Katalog

şair gelmiş, her biri binlerce teşbih yapmıştır. Hayraıı olduğumuz insanlar bunlara birkaç tanc daha ilave ctmekle acaba edebiyata ne kazandıracaklardır? Teşbilı, isüare, mübala£;a vc bunların bir araya gelmesındcn meydana çıkacak bir hayal zenginliği, ümit cderim ki, tarihin aç gözünü artık doyurmuştur." (s. 7). "Edcbiyat tarihi"ndcki dcgisiklik vc yenilik konusunda; "Bugüne kacfar bıırjuva zinin mali nlmaktan, yüksek sanayi devrinin başlamasından cvvel dc dinin ve leodaJ zümrenin köleliğini yapmaktan başka hiçbir işc yaramamış olan şiirde bu değişmeycn taraf; 'ınürefreh sınırların zevki ne hitap etmiş olmak' şeklinde tecelli ediyor." (s. 7) saptamasını yaptıktan sonra "Garip", kendi düşüncesini şu ciimlelerle belirtiyor: "Ycni şiirin isrinat edeceği zevk artık ekalliyeti teşkiJ eden o sınıfın zevki değildir. Bugünkü dünyayı dolduran insanlar yaşamak lıakkmı mütcmadî bir didişmcnin sonunda bulmaktadır. Hcr şey gibi şiir dc onların hakkıdır ve onların zevkine hitap edeccktir... Yeni bir zevkc ancak yeni yollarla, yeni vasıtalarla vanlır." (s. 7). "Garip"tcki bu düşünceler şiiri salt "imge"ye döniiştüren modernist anlayışlara yarım yüzyıl önce verilen bir yanıt gibidir. Dönüşümden kcyif duyulduğu anlaşılan "Garip"te kendınc giivencn bir ccsaretle şunlar da yer almaktadır: "Tarihin begenerek andığı insanlar daima dönüm noktasında bulunanlardır. Onlar bir anancyi yıkıp yeni bir aııane kurarlar." 5s. 8). Şiirde tasvir bıılunabilir. Fakat tasvir hatta sanatkârın tamanıen kendine has ruyet adesesindcn dahi gcçmiş olsa şiirde esas unsur olmanıalıdır. Şiiri şiir yapan sadccc cdasındaki hususiyettir ve manaya aittir. Fransız şair Paul Eluard'ın dedifii gibi 'bir giin gclccek, o; sadece kafa ile okunacak ve edebiyat yeni bir hayata kavuşmuş olacaktır'." (s. 11). Tasvir (bctimlcmc) konusunda bu düşünceleri savunan "Garip'Mn yeni şiirinde edebiyat taki sınırlaınalara karsı çıkış da vardır: "Edebiyat tarilıinde her yeni cercyan şiirie ycni bir hudut getirmiştir. Bu nududu azamî dcrccede genişletmek, daha doğrusıı şiiri huduttan kıırtarmak bizc nasip oldıı." (s. 11). Sanatçıyı "Sanatkâr bizi, söylcdiklcrinin samimi olduguna da inandıran adamdır." (s. 14) diye tanımlayan "Garip", dizcci anlayışa şiddetle karşı çıknuıktadır: "Şiirde hiicum edilmesi lazımgı'ldiginc inamlığım zih niyetlerden biri dc mısrau zihniyettir... Şiir öyle bir bütimdür ki bütünlüğünün larkında bile olunınaz... Yüz kclimclik bir şiirde yüz tane güzellik arayan insan varcıır. llalbuki bin kelinıelik bir şiir bile bir tek güzellik için yazılır." (s. 1415). "Garip" bildirisinin son bölümiindc Şİirscllik ya da bıldirınin dcyişiylc şairanelik" eleştırilmektedir. Bildirinin son cümlesini bııraya aktanrkcn, yarım yüzyd öncesiniu Garip adh bu kitabımn tüm şiirsevcnlercc okunmadıysa okunmasını, okundııysa bir kcz daha düşünülerek okunmasıni diliyorum: ' Eskiye ait olan herşeyin, herşeydcn evvel de şairancnin aleyhinde bulunmak lazımdır." (s. 15) • Karanlıklar Prensi Erdoean Alkan, "Şiir Sanatı" adh çalışmasının ardından yayimlanan, hayli oylumlu bir yapıt olan "Karanlıklar Prensi Baudelaire"de de titiz araştırmacılığını ortaya koyuyor. pick'ten sürekli nefrct cdcr. Şiirlerinde, çocukJuk giinlerinin bu sıkıntılarını sıkça yansıttıöııu gördüfiümüz Baudelaire, lise yıllarında öz babasından kalan mirasla Paris'te özgür bir yaşam sürer. Tüm hayatı boyunca hep insanları şaşırtmaya ufiraşan ozan, bu uğraşı için başını usturaya vıırdurup dazlak dolaşmayı bile göze alır. Bu davranışı aslında topluıııa karsı edilgen bir başkaldırıdır. Kcndi tanımıyla dandi bir yaşam... Üvey babası Aupiek ise şairin özgür yaşamına el koymakta gecikmez. Mahkeme yoluyla Baudelaire'in öz babasından kalan paraya kısıtlama getirirler. Ne var ki kendisine ait olan parayı kısıtlama yoluna giden Aile Konscyig'ni ömrü boyunca lanetleyen Baudelaire sonunda onları haldı bulur, Ote yandan sanat çevresiylc kurdugu ilk ilişkilerinde Nerval, Balzac, Le Vavasseur ve Dclatouchc ilc tanışır. Zamanını daha çok son ikisiyle geçirir. Bütün yaşamı boyunta onu etkileyecek olan, Kötülük Çiçekleri'ndeki dizelerin pek çoğunun esin kaynağı, tiyatro oyuncusu Teannc Duval'la ise 1842'de tanışır. Birliktelikleri şair ölenc dek, 25 yıl sürer. Şair şiirlerinin pek çogunda, scvdiği ama öte yandan, bir erkegi kardeşi oldugu ileri sürerek eve getirip ona acı çcktiren Jeanne Duval'e hen bağlı kalır. Bu nedenledir ki ruhbilimsel eleştiri yapan kimi Fransız yazarları, bu arada Sartre, Baudelaire'in belki de mazoşist olduğunu ileri sürerlcr. Şairse aşk için şunları söyler: "Aşkın işkcncc ya da amcliyata çok benzcdigini sanırım notlarımda yazmıştımf...) Ya erkek, ya da kadın, ikisinden biri ameliyatçı ve cellattır, öteki hastadır, ya da kurbandır(...) Ben şunu söylüyorum; aşkın tck ve yike zevki onun kötülük yapma, acı çektirme gcrçcj*indc yatar. Vc erkek de, kadın da, her cinsel arzıınun kötülükte bulıınduğunıı daha doğuştan bilir." (s. 23) Paris meyhanelerinde, atölyelerde, Jeanne Duval'in yanında özgür vc mutlu yılları yaşayan Baudelaire, nu özgürlüğü sanat için gerekli olan başıboşluk olarak nitelendirir. llginçtir, şairin ilk yapıtı "1845 Salonu" lıem onun dandiliğini olumlarken, hem de şairin şiirlerini değil, resim üstüne yazdığı eleştirileri içerir. Ay nı yılın mayıs ayında Artiste dergisinde ilk şiiri "Sömürgcli Bir Kadına" yayımlanır. Ertesi yıl "1846 Salonu" baslıg'ıyla rcsim üstüne ikinci kitabı çıkar. Elinde hayli şiiri bulunduğu halde bunları yayımlamakta hiç acele etmediği görülür. Şiirleri üstünde titizlikle çalışır, diğer ozanların Tüm yönleriyle Baudelaire ERDAL DOGAN rdoğan Alkan'ı özellikle ondokuzııncu yüzyıl Fransız şairleriyle ilgili çalışmalarıyla tanıyoruz. Valnızca eeviri yapmakla yetinnıeyip incelediği şairlerin yaşamını, sanatını, sanat iistiine düşüncelerini ve yazrnımızdaki otkilcrini de araştırıyor. Hayli titiz davrandığı bu çalışmalarında, bilginin yanı sıra şairliğinden kaynaklanan bir duyarlılığm da sergilcndiginı görüyoruz. Şiir Sanatı adh çalışmasının ardından yayımladığı, hayli oy lumİLi bir yapıt olan Karanhklar Prensi Baudclairc bu yaklaşımın bir di^er örne gi. Les Fleurs Du Mal, ilk olarak 1927 yılında Alışanzade tsmail Hakkı, daha sonra Vasfi Mahir tarafından düzyazı halinde ye lilcm Çiçckleri adıyla dilirnize çcvrildi. Once kitabın adıyla ilgili olarak bir yan lışlıktan başlayalım: Le Mal'ün karşılıgı elem degil kötülüktür. Nıtekim Baudelaire kıtabını adadı^ı şair ("îautier'e şu notu düşer: "Dilerim bu kötülük çiçekleri, bahçenizde iyilik eiçcklerine dönüşür." Ayrıea imparati)rluk savcı.sı kitabı yasaklamak için dava açtıgında, Baudelaire'in savunma dilekçesındc şu sözlerin bulundugıınu görürüz: "Ben kötülükten kalkarak iyiliji yansıtınaya calıştıın." Bunlardan da anlaşılıyor ki Le Mal'ün gerçek karşılıgı elem dcgil kötülüktür. Peki Baudelaire kinuiir, sanatını oluştu ran temel ctıncnleı nelerdir? 1821 yılında Paris'te dogan Baudelaire altı yaşında baGarip/ Orhan Vclı/ 1941/ Ttpktbasım/ basını kaybcder. Bir yıl sonra ıkinci evliliYaymlayan PEN Yazarlar Dcrnegi/ 1995/ğini yapan annesi şairin yüreğine acının ilk tohumlarını eker. Üvey babası Au 64 s. KİTAP SAYI 277 E yazdıkJarını kollar, Fransız okurunun kar şısına çok çarpıcı çıkmak ister. Şaşırtıcı olmaktan yanadır. 1847'de uzun öyküsü "Fanforlo"yu yayımlayan Baudelaire, öyküye ve romana hcr zaman eğilim gösterir. Flrdoğan al kan'ın kitaba da aldığı şairin "Füzeler" ve "Soyunmuş Yüreğim" adlı güncelerinde, onun sık sık roman tasarılarıyla karsılaşırız. "Ancak Baudelaire'de öykü, hele dc roman yazacak sabır hiç yoktur. C), tümceleri dizeleştirme, formülleştirme sanatına sahipti. Dizeler ona yetiyordu." (s. 29) 1848 Paris Devrimi nc dc kattlan Baudelaire'in başkaldırısının da bireysel olduğunu görürüz; tck nedeni üvey babası general Aupiek'i öldürmektir. "Ozden Günceler"deki yazılannda bu döncmin yarattığı coşku vc tutumların bircyselligi, yasaklanan şiirlerinden "Lesbos"ta ise yasalara karşı öfkcsi önplandadır. Ona göre bireyin eğilimlerini yasalar saptayamaz: "Bu yasaların bizden istedikleri nedir?/ Duyarlı, ince kızlar, onuru adaların,/ Başka din gibi sizin dininiz de yücedir/ Aşk, ccnnet, cehennemle alay edecek yarın!/ Bu yasaların bizden istedikleri nedır?" (s. 268) 1852'de rcsim eleştirilerinin yanı sıra Edgar Allan Poe'nun yaşamı ve yapıtla rından örnekler içeren uzun bir inceleme de yayımlayan Baudelaire, beş yıl sonra da Fransız okuruna "Kötülük Çiçekleri"ni sunar. Yapıt birdcn büyük bir gürültü kopanr; Imparatorluk savcısı, Baude laire'e ve "Kötülük Çiçekleri"ne dava açar. şiirlerindeki bazı dizelerin aktöreye aykırı olduğu ileri sürülür. Mahkeme Lesbos, Lanetlenmiş kadınlar, Lethe, Pek Neşeli Kadına, Takılar ve Vampir'in De öişimi adlı şiirlerin kitaptan çıkarılmasına karar verir. Yapıtı için yıllarca uğraşan şair, 299 dizenin çıkanlmasının sonucunda, daha sonraki yıllar hep bu boşluğu doldurmak icin uğraşır. Çiinkü yapıtın bütünlüğü bozulmuştur. Baudelaire, sanatında çok güçlü olmasına karşın, yargılanması esnasında tutarsız, özcl yaşamındaysa dağınıktır. Şairin bu yönü, kendinden sonra gelen sanatçılar tarafından da çokça eleştirilir. Buna rağmen şiirinin büyüklüğü tartışılmaz. Şairin yazdıgı yıJlardavsa Fransa da Romantizm vc Parnasse Okulıı cgemcndir. Fakat görüşleri ve sanatı da gizemci romantiklerle, "sanat, sanat içindir" diyen ve plastik güzelliğe yönelen Parnas se cıların bir sentezi gibidir. "Füzelcr"dc yer alan bazı sözlerinden gerçeküstücülüğün ve varoluşçulugun habercisi, fletişimlcr, Akşamın Uyumu, Deniz ve Müzik, Saplantı, Albatros gibi şiirleriyle de Sembolizm'e öncülük cttigi görülür. Modern şiiri başlatan ve dünya şiirini en gcniş şckildc ctkilemiş olan Baudelaire, Rimbaud'ya göre "görülmeyeni gören gerçek bir bilici, şairler kralı, gerçek bir Tanrı"dır. Yahya Kemal'se 'gelmiş gcçmiş şairlcrin cn büyüğü" olarak nitcTcr Bauclelaire'i. gcrçekten apayrı bir galaksi Baudelaire şiiri. Belki onu bu kadar ayrı kılan, sanatı yaşamın en uç noktalarında solumasıvdı. Ta ki 31 Agustos 1867'de annesinin kolIarında ölene dek. • Karanlıklar Prensi Baudelaire / Hazırlayan: Erdoğan Alkan/ Evrcnsel Basım Yayın/ 395s. SAYFA 9 CUMHURİYET