Katalog

Raymond Aron'dan "Özgürlükler Üzerine Deneme" Üzgürlüklerin yarlık ve kullanımına dair... "Özgürlükler Üzerine Deneme" Raymond Aron'un 1963 yılında, Berkejey'de California Üniveisitesi'nde verdiği üç konferansı bir araya getiriyor. Kitap, Aron'un bütün bilimscl kariyeri boyunca modern uygarlık üzerine sürdürdüğü araştırmanın bir bakıma özetini oluşturuyor. HULYA TUFAN yorsa vc ülkedc yalnızca tek bir gazctc yayımlanıyorsa..." Raymond Aron'un 1965'teya yımlanmış olmasına karşın bugün hâlâ öncınini vitirmcmiş olan "Özgürlükler Üzerine Dcııcme'si bana kaçmılmaz olarak o cski ama laptaze anımı taşıdı. însan kadar eski, tnsanhk kadar güzd bir sorunun (vc sorıınun), tartışmakla tükcnmcz bir sorunun ABC'si diyebileceğimiz yönlcrini ele alan, basit görüntüsünün allında dcrin mi derin konuları işleycn bu yamtın okuına, bilgilcnme vc bunlarla bağlantılı ola rak düşünmc "özgürlüg'ü"müze büyük katkısı olacagim sanıyorum. ()ncelikle şunu bclirtmck istcrün. Önccki vc sonraki kuşaklar konusunda bir şey söylcyemem ama bizlcr, yani dünya tarihinde, hem düşünce, hem de eylem alanında çok rcmcl şeylerin yaşandığı 70'li yıllarda "akıl bâli" olan kuşak, te kil/çoğul tartışmasının içinde büyüdük. Bilim/biliınler, tarih/tarihlcr, insan/insanlar, kadın/kadınlar ve tabii özgürlük/özgürlükler... Küçücük bir coğul ekinin ne leri kapsadığını, ne denli büyük tartışma lar açtığını gördük, yaşadık. Tabii burada, bunları elc alacak "tckçilik"tcn, "mutlak"tan "görecccilik"te, hatta oralardan ilham alarak totalitcrlik rartışmalanna girmeyeccğim. Ancak, biraz biçimsel ve ıcaba olduğıınu, belki de polemiklere yol açacağını bu komıda pofemiğe yol açmayacak tek bir kavraın, rıatta neredeysc tek bir sözciik bile yoktur ki zatenbile bile, bu kavıamların tekil halleriyle felsefenin, çoğul lıalleriylc dc daha çok toplum vc insan bilimlerinin kapsamına girdifiini söyleyebilccej^imizi düşünüyorum. Özgürlük (tekil vc kimi zaman da büyük harfle) felsefeyi ilgilendirirken, özgürlükler, top lumbilimi, siyaset bilimi ni (ya da "siyasal bilimler'i !) hukuku, vb. harekete geçirir, onlara konu oluşturur. lşte tam da bu nedenle Aron'un "Öz gürlükler Üzerine Deneme "s>i tcmcl bir anlam taşıyor. Çünkü Aron hem felsefeci, hem toplumbi•""* limci, hem siyaset bılımci (hatta zaman zaman "si yasctçi" olduğıınıı bile söyle mek miimkün). hem tarinçi, düşünce yaşamına büyük kat kıları olan bir yazar. Çağdaşı ve yurttıışı birçok başka dıişünüre göre daha az tanınması ve bilinmeM, onlar kadar "nıoda" olmaması isc farklı nedenlere dayanıyor... Bir yayıncı arkadaşımın, Aron'un bu son kıtabından söz cttiğimde şakayla kullandığı "şu faşıst herif mi?" ifadesinde özetlenebilccck nedenlere... Raymond Aron. acıkça antlkomünlst olduğunu ilan etmlş. bu sıfatı adeta gururla taşımıştır. iddiasındaki Fransız filozoflarıdır. Vc ta bii önünc gclcn filozoflar da dcğildir bunlar; polemiğe girnıeye layık bulduklarıdır, yani en büyüklcri: McrleauPonty, Sartrc vc Althusser", demektcdir. Bugün, yani Marx'ın vc Marksist filo zofların düşüncclcrinin hallaç pamııgıı gi bi atıldıgı, marksizmi uygulama iddiasm daki rejimlerin unufak oltıp, tabiri caizsc eski yıldızların kırpılıp kırpılıp milliyetçiliğe, kabile ruhuna dönüştüöü günümüzdc Raymond Aron'un (ycniucn) okunması ağırlıklı bir biçimde gündeme geliyor. Hclc de 1963 yılında Kaliforniya Üni versitesi'nde verdiği üç konferansı bir araya getiren "Özgürlükler Üzerine Deneme" ülkemizde kalıpların vc ctikctlcrin engelini aşamamış bu çok önemli düşünürün keşti ve sıcak olduğu kadar temel nitelikli bir tartışma ortamınm yaratılması için biçilmiş kaftan. Çünkü özgürlük(ler) sorununıı irdclemekle Aron'un yaşamı boyıınca geliştirdiği çalışınanın, yani uygarlığa ilişkin gcniş araştırmanın bir özetini oluşturuyor bu küçük kitap. tşte bu nedenle Raymond Aron, hem kendı çalışmaları bağlamında özcl bir yere oturttuğu vc büyük önem verdigi, hem de tartışma sız siyaset felsefesi, siyasal bilim ve toplumbilim alanlarında çalışan/düşünen herkesin modern toplumun iki temel kuramcısı olarak gördüğü Alexis de Tocqueville ve Karl Marx'tan hareketle eğiliyor özgürlük(ler) sorununa. Ve bu iki düşünürün görüşlerindeki ortak vc ayrışık yanları çıkarıyor: "Her ikisi de özgürlüge inanıyorlardı, hcr ikisinin de hedefi hakça bir toplumdu; ancak biri, yasaların denetimi altındaki bircylcr tarafından kendiliğndcn çalıştırılan sanayiyi ve tecimi kendi işleyisine bırakıyor ve bireyin, aynı za manda hem özgürlük vcbaöımsızlıktan ve hem de özgürlükve katılımdan ypksun kılınmasından endişe cdiyordu. Öteki, tek tek kişilerin sanayi ve tccim içındcki özgür faaliyctlerini herkesin kölcleşti rilmesinin nedcni olarak görüyordu. Böylece özgürlüöün başat koşufu, biri için temsili denıokrasi, ötek içinse ekonomik bir devrimdi." (s. 37) Tocqueville ve Marx'ın kuramlarından yola çıkan Aron, bununla yetinmiyor "Özgürlükler Üzerine Deneme"de. Önce, bu iki düşünürü birbirleriylc karşı karşıCUMHURİYET KİTAP SAYI 277 Özgürlük mii, özgürlükter mfl 7 0'li yıllann ilk yarısı... Çocukluk çaglarına denk düşcn 68'i pek algılayamamış, 12 Mart'ı hiraz bilgi ama daha çok sezgiylc yaşamış bir kuşağın ka fası bol soru işaretiyle dolu bir çocugu olarak yüksek ööretimo başlıyorum. Fransa'da, Paris'te okumanın heyccanı... Hcr an bir keşif, çogalan bilimc, gelişen soru isaretlerı... Işre bıı soru işaretlerinden biri de Uluslararası tlişkiler hocamız Goııidec'in atölye çalışnıasında karşıma çıktı ve tazeliğini yirmi yıldır hiç yitirmedi; yitîrmck şöyle dursun toplumsalsiyasal konjonktür içindc hcr gün yenilendi. Dcrstc, kişi ve kamu özgürlüklerinden söz ediliyordu. Bağlam uluslararası ilişkiler olunca, kaçımlmaz biçimde günün cn "in" topkımları olan Üçüncü Dünya iilkelcrindc özgürlük lcr tartışılıyor. îfade özgürlüğü, toplantı özgürlüğü, basın özgürIüğii... "Tabii, dedi özclIikJe Afrika konusunda uzmanlaşmış olan hoca," basın özgürlügü çok ama çok önemlıdir, hele de toplumun yüzde 95'i okuma yazma bilmi Raymond Aron'un yasamı boyunca geilstlnJigi calısmanın. yani uygartıga lll$kln aents ara$tınnanın birözetinl otusturuyor Ozgünükier Üzerine Raymond Aron, kendi ülkesinde, Fran sa'da, elbettc tanınmıyor değildi ama yine de hak ettigi ilgiyi, asıl klasik siyasal kalıpların tartışılıp tabuların sorgulandığı/yıkıldığı 80'li yıllarda, yani ölümündcn az önce topladı çünkü rransa'da kimi çcvrclcrin iyi bildi&i bir ifadeyle, 80'lerin önccsinde nir aydın için "Aron'lı haklı çıkmaktansa, Sartre'la yanılmak yeğdi". Genelde düşünce alanında, özellikle dc toplum bilinılerinde Marksizmin, daha doğrusu MarksizmIerin (görüldüğü üzcre şu ünlü tekil/çoğul ikilcmi insanın yakasını bir türlü bırakmıyor!) saltanatının sürdüğü, entelektüel olmanın solcu, solcu olmanın Marksist, Marksist olmanın da komünist olmakla özdeşleştirildigi döncmlerde Raymond Aron, açıkça antikotnünist olduğunu ilan ctmiş, bu sıfatı adeta gururla taşımıştır. "Rus tmparatorluğu ile komünizmin bileşkesi, Avrupa için, hatta belki de dünya için en önemli teh dittir. (...) Bu (Sovyet rejimi), benim en nefret ettiğim şcyi, yalanı temel alan bir rejimdir. Ve bunu tutkusal/duygusalllktan değil bilimsel çözümlemeden harckctle söylüyorurn. Kendisini prolctaryanın iktidarı olarak sunan bir rcjim, oysa orada proletarya, kapitalist rejimlerde sahip olduöu özgürlüklerden hiçbirine sahip dcğildir" iıadesindcn dc anfaşılacagı üzere, Marksizmin uygulandığı varsayılan rejimlerc bayrak açmıştır Aron. 1 üç vazgecmediği tartışma ve mücadele konusu salt Sovyet tipi rejiın değil, aynı zamanda da marksistlcrdir. Ancak burada da dikkat cdilmesi gereken bir nokta Aron'un asla Marx'la, Marx'ın yazdıkları ve çözümlemclcriylc dcöil bunlara ilişkın yortımlardaki ayrışmaıarla çatışmasıdır. Raymond Aron'u bir "Marksizm profesörü" olarak sunan yay.ısında Dominique AiHoine Grisoni "gerçekten dc tuhaf bir biçimde (Aron'un) temel hedefi Marx dcğildir, hiçbir zaman da tutarlı ve yapılandırılmış bir biçimde böylc bir hedefi olmayacaktır. Aron hiçbir zaman bir "Anti Kapital" yazmamıştır dcmck istiyorum, ya da belki tünı yapıtı bir antikapital ycrıne geçer. Ama, hayır. Onun hedefi Marksist olma AntrkormJnist bir "markstzm profesörü" Deneme". SAYFA 12