Katalog

Cemalettin Aykın 19. yüzyıl Balkanlari'nı anlatıyor "Zor Zamanlar" bır üçlemenın ılk kıtabı.. Onümuzdekı yıllarda kıtabın devamıyla da İtarşılaşacağız. MEHMET GULER ZOP Zamanlar lerlevansıtılu Bu doğal, tarıh sel ve yazınsal sovlemın ta ken dısıdır Osmanlı Imparatorluğu'nun çokuş yılLırı Balkanlurın savaş vıllarıdu da Ruslar Balkanlaı ı ışgal eder Ldırne ve kadar gelır Mısır valısı Ibrahım Paşa Surıye'vı ve loıoslar'ı aldıktan sonra Konva va dayanır Ro man bu genel gorunum ıçınde bıumlenır Plevne'de zengın bır A^A olan Bektaş'ın oğlu Hurşıt Ruslar a karşı sa vaşmalctadır Atı vurulur, ardından Turk ordusu dağılır Huışıt, savaş alanından çikıp evıne donerken bır savaş kaçağıdır artık Yakalanırsa va kulağı kesılecek, va da alnına kızgın damga vurulacaktır Hurşıt, dağbavırkaçarken Ruslar ınyak tığı bır Bulgar kovunden geçer Marıya adlı Bulgar KIZI bu vangından kurtulmak ıçın kendını koyun dışındakı çalılıkların ıçıne atmiştır Hurşıt, Marıya'vı alır, ka sabasına getırır Lvlı olmasına karşın Ma rıya'yı ıkınu hanımı vapar Marıya'nın adı Meryem, dını de Muslumandır artık Ruslar Balkanlar'da tutanamaz Bır su re sonra çekıp gıderler Osmanlı tmpara torluğu Balkanlar'da zavıflayan otorıtesı nı Husevın Paşa gıbı gaddar, sadıst bır va lıyle sağlamava çalısır Husevın Paşa şıd detını I urk ve Musluman ağalardan çok yoksul a/ınlık halka uygular Bu kesım den en kuçuk kusur ışleyenlerı talakava vatırır, kurşuna dızdırır Bu palyatıf on lemler sadece gunubırhk duzen sağlar, tarıhsel çokuşu durduramaz Roman uç bolumden oluşur I Bolum "Gelecek Korkusu", II Bolum "Değışen Dunya", III Bolum "Sular Boyle Âkar ken" adını taşıyor Yazar, bu başlıklara bağlı kalsa da, anlatım açısından bır fark yaratmıvor Romanın dramatıkboyutu savaşlarka dar salgın hastalıklardır da Sıtma, kole ra veba salgınları bu kıvımın baş neden lerıdır Yazar, bu hastalıkların vorumunu, getırdığı kırımı çok çarpıu, dramatık bır dılle yansıtır Cemalettın Avkın ın düı dram dılı ya ratmaya oldukça yatkındır Bunun baş nedenı, çocukluğunda Nıksar çevresınde yaşadığı dramatık hayattır Doğalbırçev reden suzulerek gelır bu dıl Parıs'ın Pro vence Unıversıtesı'ndekı Turkçe ve I ran sızcayla vazlaşmadan beslenır Bu dram dılı romandakı Delı Kadır gıbı bır eşkı vavı anlatırken de çok başaruıdır "Sesın dekı, kadeh tutuşundakı teklırsızlık aşı rıcaydı Yırtılmış ıyıce ( ) Yollarınıbır den bıtebıleceğını bılen bu turden adam lar sevınçlerınde, dostluk ve duşmanlık larında bıraz aceleu ve sakar oluyorlar" (s 476) Meryem'ın vaırtsamasıyla ılgılı de kısa bır alıntı vapmak ısterım "Koyunun tavukları cıdaklıvor ıçınde Çocukluk, er genlık yıllarının tavuîdarı Acıbırses Bır ağıt gıbı Goğun derınlığınde, katarlan mış, guneye doğru uzaklaşan kuş surusu ne baktı Tuna kuşlartnın guçlerı surup gıdıyor gunlerden Den Kendı ıçınde de bır geç kalma bulanıklığıboyuna Hıçbır yere yolculuk umudu yokken (s 749) " Aykın'ın romanında bu sevda dılı de bır dram dılı olarak çıkar karşımıza Yazar kahramanlarını çok fazla konuş turmuyor ()lavlar daha çok ıç konuşma larla kuruluyor ve çozuluyor Yazınsal bır yapıtın malzemesının onunde sonunda dıl olduğu, dılle hesap laşması gerektığı duşunulmelıdır Bır ya pıtı hangı ozle donatırsanız donatın, eğer o yapıtta dıl ve uslup guzelıklerı yaratıl mamışsa, yazılan her şeyın boşa gıttığı R oman, 'Zor Zamanlar ı anlatsa da zor bır yapıt değıl Zorluğu tam se kız vu/ sayfaya ulaşan oylumundan kavnaklanıvoı Bırdel9 yuzyılı.Osman lılara aıt Balkanlar ı anlatırken genış bıı kııltur bıııkımı ve araştırmacılığı gerek tırmesınden Hemen behrtelım kı Cemalettın Avkın bu zorluklatı aşmasını bdıyor Edebıyat dunvasında sessızte kozasını oren Ceınalettın Aykın, yurt dışına sav rulan yazarlaumızdan buı Aykın Iran sa ya gıttıkten sonra, 197Ü'te Provence Unıversıtesı'nın lurkolojı bolumunde okutmanlığa başlamış 197Vte edebıyat doktoru olmuş Ardından oğıetım uyelı ğıne vukselmış Iuık edebıvatının dık katlı okurıı onıı vazdığı oykıılerden, ın celeme ve eleştınlerınden tanır Akade mısyen kımlığını tamamlayan bır yazar kımlığı de var onun Aykın, yakın ydlar da emeklı oldıı Şımdılerde Parıs'te yaşı yoı Cemalettın Aykın ın bu roman uzerın de 1980'lerden beı 1ç alıştığını bılıvoı um Kıtaplaşmakta gecıkmesının turlu ne denlerı var Yazar, tarıhsel bır roman yaz madan once o çevreyle (Balkanlar'ın Plevne ılçesı ve Tıına boyları) ve zaman la (19 yuzyıl Osmanlı yonetımı) genış araştırma ve ıncelemelere gırışmış Ro manın oylumunun oldukça genış tutul masının da bunda payı var En onemlıle rınden bııısı de onu gunısığına çıkartatak yayınevını bulmaktı hernalde^ Geı, de olsa bu zorluklar aşılmış Okııruyla bu luşması gecıkmış de olsa, suzulmuş, dın lenmış bır romanla karşı karşıyayız bu gun Cemalettın Aykın, unıversıtelerde uzun sure kuramsal dersler vermış bırı Kuramsal dersler veren bır unıversıte ho <ası tarıhsel bır roman yazmaya kalkıştı ğında, ıster ısteme/ akademık kımlığıyle çıkar romanın karşısına Yazarın ya/ınsal kımlığıyle, hocalığından gelen akademık kımlığı karşı karşıyadır o an Yaratılan bır romansa, ya/arın yazınsal kımlığını akademık kımlığıne ezdırmemesı gere kır Akademık kımlığı yazınsal kımlığı ıçın bır vardımu olabıhr ancak Roman bağlamında tarıhle yuzleşeıek olan akademısyen bır yazarın onunde bırtakım tuzaklar vardır Bu tuzaklardan bırı, tarıhe şası bakmaktır Hatta sağ ya da sol gozuncien bırını kapamaktır Bır başka tuzak, populızme ya da şovenızme duşmektır Bıtmedı, romancıüğını unu tup kendmı bır tarıh araştırmacısı san maktır Dıl bağlamında kıtabı geçmısın dılıne kılıtlemektır Ya da geçmışın uıl, soylem gerçeğını gormeden şımdıkı LA manın uıl ve soylemınde savrulup gıt mektır Romanın bıldırısını dunle dondu rup, gunumuzun ve geleceğımızın hesa bını yapmamaktır Içtenhkle behrtelım kı, Cemalettın Ay kın romanını bu olası tuzaklardan kurtar mış Çok uluslu, çok halklı Balkanlar'ın dramını yazarken, her ulusa, her halka eşıt uzaklıkta durmuştur Yansız kalma yı bıldığı ıçındır kı olası tuzaklara takıl madan yol alabılmıştır Ister roman bağlamında, ısterse ku ramsal anlamda ofsun, bır yazarın tarıh le yuzleşmesı kolav değıl Her şeyden on ce yurek ve kultur ışıdır bu Sorun karşı sında onyargısız ve nesnel olmayı gerek tırır Tarınsel romanların ardından surup gıden tartışmalar, vermeye çalıştığımız değerlerın ıyı kullanılmamasından kay naklanır Iarıhle vu/leşmek sızı geç mışe gotııruıken, geleceğın muştusunu da vermelıdır I debıvatımızda bunu en ıyı vapanlardan bırı Kemal Ta hır dır Ba/ı tezlerıne katılma sanız da vıne şapkanızı çıkarıp onunu/e kor o tezler uzerın de kafa vorarsını/ Son vıllarda 'tarıh tezı' taşı yan romanlar demeyeyım, 'tarıhle vuz leşmek ısteven' pek çok roman vazıldı Bılmem ne sultanın, yabancı kokenlı bıl mem ne naşavla vaşadığı yasak aşktan vo la çıkıp bınakım tarıh ço/umlemelerı ge tırmeye çalışan o kadar çok roman va vımlandı kı Hâlâ da vazılıvor, vayımlanı yoı Bunların yazılışlatını rastlantı sayma mak gerekıı Toplumsal değışım ve donu şum noktalarında yaratılıvor daha çok bu tur romanlar Roman bağlamında da ol sa, tarıhımı/le yuzleşme açısından onem lı savıvonım bu tur vapıtları îjıınu da vurgulamak gerekır, tarıhle vıızleşu gozuken romanların pek çoğu 'moda' dedığımız o ruzgârın etkısıyle ya ratılıyor Cemalettın Aykın'ın Zor Za manlar'ını, 'tarıhle yu/lesen' son donem romanlarının en kapsamlısı, en ıvı vazıl mışlarından bırı saymak gerekır Aykın'ın bu konuda çok onemlı bırıkımlerden vo la çıktığı bellı Usta vazarlar tarıhselı gun ceileştuırken, guncelı de tarıhselleştırır ler Aykın dunıı şımdıkı zaman ıçındeva şatarak, şımdıkı zamanı da gunubırlık lerden kurtararak başarıyor bunu Zoı Zamanlar, Osmanlı'nın kavgan ze mını olan Balkanlar'da geçer Tarıh 19 yuzyılın ortaları ve sonlarıdır Bulgar/I Iı rıstıyan azınlığın Turk/Musluman ege menlerle trajık noktalara varan ılışkılerı anlatılır Osmanlı Imparatorluğu yıkılış surecı ne geçtığının ayrımına varınca, bu sure cı tersine dondurmek ıçın onemlı arayıs lara gırışır Yeniçerı Ocağı'nın kaldırıl ması, J anzımat Fermanı'nın ılan edılme sı, azınlıklara verılen demokratık haklar, batılılaşma çabaları, kızların okutulması ve vaşama katılması bu arayışların baş ta gelenlerıdır Bılındığı gıbı Balkanlar tarıhın en san cılı uluslarını ve halklarını banndırmıştır Toplumsal değışım ve donuşumlerın pek çoğu da bu bolgede başlamıştır Yazar, çok ıenklı, çok uluslu çok sancılı Balkan Halklarının dramlarını destanlaştırmış tır Roman renklıdır, ama dramatıktır Dramatıklığı en çok da bır ımparatorlu ğun çokuşunden kaynaklanır Bıze gore gerçek bır sanat yapıtı dramatıklık ııze rıne kuııılur Bu gulduru turunden bır vapıt olsa bıle Cemalettın Aykın dramı dolavlı verme mış, bır nabzı tutar gıbı elını doğrudan dramatık olanın ustune koymuştur Çok uluslu Balkan halklarıvla ımparatorluğun dramı bırbırını azaltarak değıl, çoğalta rak surup gıder Çoğaltır, çunku ımpara torluk bu dramı azaltacak konumda de ğıldır Çunku çokuş surecının onulmaz dramını yaşamaktadır o Romanda bıre yın dramı bağlı olduğu sınıfin ve ulusun dramına, bunlar da çokuş surecıne gıren ımparatorluğun dramına doğru açılarak buyur, perspektıf kazanır Cemalettın Aykın, bıreyın ve ımpara torluğun çokuş surecını dramatıkleştırır ken hıçbır zaman bunu ıstısmar etmez ve polıtık bır soyleme yaslanmaz Hemen ner şey kışıler ve ımparatorluk çevresın de kurulan olaylarla (aşk, tutku, şıddet, somuru, yabancılaşma ) ve çozumleme Süraci tersine döndürme... soylenebılır Cemalettın Aykın'ın dılı valın ve şıırlı Uzun Liımleler çok A/. Cıenelde kısa ve vuklemsı/ Doğallık ve şııısellık sağlama da yuklemsı/ cumlelerın dt onemlı pavı var 19 vu/vılı vansıtan bır romanın o ÇJ ğın so/cuklerını, sovlem bıçımlerını van sıtması gerekmez mı' Romanın dunun dılı ve soylemı uzerıne değıl bugunun düı ve soylemı uzerıne kurulmıış olması nı (genelde bovle) kuçuk bır kusuı savı vorum Ya/arın zaman /aman bozuk, va da an lam ausından sakat çağrışımlar yaratan cumlelerını goımek de bır kusur savıla bılır "Dıpdırı, gergın goğuslerı, sıuı ba kışlarıyla başka bır evın kadını gıbı (s 120) "Açlığı, korkularıyla şaşkın vc uyuşuk, venıden bakındı çevresıne" (s 9) "Kurşun yağmuru altında kendı avak ses lerınden urkmuş atlar Bınicılerın kan ko kusundan" (s 29) "Gunler boyle guz va kıtlerıne doğru gıderken, Kadır'ın vurul ması haberı, artık seıınlemeye donen nemlı gece havasında, bahçenın karanlı ğındakı A^A^ goruntulerıne UZIRU bu ya bancılık verıyor, toprak, çımen ve ağaç ların gete kokularındakı guz değışıklığı nı koyulaştırıp aulaştırıyordu' (s 746) Oylumu genıs bır yapıt pek çok olavla kucaklaşuken, uoğal olaıak pek çok kah ramanı da ıçıne alıyor Bu kanramanların sık sık sahneye çıkması, vazarı tıp varat maya zorluyor Romanın kahıamanlaıı hemen her ke sımden ınsan Ln çok da zengm konak sa hıbı ağalar Ağa kapısındakı hızmetçıler Azınlık ve yoksul Hırıstıyan halk Lşkı yalar, çıngeneler Musluman ve Hırıstıyan dın gorevhlerı "Fıller tepışır, çımler ezılır" orneğı, AÎ^A larm egemenlık kavgalarından da voksul halk (ıışaklar) ezılır Eğer bunlar Hırıstı yan kesımın halkıysa bu ezılme oranı da na çok artar Orneğın, Hırıstıyanlar Mus lumanlardan daha çok vergı verırler Hı rıstıyan kadınlar Musluman kadınların gıydığı kumaştan gıysı gıyemezler Eğer talakaya yatırılan cıngeneyse, ona vurulacak sopa sayısı daha fazladır "Muslu man bır ağanın buvruğuna gıren, onun atı eşeğı gınıdır" (s 779) Bu genış ınsan manzaraları kahraman, karakter ve tıp olarak kendını besleyıp gelıştırır Elbette her kahraman 'tıp' ka tına çıkmaz, çıkamaz Ama çıkanlar ka licı tıplerdır Okurun belleğınde unutul maz cınstendır Romanda tıp yaratmak hıç de kolay de ğıl Bu durum kahramanın rolunun çok luğuyla orantılı değıldıı Kahramanın kendıne ozgu değerlerle donatılmasıyla orantılıdır Bu bağlamda romana baktı ğımızda Hurşıt Ağa, Bektaş Ağa, Zeynel Ağa, Delı Kadır Meryem başlı oaşına bı ler tıptır Bu tıpler hzıksel ozellıklerınden tok ruhsal derınhklerıvle kışılık ve kım lık kazanmışlardır Bu durum tıplerın psı kolojık çozumlemelerını beraberınde ge tırır Turk romancılığının dabuna gerek sınımı vardır Cemalettın Avkın olgunluk donemının deneyımlerını, gozlemlerını, bırıkımlerı nı bu romana katarken vaşamın anlamı nı yenıden keşfedıyor Yaşamın olen, çu ruyen yanını değıl, akan, değışen yanını one çıkartarak başarıyor bunu Zor Zamanlar'ın uçlu bır dızının ılk kı tabı olduğunu oğrenıyoruz Bu dev yapı tın bundan sonra gelecek olan ıkız kar deşlerı var Kuşku yok kı onları da me rakla bekleycceğız Cemalettın Aykın'ın ve Zor Zamanlar'ın medvatık hıçbır yanlarının olma masına karşın, ıçınde bulunduğumuz 'zor zamanlar'da ona sahıp çıkan Belge Yayınları'nı anmamak sanınm haksızfık olur • 2k»r Zamanlar/ Cemalettın Aykın/ Belge Yayınlan/ 2001 Ekım, Utanhul/ 799 ı CUMHURİYET KİTAP SAYI 635 Romamn karakterlerl Yazarın önündeki tuzaklar Yazarın önündeki tuzaklar SAYFA 18