Katalog

ALPAY KABACALI evket Kado (19131988), bir yandan gazetecilik yapıyor, bir yandan ^5 Şevket Hılzı imzasıyla şiir ya/.ıyordu. tstunbul ve Ankara'da Cahit Sıktı Tarancı, Ahmet Muhip Dıra nas, ziya Osman Saba üe tanışıklıkları oldıı. Çokgeçmeden, Ankara'da, oyıllarda şiirimizdeki "Garip" hareketinin yaratıcısı olan Orhan Veli, Oktay Rifat ve Mclih Cevdet'lc tanıştı. Bu sairlerle ilişkilcri 1940ların sonlarına değin sürdıi. Derken, Şevket Rado, Resimli Hayat ve Hayat dergilerinin, Hayat'ı yayımlayan kıırııluşun çıkardığı başka magazin yayınlarının yöneticisi oldu. tşyerindeki grev nedeniyle bu yayınlar kapandıktan sonra, kendi adına Tarih ve Edebiyat Mecmuası'nı çıkardı. "Akşam gazetesinin fıkra mııharriri olarak bu nareketi (Garip'i) eski nesüleıe karşı ben müdafaa ediyor ve eskilerin düşmanlığını kazanıyordum' diyen (Hayat Tarib ve Edebiyat Mecmuası, Haziran 1978) Şevket Rado, ne yazık ki bu dergide çağdaş edebiyata pek yer vermedi. Verdiğinde de, örneğin "Nâzım Hikmet halen güniin mevzuu olduğu için biz de merak eden okuyucularımızı tatmin etmek üzere Memet'in babası hakkında söylediklerini 30 Mart 1970 tarihli Milliyet gazetesinden aynen naklediyoruz" dıyerek (aynı dergi, Kasım 1978), edebiyat dışına taştı. (Burada bir purantcz acmak gereğini dııyııyorıız. Sayın Menmet Nâzım'ın 1970'te, yaşının ve psikolojik durumunun etkisiyle, babasını suçlaması o kadar önemli değildi. Ama bugün, bütiin dünyada Nâzım Hikmet'in 100. yaşı kutlanırken, onun bütün kitaplarının telif gelirini almakta bulıınan kışi olarak, kamuoyuna vereceği bir mesaj ya da yapacağı bir şeyler olmalı!) Şevket Rado ile üç şairin yolları, mektuplaşmaların kesildıği 1949 da ayrılmıştı. Orhan Veli, 17 Ocak 1949 günlü mektubunda "Sen bizim Yaprak'la hiç alâkadarolmuyorsun;" diyordu. Şevket Rado bununla da kalmıyor, Akşam'daki köşesinde, Garip'çilerin yayımladıkları Yaprak'ı alaya almaktan kaçınmıyordu. Melih Cevdet, 15 Şubat 1949 günlü mektubunda, "Akşam'daki yazını okudıım. Buna da eyvallah, ama umumi olarak Yaprak'tan bahsetmedin de alay edilecek tarafımızı yakaladın" diyeyazıyordu. Şevket Rado'ya, yine de, çağdaş edebivatımız adına teşekkür borçluyuz. Kitabı hazırlayan Emin Nedret Işli'nin belirttiğine göre, 193O'lu yülarda tanıştıöı bu şairlerden gelen mektupları özenîe saklamış, zarflarını bile atmamıştır. Böylece, elimizdeki, hemen hepsi eski harflerle yazılmış olan bu mektupların ve zarflarının tıpkıbasımlarının yer aldığı, daha önce yayımlanmamış fotoğraflarla da zenginleştirilmiş kitap ortaya çıkmıştır. Enis Batur, "Türk Şiirinin Şeytan Üçgeninden Mektuplar" başlıklı önsözünde, şu noktaya dikkati çekiyor: "Türk Şiiri'nin en gözüpek kolektir hareketlerinden birini yaratan Garip üçlüsünün, farldı yakınhk dozlarıyla ilişkide oldukları Şevket Rado'ya, hareketin en sıcak döneminde yazdığı mektupların ve onlarla ilgili kimi ikonografık parçaların bir kitapta buluşturulması, bana kalırsa, anlamlı bir örnek ortaya koyuyor. Orhan Veli'nin, Oktay Rifat'ın, Melih Cevdet Anday'm ortak, kesişen serüvenlerinin okluğu kadar, kişisel güzergâhlarının da okunması açısından ciddi îcatkılar getirebilecek tanıkmetinler bunlar." Enis Batur'a göre, bu mektuplar, dönemin "atmosferi"ni yansıtmakla kalmayan, belirli konulardaki görüşleri, bakış açılarını yansıtması yönünden de önem taşıyan metinlerdir: "Örneğin, 194O'lı yıllarda I'iirk şairinin aşk ve evlilik kutuplarınCUMHURİYET KİTAP SAYI 635 Üç şairin yaşamından belneler dakı yakla%ımlarına ışık düşürdü, yazışmalan o ışığın, o dönem şiirlerinin alım • lanma sürecine katkıları olacağını aklıba^ında kimse yadsıyamaz sanırım." Ne var ki, Şevket Rado da o yılların biraz öncesinde Şevket Hıfzı imzasıvla şiir yazmiij olmasına karşın dogrudan doSruya şiiri, şiirin sorunlarını konu alaıı mektuplar değildir bunlar. Yine o dönemlcrin C^ahit Sıtkı Ziya Osman mektuplaşmalarını gözönüne aldığımızda, Şevket Rado ile "Garip'çiler" arasında yakın arkadaşlıklar kurulmuş olduğu izlenimini de vermiyor. Bu mektuplar, daha çok, eski tanışıklıkların ve Şevket Rado'nun Ankara'daki, Garip'çilerin Istanbul'daki kimi küçiik işlerinin kovuşturulmasını sağlayan ilişkilerin sürdürülmesine yarıyor. Bir süre sonra Aile dergisinin ve Doğan Kardeş/in yönetimine geçen Şevket Rado, geçim sıkıntısı içerisindeki Orhan Veli ile Melih Cevdet açısından, telif ücreti elde etmelerini sağlayan bir yayıncı oluyor. Bu mektupların ortaya koyduğu ger çeklerden biri de, geçim sıkıntısı içeri sindeki genç şairlerin birazcık "telif üc reti" elde edebilme çabalarıdır. Üç şairin, hatta Şevket Rado'nun küçük yazı ücretlerini ivedilikle elde edebilme çabaları, aynı zamanda, edebiyatçılarımızın (özellikle Türkiye'de Yazarın Kazancı kitabında) yakından izlediğim 'müzmin' ve önemli sorunlarındandır. Kitaptaki mektuplar, bu soruna tanıklık etmektedir. Bu mektuplardan öğrendiğimize göre, Oktay Rifat'ın "Ahmet" adlı romanı yayımlanmadanyitipgitmiştir. Oktay Rifat'ın mektuplarından, onun "Yaşayıp Olmek Aşk ve Avarelik Üzerine Şiirler" başlıklı kitabının ilk baskısını yayımlatma serüvenini de yazıklanarak izliyoruz: Şairlerimizin on liralık telif ücretleMelih Cevdet Andav Hurrlyetl Ebediye'de (Istanbul). Üstte Ise 80. ya$ gününde Geçlm sritıntısı Ayrılan yollar rine şıddetle gerek.sınını duydukları o savaş ydlarında Oktay Rifat, satılan evlerinin parasıyla bir şiir kitabı yayımlamaya karar verir. Kendisi Ankara'da memur olduğu için Istanbul'a gelemez, Şevket Rado'ya rica eder. Şevket Rado aracılığıyla, 1944 sonlarında Nebioğlu Yayınevi sahibi Osman Nebioğlu ile anlaşır. Kitap Nebioğlu Yayınevi adına çıkacak, ama bütün giderleri kendisi ödeyecek. Osman Nebioğlu'nun bu giderlere karşılık olarak istediği 390 lirayı da gönderir. Bu işe aracılık eden Şevket Rado'ya kaç kez rica etmesine, hatta açıkça "yalvarıyorum" diye yazmasına karşın, kitabın dizgi provaları kendisine gönderilmez, dizilmiş şiirlerin düzeltisini yapmasına olanak verilmez. Kitabın kapağıyla ilgili istemleri de yerine getirilmez. Sonunda (8 Mart 1945'te) Şevket Rado'ya kitabın dağıtılmasını istemediğini belirten bir telgraf çeker. Piyasaya sürülmeyen bu kitap, 1946'da Marmara Kitabevi yayını olarak yeniden basılacak; üçüncü baskı 1962'de Yeditepe Yayınlan'nda adının birsözcüğü değiştiruip "Yaşayıp Ölmek Aşk ve Avarelik Üstüne Şiirler" başlığıyla çıkacaktır. Biz, Osman Nebioğlu nun Oktay Rifat'tan kitabın üretimi (dizgi, baskı, kâğıt ve cildi) karşılığı "fahiş" bir bedel aldığını da saptadık: Burhan Arpad, 5 Aralık 1942 günlü Yürüyüş dergisinde (alıntı: A. Kabacalı: Türkiye'de Yazarın Kazancı, Ist. 1981, s. 7779) dizgi, baskı, kâğıt fivatlarıyla ilgili rakamlar vermiştir. O yıllarda riyatlar değişmediğinden, 1942'deki bu fiyatların 1945'te de geçerli olduğunu kabul etmek gerekir. Bir formanın dizgi baskısı 1520, bir tormanın bin adedinde kullanılan kağıdın bedeli 1518 liradır. Oktay Rifat'ın kitabı 5 rorma (80 bin adedinde kullanılan kâğıdın bedeli 1518 liradır. Oktay Rifat'ın kitabı 5 forma (80 sayia) oldıığuna göre, formalarının kâğıt ve baskı bedeİi en çok 190 liraya ulaşır. Kapak kartonu, baskısı ve cildi için de olsa olsa 70 lira harcanır. Bu durumda toplam harcama 260 lirayı geçmez. Demek ki Osman Nebioğlu, Oktay Rifat'tan en az 130 lira (yüzde elli) fazla para almıştır. Kitabı baskıya hazırlayan Emin Nedret Işli'nin çabasına da değinmek gerekir. Kitabın sonuna koyduğu açıkJama notları, okura mektuplarda sözü edilen kişiler, kitaplar, olaylar, yayınlar vb. üzerine bilgi vermekte ve yararlı olmaktadır. Kimi notlarda (Örneğin Ölmez Eserler Yayınevi, tnsel Kitabevi), başka hiçbir kaynakta rastlanmayacak bilgiler yer almaktadır. Ancak, çok küçük bir düzeltme yapmak gerekiyor (not 39): Nebioğlu Yayınevi, kurucusu Osman Nebioğlu'nun öldüğü yıl (1988'de) değil, çok daha önce kapanmıştır. Bir döneme ve şiirimizde önemli yerleri olan üç şairin yaşamlarına ışık tutan bu mektupların özenle baskıya hazırlanıp çok özel ve özenli bir kitap içerisinde yayımlanmış olması, edebiyatımız adına bir kazançtır. Bu kitaba gösterilen özenin, yayıncılığımızdaki benzeri basımlar için de örnek olmasını diliyoruz." SAYFA 7 Edebiyatımmn kazancı Oktay Rifat, E$i Sablha Hanımla. orhan Veli, Melih Cevdet Anday'la Ankara'da (Üstte).