Katalog

kı sorunldnn kaynağı seyırcıdır Seyırcı ta lep edcn, tıyatroyu bır gcreksınım olarak duyan ve tıyatronun bır ulkenın gehşımıne katkısı olduğunun farkında olmadığı sure ce dığer goze gorunen tum sorunlar sıııup gıdccektır 12 Eylul'un tıyatromuza ılk etkılerı ode neklı sanat kurumlarında sonra da ozcl gı rışıme dayanan tıyatrolarda gorulur Bu an layışın ozcllıkk ılk hcdcfkıı Devlet Tıyat roları ık Şehır Tıyatroları olmuştur Bcllı bır stratejı ıle bu ıkı yoldan başarılmıştır Bu kummları yonlendırecek bır kadro oluş turarak ve çekıcı bır sus payı ıle sanatçıları kazanarak Daha onee odeneklı tıyatrolar dakı sanatçıların madşldrı gerçekten çok az dı, çunku o zaman da memur statusu ıçın deydıler ve yasadakı yerlerı de (bugun oldu ğu gıbı) 'mcmur sdnatçı" ıdı Ancak daha once bu kurumların ıçındekı ıdealıstlerın sayısı daha fazlaydı Kurumların ıçındekı yonetıcı kadroları değışıp gelır arrtıkça ıde alızm yavaş yavdş azaldı ve "koşeyı donme durtusu gıdcrck on plana gcçtı Âblındd bd natçıların maaşlannın bırdenbırt arttırılma sı sanatçı sevgısınden değıldı Amd bunun sanat ve sanatçı sevgısıymış gıbı gosterılme M gerekıyordu Daha çok duygubdl ve kırıl gan olan sanatcıldrı elde etmenın bdşka bır yolu yoktu Nc kı kcndılcrını bırcr sanat ha varısı gıbı gosteren bu anlayışın sahıplen, bır yandan da ulkenın beynı olan dnıversı telerı torpukmeye, ıçten ıçe kemırmeye ve bır gcce ıçındc rutbelcr vcrıp unıversıteye soktuğu kışılerle gi7İıden gı/lıye bır yozlaş tırma planını başarıyla yurutuyordu Bu odeneklı kuıumlaıa ıstedığı kadroları yer kştırıp banatçddrı kdzandıktan sonra, gı/lı den gızlıye ve hıssettırmemeyc çalışaraK re pertuvarldrın 12 Eylul ınlayışı paralclınde olmasına çalışıynıdu Ancak buna gerek kalmadı çunku otosanbur her şeyı hallettı Kcndınc sansur uygulamayı dlışkanlık halı ne getırmış kışıler daha yulcardan bır karış maya gerek bırakmadan gereklı sansuru tauoğlu cluşuncelennı kâğıt ustunde bı rakmamış, da/ı Fğıtım Fnstıtıısu Mıı duı Yaıdımcisııken yaptığı uygulamalat la (1929) tczının gcçcrlılı^ını somııt ola rak kanıtlamıştır "Baltacıoğlu okul tıyatrosunun ışlev lerı ıçındc, çocuğa, ınban ılışkılcrını vc toplıım değcrlerını gostermek boylece onu toplunıa ka/andıracak bu bırey du ıumuru getırmek çocuğun yurttaşı ol duj>u ulusunun sorunları uzcrınc duşun mesını sağlayarak onu sorumlu bır yurt taş olarak ha/ırlamak ve çocuğa uretme hazzını vererek ılennın uretken meslek adamı modclını oluşturmak gıbı onemlı hedefler olduğunu belırtmıştır Boylece, topluma uyıımlıı, kendı alanında gırış ken ve yaptığı her ışı uretıme donuk du şunen bıreyler yetıştırılmış olunacaktır" (ss 74) Benzer amaçları olan Koy Enstıtule rı'nın kapatılmasıyla, nasıl bır ınsan mo delı oluşturmanın nedeflendığı ve sonuç ları sanıyoruz artık daha da belırgınleşıyor II Kıtap'ın cn can alıcı bolumu ıse ükul lıyatrosu uzerıne ü Nutku'nun kışısel deney ve go7İemlerıne dayalı saptamalaıı ve çozum onenlerını ıçerıyor Bazııstısnalardışında.hâlâyanlışnıreğı tım dnldyışından dolayı pek onem verıl meyen çocuk tıyatrosunun onemı, yaş gruplarına ve çocuklann yetışme evrelerınaekı gereksınımlere bakılmadan ha zırlanan musamcrclcrın doöurabılcceğı yanlış sonuçlar tıtızlıkle ırdelenıyor Ço cuk tıyatrolannı yaş gruplarına gore gerçekleştırmeyı, çocukldrın sağlıklı bır bıçımde gelışmesını sağlayan temel unsur olarak goren Nutku'nun gruplama ko nusundakı onerısı de şoyle 1 Doğum dan 5 Yaşına Kadar Çocuktd Dramanın Bdşldngıcı, 2 Beş ıle Ycdı Ydş Ardsı Dramatık Oyun, 3 Yedı ıle Onıkı Yaş Arası Drama ve Sahne Oyunu, 4 Oru kı ıle Onbeş Yaş Arası Buyuk Oyunlara GeçışÇerçeve Sahne Yazar boylesı bır sınıflamd yapmakla yetınmeyıp, bu yaş CUMHURİYET KİTAP SAYI 509 kendılerı uyguluyorlaıdı Bu kardkterıstığı bczen 12 Eylul anlayışı hıç sesçıkarmadı ve sankı sanatı ozgur bırakıyormuş ızlenımını vermeye çalıştı Ama ışın kokusu, bazı ozcl tıyatıolar bu zıhnıyetın karşısında yeı alın ta ortaya çıktı bu ozel tıydtroldrm oyunld rı doldylı yolldrddn yasaklanmaya temsılle rı baltalanmaya başlddı Buna karşılık, yal ni7CA tıcaretı duşunduğunden tıyatro sana tı ıle ılgdenmeyen bazı ozel tıyatrolar ıçın 12 Eylul onldra ıstedıkluı ortamı sağladı Bu tıpkıBrccht ınPuntda'sınddTuccar ın "Bd na nc pırıncın ne olduğundan pırınç kaç paradır ben onıı bılırım" dedığı gıbı onla rı da tıyatronun bır sanat olduğu ılgılendır medı Vıne de gcrck odeneklı tıyatrolardd gereksc ozel tıyatrolarda bu badırcyı alınla rının akıyla atlatanlar o kadar da az değıl Istanbul !}elıır Tıyatroları nda yukarda sozunu ettığım kışılıkbizlığın sımgesı oto sansur yuzundcn, daha darbe olur olmaz repertuvar değıştırdmiştır 1402 ıle bazı sa natçıların ışten çıkarılmaları tıpkı bazı unı versıte oğretım uyeluının ışleııneson verıl mesı gıbıdır 1402 ılc ıştcn cl çektırme, 12 Lylul faşızmının k endıne karşı durabılece ğını sandığı sıvrılıktekı kışılıklerı ve kendı duş.unı.eMnı soyleınekten korkmayanlaıı safdışı ctme opcrabyonudur Bununla bır taşla ıkı kuş vurulmuştur îbtenmeyenler unıversıteden uzaklaştırıhrken, 'oğretım uyebi yetmedığınden (') kendı kadrolarını buralara dolduımuşlardır 1402'lıkkr fırtı nabi csmeye bdşlddığtndd, ortaya bır de bu ışın uçkâğıtçıları çıkmıştır, gerçektcn ışc ya ramayan, goreve gelmeyen ışını yapmayan ya da makamını kotuye kullanan bazı kışı lerın ışten el çektırılmekrı bu doneme rast ladığından onlar da kcndılcrını 1402 kur banı gıbı gosttrmışlcrdır Hatta bunların da adlaıı gazetelerde 1402 lıklerle bırlıkte ya yunlanmıştır Yazar, ılcjtırmın, tıyatronun yazarlık vc ayun çevınsı, yonetmen dalları ıle bırlıkte genış bır yclpazcde çalıpnalarınızı tunluru gruplarının o/ellıklerını dıkkate alarak nernır yaş grubııylayapılacak drama ça lışmaldiınua dıkkat cdılmesı gereken yontcmkr uzcrınt dc somut onerılcr su nuyor Çocuk Tıyatrosu başlığını taşıyan III Kıtdp ısc ılk odeneklı çocuk tıyatrobunu bunyesınden barındıran ŞehırTıyatrola n'ndan bdşlayarak (1935), Turkıyc'dckı odeneklı ve odeneksız çocuk tıyatroları nın bır tdrıhçes>ını sunuyor Bu tarıhçe topluluk adlarından yazar adlarına dek genıg bır yelpazeyı ıçerıyor Aynı bolum de O Nutku Turkıye olçeğınde ılk kez kendısının gerçckleştırdığı, ozellıkle tı yatroya gıdemeyen gecekondu semtlerı ve Î7mır çcvresındekı koylcrdc yaşayan çocukları hedefleyen Kamyon Tıyatro seruvenını ılk elden anlatıyor Boylesı bır hedefın gcrçckleşmesının ardından, yerel yonetımıerın duyarsızlıgı karşısında bu projenın nasıl son buluuğunun oykusu ıse, yaklaşan yerel seçımler oncesın de ıbretle okunması gereken bır belge nıtelığı kazanıyor Ardından çocuk ve gençlık tıyatrola rının nıtelığının ve ışlevının ne olması gerektığı sorıısu, bu Konuda dunyanın sayılı çocuk vc gençlık tıyatroldrından bırı olan Grıps Tıyatrosu'ndakı uygula malarddn ayrıntılı ornekler veıılerek ya nıtlanıyor Çocuk tıyatrosu oyunculuğu nun yetışkın tıyatrosu oyuneuluğunJan hıçbır farkı olmadığı gerçeğınden hare ketle, oyunculuk estetığınoe çok onem lı olan doğdçldind ve çdlışma teknıklerı U7enne yontem onerılerıyle III Kıtap ta mamldnıvor Kıtabın tumu ıse Ekler de yer alan ıkı onemlı tdrıhsel belgeyle sonuçlanıyor Bunlardan ılkı Gazı M Kemal ımzasını taşıyan, II XII 1928 tarıhlı çocuk hak larını korumaya yonelık beş maddelık Cınevre Beyannamesı (yazım yanlışı yok tur) Ikıncibi ıse 54 maddeden oluşan ve Bırleşmış Mılletler Genel Kurulu tara fından 20 Kabim 1989 tarıhındc kabul edılen Çocuk Haklanna Daır Sozleşme yorsunuz Bu konudakı duşuncelerımz ne UrJır? 12 Eylul'dc odeneklı tıyatrolarda "Mıl lıyetçılık mabkcsı altında, bır gerıye donu şe geçıldı Bu anlayış, adı duyulmamış ve bundan sonra duyulmayacak bırtakım ga rıp yazıcılar doğurdu Bu olu doğuş kışıler gerçek banat hareketlerı başlayınca da orta dan kayboldular ' Tavşana kaç taztya tut" polıtıkası guden yonetıcıler bır yandan sa natın oncmınden ve sanatçının korunması gercktığınden dem vururken ote yandan da Cumhurıyet'ın yıllarındakı devlet adam larının sanata gosterdıklcn ıçtcn ılgıyı goz ardı edıp yalnızca futbol maçlarında arz ı endam eylcdıler Memur yazar denılen kımscler ardbinda da ayrım yapmak gerekı yor Bunların bır bolumu 12 Eylul dcn de once boyleydıleı ve bazılarının lyı oyunları da vardır Benım sozum bu anlayışın geçıcı olarak ortaya çıkdrdığı geçıu yazıcılaradır Yazar yaratıcı bır ınsanaır mcmurıyctın ru tınıne gırme7 Rutıne gırmış olan eyyamcı laı dazaten yazar değıfdırler Oyun yazarlığımız uzennde bır noktaya da ha dıkkat çekmek ıstıyorum Gcrçck ya zarların hıçbırı 12 Eylul'den etkılenmedıler Bunlar arasında bır atılım yanamamış olan lar îbe, 12 Eylul yuzunden değıl çağdaş tı yatronun vardıgı boyutların farkında olma dıklarından kcndılerını gelıştıremedılcr Bunda o donemdekı tıyatronun genelde sta tık ve değışmeyen uygulamaları da rol oy nadı 12 Eylul oncesınde tıyatro eleştırısı cok hareketlı ve etkılıydı Seyırcı sahne ve eleş tırmen arasında devıngen bır etkıleşım var dı 12 Eylul ıle ulkenın uzcrındekı baskı el bcttt clcştırı kurumunu da etkıledı Unıver sıtenın O7(.rklıgını elınden alıp ona unıfor ma gıydırmeye çalışan anlayış her alanda bır standardızasyona gıttı Bu standardızas yon ıse gıderek çıfte btandarda donuştu Bır tıyatro adama gozlerını dışanya cevırmeye ve dışardakı yurek atışlarını anlamaya çalış malıdır Eleştırmen bır yol gosterıcıdır ta kıpçı değıl Bunun ıçın de, o, olaganustu bır talib.ma ve kendını ycnıl(.m(. ıtındu olmdlı dır "Ağır bır çalışmaya, dahası atı çekme ye katlanmadan, hıçbır şey meyve vermez" der Bernaıd Palıssy Sanat kışının kendı ozolanaklarıyla bavaşmabi, yaratma olglusu uzerıne eğılmesıdır Eleştırmen oğrcndıklcrınc bılgısıne ve teknığıne kendı ozvarlığını geçıren ınsandır Buda başkabıreşıolmayan bn yaratışı var eder Eleştırmenı eleştırmen olnıayandan ayıran sey, yaratmanın varlığını bcDı cdcn şeydır Bugunun eleştırılerınde ben.duşun cenın bılgıye dayanmadan belırtıldığını go? lemlıyorum Bırtakım oznelduşunetler bd gıye dayanmadığı ıçın VL hatta bunlara onemlı mıktarda duygusallık da ckkndığm den ışın cıddıyetı eksılıyor Ustelık bırçok eleştırı yazibinda yeterlı bılgı ekbiklığınden gelen eelışkıler de boy gosterıyor Fıkırleım bcslcndığı kaynak bılgıdır Bılgı, dcrkcn ku laktan dolma, kıtap onso7İerınden ya da ga zete haberlerınden edınılmış bılgıden so zetmıyorumelbettt Iıyatro eleştırmenı ne yazık kı, bugun mcdyadakı yennı kaybct mıştır Oyuncuların sedendırme çalıpnaları uze y rtnde ne duşunuyorsunuz Elbette, beslendırmc dc bır banattır Tc levuvon fırmaları arttıkça seslendırmc dt gereklı bır meslek dalı olmak zorundadır üoğal olarak bu seslendırmeler de dıksıyo nu doğru konuşmabi temız ve anlaşılır olan sanatçılar tarafından yapılmalıdır Ancak asıl ışı sahnede olan tıyatro sanatçılarının "nasıl olsa maaşımı alıyorum" dcyıp sahnc dekı gorevlerını ıkıncı plana atmafarını tıyat ro banatı açibindan bır olumsuzluk olarak goruyorum 12 Eylul donemındc, Istanbul Devlet Tıyatrosu nda seslendırmc yuzun den genel provaya bır buçuk saat geç gelen banatçıya bızzat tanık oldum Bu ınsanlar, tı yatroyu değıl, kcndılerını duşunen ham kı şılerdır Ne kı aktorluğu bır yaşam bıçımı" LVatmalı Gcrçekler Oyun, Çocuk, Tiyatro Uzatmalı Gerçekler/ Ozdemır Nut ku / Remzı Kıta bevı / Ws Gecenin Maskesi / Özdemır Nutku / Mıtos Boyut / 143s Dram Sanatı/ Oz demır Nutku / Kabalcı Yayınevı / 185s Oyun, Çocuk, Tiyatro/ Özdemır Nutku / Özgur Yaytnları/262s iı; J i i \i \ F iı DLNYA rlYATROSU 1ARİI li IIYAIROsU IARİHI /eynep ın tiyatro İcitabı o/dcmlr ııulku Çözum önorlhıpi Oyunculuk Tarıhi/ Ozdemır Nut ku/YaptKnJı Yayınlan/ İO3s Dunya Tiyatrosu Tarihi 1/ Ozdemır Nutku / Remzı Kttabevıt/ 464s Dunya Tıyatrosu Zeynep'in TıyatTarihi 11/ Ozdemır ro Kitabı/ Özde Nutku / Remzı mtr Nutku / Bılgt Kttabevtt/ 444s Yaymalık / 103 s alandd yapılan ve yapılacak çdlışmaldrın cıddı kuramsal araştırmalarla beslenme dığı ve ne yazık kı sınırlı sdyıdd dd olsa bu konudakı bılımsel yazı ve araştırma lara pek ıtıbar edılmedığı ıse bılınen baş ka bır gerçek Bu yuzden Gerek Ozde mır Nutku'nun ellı yıllık tıyatro ve yaşam deneyımını yansıttığı Oyun, Çocuk, Fı yatro adlı yapıtı, gereksc bu konuda U7 man sayabıleceğımız kalemlerden çıknid bınlerce satır layık olduğu ılgıyı gorme dıkçe, tsen Çamurdan'ın yd/ısınddkı "63 yıl once bugun çocuklard perde açan Munsın Ertuğrul'un gırısımınden gerıye ne kaldP" sorusuna verılecek ydnıt hıç' değışmcyecek • SAYFA 5 Gündellk ve geçici polltikalap Bızlere ıse, bu ıkı belgede sozu edılen çocuk haklarına yonelık maddelerın za man geçırılmeden yaşama geçırılmesını dılemek duşuyor Sonuç Lsen Çamurdan'ın Çocuk Tı yatrosu'nun 63 kuruluş yıldonumu ne denıyle 3 Ekım 1998 tarınınde Cumhu rıyet'te yayınlanan yazısının karamsar ancak doğru olduğu kuşku goturmez Çunku ulkemi7de nemen her alandakı uygulamaların (pratıklerın) bırçoğu bı lımsel, nesnel gerçekler uzerıne değıl, gundelık ve geçıcı polıtıkalarla belırlenmektedır Boylesı bır tutumun son de rcte cıddı olunması gereken çocuk tıyatrosu konusunda da surdurulduğu, bu