ortaklığının 'şur 'ı araca donuştuıduğu bır ortamda, Ma den'ın, guncelı, moda', "sozu edılır", "kolay" sayması, kendı beğenı dunya sında yarattığı ıç eleştırısının sonucudur Soylemck ıstedığı şudur "Insanhğın bu yuk şıır damarları bunlar Yeryuzu bılge lığının bınlerce yıllık ulu ağacının kok lerı Olağanustu zengınlıkte, karmaşık lıkta bır orgu, yoğun bır oz Gelecefiın şıırı bunlarla mayalanır ancak ve bız kopruyuz o geleceğe " "Lskısı olmayanın yenısı olmaz" der ler Bunu, "Geçmışı olmayanın şımdısı, geleceğı olma/ " bıçımınde de soyleye bılırız Geçmışte "soz"un anlam alanına değınerek bır sonuca varmaya çalışıyor Saıt Maden Dayanak olarak Vıctor Hu go'nun, "Soz eylemdır, eylem de Tanrı" sozunu aktarıyor Tanrı yı, "varlığın bı lınmezlığını, usla algılanamayan boşluğu ortmek ıçın ınsanın bulduğu bır kav ram", "ınsanın dıl aracılığıyla bulduğu sozel bır yaratı" sayıyor Hınt bılgelığı nın temel yapıtlarından bırı olan Bhaga vat Gıta'dageçenom'un (soz) "tanrisal lığın en guçlu sımgesı, evrensel gucun yaratıtı soluğu" oluuğuna değınen Ma den, dolayısıyla, 'Tanrı' ıle eşanlamh olan bu soztuğun kendını şoyle açıkladığını belırtıyor " Butun Vedalardakı orn hece sıyım, sudakı tadım ben, parütıyım gu neşle ayda, havadan geçen sesım, dolgu cuyum erkekte, kokuyum toprakta, ateş tekı parlak gorkemım, butun varlıklar dakı can ben oyum ışte, sonrasız zama nım ben, yuzu butun yonlere çevrılmış duran Fann'yım " "Yaıatılış Şnrlerı", "Dunyanın Sonu Soylencelerı", "Tufan Soylencelerı", "Kutsamalar", "YakarıJar, Kargımalar, Buyuler", "Turkuler", "Destanlar", "Soyleneeler" genelbaşlıklarınabakıkn ca, Saıt Maden ın.budunbdıme (etnolo )i) kaynak aradığı yanılgısına duşulebdır Maden, "Insanoğlunun Beş Bın Yıllık Şur Seruvenı"ne yolculuğa çıkıyor, oz gun kaynaklardan yararlanarak bızı yep yenı, şaşırtıcı orneklerle karşılaştırıyor Saıt Maden, bu eskı donem metınlerını uy dıırma soyleyışlerden, yapay yakıştırma latdan kurtarıvor çok ozenlı dılıyle çe vırerek kendı şıırıne verdığı emeğı on laıa da vetıyor Bın yıllar otesı soz yara tıları bu bovlamda gunumuze ulaşmış oluyor Şnr bılıncı geçmişten geleceğe 'soz un seruvenını izlemeyı, ona emek vermevı gerektırır, Saıt Maden'ın yaptı ğı budur Saıt Maden'ın ıkı kıtapta bır araya ge tırdığı 'Insanoğlunun Beş Bın Yıllık Şı ır Seruvenı şıırın her donemde, gerçe ğı yansıtan, ınsan duyarlığını besleyen ozgun bır tur olduğunun orneklerıyle doıu Yahya Kemal şıırın ses soz oluşıı munun kaynağı sayılan lırızm kavramı nı sevgı sozcuğuyle karşılar Bu ornekler den de anlaşılıyor kı sevgı ne ıse şııı odur Insanoğlu, guzellığı sevgısiyle ço ğaltır, nesneyı şiırleştırır, sevgıleştırır Sozle lanrı'yı yaratan duşunce, şıırle dc sevgıyı yaratmıştır Orneğın IX yy on cesı soylenmış Meyvelere Ovgu adlı bır Arap şurınde, şaır armutları şoyle be tımlenıyor latlı mt tatlı kızlar, Haleplıler, Yunart lılar Sınalılar ınce belımze asılan gorkemlı kalçaları nızla salınırken beklerunız ya o sızı yıyecek âşıklan, ıstersart, ıster yeşıl olun, tsterırı, ntcr uzun, ıster ıkışer ıkışer durun dallarda, nter tek başınıza, ag'zımızagoresınız hep, ey armutlar, ey 1 erıyenler Temmze her dokunuşta saştrtır\ınız ye ntden bızı" Narları da şoyle Parlak kabuklu narlar, yarılmii lezzetler, yakut gomulert (jumus duvarlar ıçre, donmus duvarla n erden kanmın, Ey derılen ıncecık narlar, ayaga kalk mış kızlann ılerı ftrlamış, dtk goğuslerı erkeklenn yanında' Yapınmn gıztnt oğremrım, kubbeler, u ze baktnca ve uzı yeyınce kurtulurum butun say rılıklardan' Bır Berberî şaırı, Azrıya adlı bır kadı nı şoyle konuşturuyor Yosma Aznya'yım ben, sığmam ele avuca, bol salkımlı bır dalın en korpe meyvesıyım Cıuluyorum herkese, ne demekmış evlılık, çıl çtl altın verseler katlanmam kolelığe Iğrenırım çarşaftan, aınlemem ortu mortu, gençlıkle guzellıktır benıtn tek mutluluğum Gızemlı bakıştyla şu kara gozlenmse secdeye yatırtr hep butun tutkunlanmı butun canlara şenlık şu kralıçe yuzum Ağzım baldan yapılmtş, balların en hasından, tadına bakmaya gor gelmın bır kez daha Buyuler ıkı memem en so/u baktslan Gobeğtmın altında bır tapınak var, gelır arınır gunahlardan Tanrtmn ha\ kulları Aşka gelınce, benım hep yalancı yurcğım, ben kaygıuz Aznya ( )" Hangı çağdaş şıır, boyle ozgur, boyle yalın, boyle gerçekçı? Yınelemek gere ekın ekme gunu geldı Sabana koştum leyleg'ı, yanına kaz surusunu, tarla surdurdunı terçeyı kekhg'e saban tutturdum, buğday ıktım tarlasma sevgıhmın tsım oldu dıye başlayan Ermenı şıırıyle, "Bız şıır okuyucuları, şıırseverler, genellıkle guncel urunlerı ızlerız Gorevımızdır guncelı ızlemek, çağımızın, toplumumuzun ortak değerlerıne katılmamız gerekıyor çunku Modadır guncel sağda solda, yerı geldıgınde sozu edılecektır Kolaydırda herzaman, her ıstedığımız yerde hulabılırız Tadılması pek çaha gerektırmez Ama kendı yazınımızla bırlıkte başka yazınların da geçmıs donemlerıne ılgı duyanımız çok olmasa gerek " kıyor, bu eskı zaman şıırlerıne tat veren, Saıt Maden'ın şıır ışçılığınde, şıırsellık te vardığı beğenı duzeyıdır, I'urkçenın şıır dılını kullanmadakı yetkınlığıdır 1 ederıco Garcıa Lorca çevırısınde kul landığı ses de oyleydı, Endulus şurıne uyguladığı kendı ozgun sesı Toplumlar, yaşadıkJarı olayları, kutsal saydikları "soz"un gucuyle bugunlere getırmışlerdır " Herhangı bır çağda, nerhangı bır toplumu derınden etkıle mış bırtakım olayların halk ımgelemın de zamanla değışe değışe 'olağanus tu'nun boyutlarına' taşınan anlatılardan oluşan destanlar, halkların "soz " kalıtla rıdır Halkların tarıhı, toresı, ahlak an layışı, beğenısı, tutum ve davranışları, sonradan yazıya gecırılmış bu sozlu bı rıkımler uzerıne oturur lyı bır araştır macı, eskıde kalmış so/el bırıkımlerle çağdaş anlatılar arasındakı bağlantıyı kurabılır Oyle kı, Homeros destanla rında olduğu gıbı, bu anlatılar uygarlık ları gelıştırır, nalkları bırleştırır Butun bunlan goz onunde tutarak, Saıt Ma den'ın, yazan bellı olan gelışmış destan lar yerıne' , ancak bırtakım parçaları el de olan sozel destanlara yonelmesını, "soz"un kaynaklarına doğru yol alması nınbırgostergesısaymakgerekır Gılga mış'tan1 Kadeş destanına, Kalevala'dan Attıla anlatılarına uzayıp gıdıyor Maden'ın çalışması Kıtabın 2 Dolumunde de Hıtıtler den Atrıkahlara, soylenceler yer ahyor "Soz", eylem ya da Tanrı olduğu ol çude "şnr"dır de Anlatının ılk basama ğı sayılan bu yaratdar ele alındığında, nıçbırının sıradan olay anlatımı olmadı ğı gorulur Yenı Zelanda adasında anla tılan, yaratılışın ıkıncı evresıne ılışkın bır destanda geçen "Işık yoktu bu çağ da, yoktu yeryuzunun gozlerı"' dızelerı kuru bır anlatının urunu sayılabılır mP Destan, soylence ve obur anlatıla rın bır şaırın duyarlık suzgecınden geç mesı çok onemlı, saır, bılgıyı aramaz, 'şı ır'ı arar Seçılen butun parçalarda şıırsellığın boyle ağırlık taşımasını, Saıt Ma den'ın beğenısıne bağlamak gerekır Yeryuzu Şun'nın ılk kıtabında ' Erme nı ve Kurt şıırlerıne de yer verılıyor Kay gusuz Abdal ağzını çağrıştıran tlkyaz geldt, dondu kuşlar guneş, tst, çağlayan IU tarlayı surme zamanı, Vereltm mt kız senı ( ezır heyıne, Vereltm mı ktz senı iltzan beyıne' dızelerıyle başlayan Kurt şıırı okun duktan sonra hancı halkın yureğınde ot ke, kın duşmanlık kalır» Saıt Maden'ın her bırı oz^un araştıı ma nıtelığındekı bu seçkılerını okuyun ca, bır toplumıın başka bır toplumu ta nımasının ancak o toplumun şıırını kav ramasına bağlı olduğunu daha ıyı anla dım Insan, ancak duzeylı urunlerleken dını bır kııltur varlığı olarak yaratır Erıştığı uygarlık du/evı yarattığı şurının duzeyıdır Saıt Maden ın Yeryu/u Şını ve Yeryu/u Destanlaıı, okuyanı kultur le donatıyor, duşunsel ve beğenısel uy garlaşmanın tadına vardırıyor, ona gu zellıkler dunyasında soluk aldırtıyor Bır toplumu ılkellık batağından kurtaracak tek yol, ınsanı guzelbklerle karşı karşı ya getırmektır Şaır, ınsanın yuzune bır guzellık aynası tutar, kışı erdemlıyse, sozle buyulenmış o aynada guzellıklerı ayrımsama yeteneğını gosterır • 1 Şur Tapınağı, Adam Yayınları, ls tanbul 1985 2 Cahıt Kulebı Butun Şnrlerı, Adam Yayınlan, Istanbul 1994, s 168 3 AdamSanat, Ekım 2001, sayı 189, s 12 15 4 Saıt Maden Yeryu/u Şıırı / Insanoğ lunun Beş Bın Yıllık Şur Seruvenı 1 Çe kırdek Yayınlar, Istanbul 1998 5 Saıt Maden Yeryuzu Destanları / Insanoğlunun Beş Bın Yıllık Şıır Seru venı 2, Çekırdek Yayınlar, Istanbul 1998 6 Sorum sozcuğunu, 'ıçsel sorularla şnrsellığı yaratma' anlamında kullanıyo rum 7 Yeryuzu Şıırı 1, s 11 8 Yeryuzu Şıırı 1, s 262 9 Yeryu/u Şıırı l,s 264 265 10 Kıtaptakı dıpnotta Homeros, Ver gılıus, Fırdevsî, Valmıkı gıbı destan ya zarlarının adı verılıyor 11 Saıt Maden, Gıleamış destanının hcnuz bulunamamış bırçok tabletının Irak'ın bombalanması sonucu yıtıp gıt tığını, Taleban'ın Afganıstan'da Buda yontularmı parçalamasıyla Amerıka'nın Irak'ı bombalamasının aynı ılkelükte ol duğunu soylemıştı 12 Yeryuzu Destanları, s 175 13 Yeryuzu Şun, s 291 295 Yeryuzu Şiiritnsanoğlunun Beş Bin Yıllık Şiir Seruvenı/ Saıt Maden/Çekırdek Yayınlar/ 3 59 v Yeryiızu Destanları / Satt Maden/Çekırdek Yayınlar/206 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 646 SAYFA 5